ادعای نادرست در مورد بمباران شبانه نیروهای آمریکایی توسط شوروی در «عملیات طبس»

کاربران موسوم به ارزشی در شبکه‌های اجتماعی ایران به مناسبت ۵ اردیبهشت، سالروز «عملیات طبس» و یا همان «عملیات پنجه عقاب» (Operation Eagle Claw) هشتگ‌های مختلفی را در این باره منتشر کردند. از جمله هشتگ‌های #عملیات_طبس و #تیر_غیب.

برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی در واکنش به این کار و اظهارات این کاربران مبنی بر اینکه شکست عملیات پنجه عقاب در نتیجه «امداد غیبی خداوند» بوده، می‌گویند که شکست آمریکا در این عملیات نه در نتیجه طوفان شن، عوامل محیطی و فنی که در اثر بمباران نیروهای روسی بوده است.

کاربری در توییتر نوشته: 

«یکی از دروغ هایی که بهمون گفته شد طوفان شن طبس بود. اون زمان مردم ساده و جو گرفته فکر میکردند معجزه شده ولی معجزه ای در کار نبود هواپیماهای روسی شبانه نیروهای آمریکایی بمباران کردند.»

ادعای بمباران نیروهای عملیاتی آمریکایی در طبس توسط هواپیماهای روسی چند سالی‌ست که در شبکه‌های اجتماعی ایران دست به دست می‌شود. 

پیش از این در سال ۹۶ نیز در سایتی با عنوان «خبرگر» گزارشی با تیتر «ویکی‌لیکس و شکست عملیات پنجه عقاب» منتشر شد. این گزارش مورد استناد کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد که خود به سایتی به نام رادیو مهرگان ارجاع داده است. رادیو مهرگان با استناد به «سند منتشر شده شماره ۳۶۷۴ ویکیلیکس مکاتبات افشا شده پنتاگون تاریخ ۲۷ آوریل ۱۹۸۰» نوشته:

«پس از انقلاب بخاطر نبود حکومت مرکزی قوی و منسجم در ایران راه برای هواپیماهای روسی دوباره باز شد و کار به جایی رسید که میگٰ‌های روسی حتا تا نزدیکی مشهد هم گشت زنی می کردند. این کار ادامه داشت تا اینکه آمریکایی ها تصمیم گرفتند که این بار از باند صحرای طبس برای انجام عملیات پنجه عقاب استفاده کنند.
روس‌ها که تحرکات آمریکایی ها را از مدت ها پیش در اقیانوس هند و خلیج فارس زیر نظر داشتند متوجه ورود هواپیماها و بالگردهای آنها به درون خاک ایران شده بودند و در یک فرصت مناسب و درست در جایی که سالها انتظار آن را می کشیدند ضربه خود را به ناوگان هوایی آمریکا وارد کردند و در نیمه شب پنجم اردیبهشت ۵۹ باند طبس را بمباران کردند که در همان بمباران اولیه دو بالگرد و یک هواپیمای آمریکایی نابود شد و اینگونه بود که ادامه عملیات لغو شد.
جالب است که روز بعد یعنی ششم اردیبهشت نیز هواپیماهای روسی دوباره وارد منطقه طبس شده و اینبار در روشنایی روز دست به بمباران گسترده منطقه زدند و هر آنچه که از شب قبل سالم بجا مانده بود را نابود کردند و جالبتر اینکه سردمداران انقلاب نوپای ایران نیز این بمباران دومی را به نیروی هوایی ایران نسبت دادند که به دستور بنی صدر منطقه را بمباران کرده و در جریان آن شماری از پرسنل سپاه یزد از جمله آقای منتظر القائم فرمانده سپاه یزد که تازه متوجه موضوع شده و به منطقه وارد شده بودند کشته شدند.»

اما این ادعا تا چه اندازه صحت دارد؟ آیا هواپیما و هلی‌کوپترهای آمریکایی در ۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ در بیابان‌های اطراف طبس توسط نیروهای اتحاد جماهیر شوروی بمباران شدند؟ آیا سند شماره ۳۶۷۴ ویکی‌لیکس حاوی چنین اطلاعاتی است؟  

سند شماره ۳۶۷۴ ویکی‌لیکس

با جستجوی سند ۳۶۷۴ در سایت ویکی‌لیکس به سندی در مورد کشور اوکراین می‌رسیم. در این سند حرف از تعاملات ویکتور بالوها، سیاستمدار اوکراینی، با ایالات متحده است و محتوی آن هیچ ربطی به ایران، و یا عملیات طبس ندارد.

ویکی‌لیکس و عملیات پنجهٔ عقاب

سند شماره ۶۵۲۹ ویکی‌لیکس اما درباره عملیات طبس یا همان عملیات پنجه عقاب است.

در این سند شرح چند و چون ماجرا، دلایل دولت آمریکا برای تصمیم به انجام آن عملیات، شکل آماده‌سازی عملیات و در نهایت شرح و آثار شکست آن آمده است. این سند در واقع مقاله‌ای به قلم Reva Bhalla تحلیلگر ارشد امور خاورمیانه، جنوب آسیا و آمریکای لاتین است. در شرح خانم Bhalla از عملیات طبس روال ماجرا به همان صورتی است که از منابع گوناگون و معتبر دیگر قابل استخراج است.  

در عملیات پنجه عقاب یا طبس چه گذشت؟

ارتش ایالات متحده در ۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ (۲۴ آوریل ۱۹۸۰) برای نجات آمریکایی‌هایی که در جریان حمله انقلابیون به سفارت آمریکا در ایران به گروگان گرفته شده بودند، عملیاتی ترتیب داد. عملیات در همان مراحل ابتدایی خود متوقف ماند و هیچگاه به اجرای کامل نرسید. بر اساس تحلیل خانم Bhalla و سایر منابع این شکست کاستی‌هایی را در ساختار فرماندهی ارتش ایالات متحده برجسته کرد و به ایجاد فرماندهی عملیات ویژه ایالات متحده (SOCOM) منجر شد.

جریان عملیات از این قرار بود که بعد از شکست مذاکرات دیپلماتیک اولیه برای آزادی گروگان‌های سفارت ایالات متحده در ایران، فرماندهان نظامی آمریکایی طرحی را برای اجرای یک ماموریت نجات ارائه کردند. بر اساس گزارش وزارت دفاع ایالات متحده این طرح از بین طرح‌هایی چون؛ تصرف میادین نفتی ایران، بمباران تلافی جویانه و محاصره کامل و… انتخاب شده بود.

در این عملیات نجات از عناصر هر چهار شاخه نظامی ایالات متحده، ارتش، نیروی دریایی، نیروی هوایی و تفنگداران دریایی استفاده شد. تیم تهاجمی عملیات، شامل ۹۳ سرباز نیروی دلتا برای حمله به سفارت، ۱۳ نفر نیروهای ویژه از تیپ آ برلین برای حمله به ساختمان وزارت امور خارجه و نجات ۳ گروگان مستقر در آن، ۱۲ تکاور ارتش آمریکا برای ایجاد موانع در جادهٔ خاکی محل فرود، در «صحرای یک» یا همان دشت طبس و ۱۵ ایرانی و آمریکایی مسلط به زبان فارسی بود که بیشترشان باید کامیون‌های حامل سربازان را از «صحرای دو» به سمت تهران می‌بردند. در مجموع در این عملیات شش هواپیما، هشت هلیکوپتر و ۱۳۲ تکاور و نیروی دلتا وارد خاک ایران شدند.

در این عملیات دو روزه هلیکوپترها و هواپیماهای C-130  ایالات متحده، در ایستگاه اول خود در طبس که آمریکایی‌ها آن را در این عملیات «صحرای یک» می‌نامیدند در حدود ۳۲۰کیلومتری جنوب شرقی تهران قرار گرفتند. قرار بر این بود که هلیکوپترها در آنجا از C-130 سوخت‌گیری کنند و سپس نیروهای عملیاتی را به محل «صحرا دو» در ۱۰ کیلومتری غرب گرمسار ببرند و نیروها در روز دوم از آن نقطه عملیات را به سرانجام برسانند.

از پنج روز قبل نیروها در عمان مستقر شدند و در روز پنجم اردیبهشت، ۲۴ آوریل عملیات پنجه عقاب آغاز شد اما در عمل، تنها بخش انجام‌شده عملیات، مربوط به انتقال تجهیزات و تیم تهاجمی و سوخت، توسط هواپیمای C-130 به منطقهٔ «صحرای یک» در جنوب غربی طبس بود.

بخشی از نیروهای آمریکایی توانستند در طبس یا همان صحرای یک، فرود بیایند. با وجود این عملیات به دلیل عبور یک اتوبوس بین جاده‌ای با ۴۰ مسافر پیچیدگی‌های پیش‌بینی‌ نشده‌ای پیدا کرد. نیروهای آمریکایی هر ۴۰ مسافر را بازداشت کردند. همچنین کامیونی تانکردار که ظاهراً در حال قاچاق سوخت بود، به محل نیروهای آمریکایی رسید. نیروهای آمریکایی به سمت کامیون شلیک کردند. مسافر کامیون کشته شد و راننده فرار کرد.

علاوه بر این، از هشت هلیکوپتر نیروی دریایی که ناو یواس‌اس نیمیتز را به قصد ایران ترک کرده بودند، دو هلیکوپتر دچار نقص فنی شدند و نتوانستند ادامه دهند. کل گروه هم گرفتار طوفان شنی شد که دید خلبانان را به شدت کاهش می‌داد. به هر ترتیبی بود شش هلیکوپتر باقیمانده با یک ساعت تا ۹۰ دقیقه تاخیر در طبس فرود آمدند. در آنجا یک هلیکوپتر دیگر هم از دور خارج شد و در نهایت چون تعداد هلی‌کوپترهای آماده عملیات به پنج عدد رسید جیمی کارتر، رئیس جمهور وقت آمریکا فرمان توقف عملیات و بازگشت نیروهای آمریکایی را صادر کرد. در هنگام خروج نیروها، یکی از هلیکوپترها با یک هواپیمای C-130 برخورد کرد و هر دو منهدم شدند و در نتیجه آن پنج پرسنل نیروی هوایی و سه تفنگدار دریایی کشته شدند. نیروهای باقی مانده به سرعت با هواپیما خارج شدند و پنج هلیکوپتر را به جا گذاشتند.

حسن باقری (غلامحسین افشردی)، خبرنگار روزنامه جمهوری اسلامی که بعدها موسس اطلاعات-عملیات سپاه و جانشین فرمانده کل در همه قرارگاه‌های جبهه جنوب شد، بعد از حضور در محل در گزارش روز هفتم اردیبهشت ۱۳۵۹ در این‌باره می‌نویسد:

«منطقه فرود هواپیماها و هلیکوپترها محلی است در فاصله حدود ۲۷۰ کیلومتری یزد و ۱۶۰ کیلومتری طبس… فرمانده حفاظت منطقه توضیح داد که این نقطه جزء نقشه‌ ای بوده که در زمان رژیم طاغوت قرار بوده فرودگاه شود و چون این نقشه‌ ها توسط این آمریکایی‌ها طرح‌ریزی می‌شده لذا مختصات این منطقه را داشته‌‌اند…
سرگرد فرمانده نظارت منطقه ادامه داد که آمریکایی‌ها حساب همه چیز را کرده بودند، اما از آنجا که پشتیبان ملت خداوند متعال می‌ باشد، سطح شنی کویر، تمام نقشه‌ های آنها را به هم ریخت. هلیکوپتر مربوط به نیروی دریایی آمریکا در منطقه بود که هنوز منفجر یا منهدم نشده و فقط بعضی از چرخ‌هایش در شن فرو رفته بود.
این دو هلیکوپتر یکی در سمت راست جاده و دیگری در سمت چپ قرار داشتند. هلیکوپتر دیگری در سمت چپ جاده سوخته و متلاشی شده بود. علاوه بر هلیکوپترهای سالم یک هلیکوپتر هم با هواپیمای سی‌۱۳۰ آمریکایی تصادف کرده بود و هر دو آتش گرفته بودند.»

پیشتر اشاره شد که نیروهای آمریکایی در نهایت پنج هلی‌کوپتر سالم بر جای گذاشته بودند، دلیل اینکه خبرنگار و عکاس روزنامه تنها دو هلی‌کوپتر سالم در محل دیدند این بود که این تجهیزات بعد از خروج امریکایی‌ها توسط نیروهای ایرانی مورد هدف قرار گرفت. بعد از خبردار شدن مقامات سیاسی و نظامی ایران از این اتفاق، تصمیم بر این شد که دو فانتوم اف-۴ نیروی هوایی ایران، هلیکوپترهای بر جا مانده آمریکایی را هدف حمله قرار دهند. در همان زمان، به نظر می‌رسد در نتیجه عدم هماهنگی نیروهای سپاه و ارتش، محمد منتظرالقائم، فرمانده وقت سپاه پاسداران یزد، در محل واقعه حضور داشت که در نتیجه این شلیک‌ها جان می‌بازد. این اتفاقات تردیدهای فراوانی آفرید. گروهی در ایران بر این عقیده‌ بودند و هستند که عناصر نفوذی آمریکا در ارتش، به دستور ابوالحسن بنی صدر هلیکوپترهای آمریکایی را نابود کرد تا مدارک موجود در آنها به دست نیروهای انقلابی نیفتد.

آیا اثری از اتحاد شوروی مشاهده می‌شود؟

در منابع مختلف که به این عملیات، دلایل شکست و آثار آن پرداختند، حرفی از حضور نظامی اتحاد جماهیر شوروی و یا بمباران توسط آنان یا هر نیروی دیگری به میان نمی‌آید. این در حالی است که این شکست و دلایل آن در محافل سیاسی و نظامی ایالات متحده به صورت جدی به بحث گذاشته می‌شود و چنانچه اشاره شده منشا تغییراتی در نیروهای نظامی این کشور می‌شود.

نیروهای ایرانی، چنانچه اشاره شد، شکست آمریکا در طبس را به «امداد غیبی خداوند» به واسطه گرفتار شدن آنها در طوفان شن نسبت می‌دهند. روح‌الله خمینی در سخنرانی‌ای بعد از این واقعه گفت:

«کی این هلی‌کوپترهای آقای کارتر را ساقط کرد؟ ما ساقط کردیم؟ شن‌ها ساقط کردند، شن مامور خداست، باد مامور خداست».

سایر مقامات نیز تا به امروز همچنان همین ادعا را تکرار می‌کنند و  در میان آنان حرفی از شوروی به میان نیامده است.

در سایر منابع تنها در صفحات پایانی گزارش وزارت دفاع، در کنار عوامل دیگر زمانی که به توقف عملیات به دلیل پایین بودن تعداد هلی‌کوپترهای سالم اشاره می‌شود، تاکید می‌کند که ناو یواس‌اس نیمیتز نمی‌توانست هلیکوپترهای بیشتری را با خود و یا روی عرشه حمل کند، زیرا ریسک این وجود داشت که ماهواره‌های شوروی آن را رصد کنند و به ایران هشدار بدهند. 

از این رو به نظر می‌رسد که ادعای دست داشتن اتحاد جماهیر شوروی در بمباران نیروهای آمریکایی در عملیات طبس که در شبکه های اجتماعی ایران دست به دست می‌شود بی اساس و نادرست است.

پنجم اردیبهشت، سالروز «عملیات طبس» یا «عملیات پنجه عقاب» ایالات متحده در ایران است. این عملیات در همان مراحل ابتدایی اجرا شکست خورد و متوقف شد. بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌گویند که شکست آمریکایی‌های در این عملیات به این دلیل بود که «هواپیماهای روسی شبانه نیروهای آمریکایی بمباران کردند.» این ادعا سال‌های پیش از این نیز در بعضی سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی تکرار شده بود.

این کاربران می‌گویند که منبع آنان سند شماره ۳۶۷۴ ویکی‌لیکس است. سند شماره ۳۶۷۴ در مورد کشور اوکراین است و محتوی آن هیچ ربطی به ایران، و یا عملیات طبس ندارد. اما در سندی دیگری با شماره ۶۵۲۹ درباره عملیات طبس توضیحاتی داده شده. در این سند شرح چند و چون ماجرا، دلایل دولت آمریکا برای تصمیم به انجام آن عملیات، شکل آماده‌سازی عملیات و در نهایت شرح و آثار شکست آن آمده است.

بر اساس این منبع و سایر منابع معتبری که در دسترس است، در مجموع در این عملیات ۶ هواپیما، ۸ هلیکوپتر و ۱۳۲ تکاور و نیروی دلتای ارتش آمریکا وارد خاک ایران شدند. عملیات در همان مرحله ابتدایی به دلیل اتفاقات پیش‌بینی نشده مانند؛ طوفان شن، مشکلات فنی و از دور خارج شدن سه هلی‌کوپتر از هشت دستگاه هلی‌کوپتر مورد نیاز، به دستور کارتر، رییس‌جمهوری وقت متوقف شد. در هنگام بازگشت هم یک هلی‌کوپتر و یک هواپیمای حاضر در عملیات با یکدیگر برخورد کرده و هر دو منهدم و ۸ تن از نیروهای آمریکایی کشته می‌شوند.

نیروهای آمریکایی پنج هلی‌کوپتر بر جای گذاشتند که سه تای آنها بعد از خروج آمریکایی‌ها توسط نیروهای ایرانی مورد هدف قرار می‌گیرند. در هیچ‌یک از منابع امریکایی و ایرانی حرفی از حضور نظامی اتحاد جماهیر شوروی و یا بمباران توسط آنان یا هر نیروی دیگری به میان نمی‌آید.

روح‌الله خمینی در سخنرانی‌ای بعد از این واقعه می‌گوید: «کی این هلی‌کوپترهای آقای کارتر را ساقط کرد؟ ما ساقط کردیم؟ شن‌ها ساقط کردند، شن مامور خداست، باد مامور خداست». تنها در صفحات پایانی گزارش وزارت دفاع آمریکا تاکید می‌شود که امکان بردن هلیکوپترهای بیشتری نبود، زیرا ریسک این وجود داشت که ماهواره‌های شوروی آنها را رصد کنند و به ایران هشدار بدهند.  از این رو فکت‌نامه به ادعای مطرح شده در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر «بمباران نیروهای آمریکایی توسط هواپیماهای روسی در عملیات طبس» نشان نادرست می‌دهد.