طبق مصوبه مجلس در ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ قرار بود سال ۱۴۰۲ اجرای قانون «تغییر ساعت تابستانی» متوقف شده و ساعتها به جلو کشیده نشوند. اما راس ساعت ۱۲ شب اول فروردین برخی موبایلها، کامپیوترها، دستگاههای آنلاین، سیستمهای پرداخت بانکی و اینترنتی و گجتهای هوشمند به شکل خودکار یک ساعت جلو رفتند. به این ترتیب هرج و مرجی در زندگی روزمره مردم پدیده آمد که دامنه آن به شبکههای اجتماعی هم کشیده شد. هرچند بهخاطر تعطیلات رسمی، مساله خیلی حاد نشد.
هرج و مرج #ساعت در ایران
— Azadeh Mokhtari (@AzadeMokhtari) March 23, 2023
کارت به کارت ها دچار اختلال
مختل شدن سیستم استارت آپها
دستور عقبنشینی بدهید!
عدم #تغییر_ساعت در ۱۴۰۲مردم ایران را نه تنها بامشکلات زیادی دررفتارهای روزمره روبرو کرده بلکه هرج و مرج شدیدی در روند جاری کشور به وجود آورده
جزئیات:https://t.co/c1o9STZs8d pic.twitter.com/fVkaQd0ZSV
دوستان شما نباید ساعت گوشی/کامپیوتر/سرور رو دستی تغییر بدید، این کار خیلی چیزها رو به هم میریزه، ممکنه لایسنس برنامهها از کار بیوفته، وبسایتها روی هویت شما تردید کنن و عملکرد اپها مختل بشه، کلا کار اشتباهیه.
— Vahid Farid (@vahidfarid) March 22, 2023
فعلا باید با این بلاهت دولت کنار بیایم و ساعت رو تو ذهنمون ترمیم کنیم. https://t.co/1A42StUxJp
مالک شریعتی، نمایند مجلس هم با انتقاد از بههم ریختگی ساعت در توییتر پرسیده که آیا یک سال برای انجام هماهنگیهای بینالمللی کافی نبود؟
با طرح لغو #تغییر_ساعت، مخالفت کارشناسی داشتم، اما رای که آورد و قانون شد، همه مکلف به انجام وظیفه برای اجرای دقیق آن هستند
— مالک شریعتی (@malekshariati) March 21, 2023
آن زمان گفته شد برای انجام برخی هماهنگیهای بین المللی از ابتدای فروردین۱۴۰۲ اجرا خواهد شد؛ ساعت ۲۴ امشب گوشیها یک ساعت جلو رفته
یعنی یکسال زمان کافی نبود؟ https://t.co/0GhblZtxuy pic.twitter.com/hlp3rGcjDL
خبرگزاری تسنیم دراینباره نوشت:
برخی منابع، علت این مسئله را تنظیم بودن تایمسرورهای جهانی با تغییر ساعت در اول فروردینماهِ هر سال در ایران و مطلع نبودن آنها از لغو این تغییر اعلام کردند.
فعلا مشکل پس از گذشت نزدیک به ۱۲ ساعت همچنان پابرجاست و تا زمانیکه گوشیهای موبایل به قانون لغو تغییر ساعت تمکین کنند، کاربرانی که ساعت گوشی آنها یک ساعت جلوتر را نشان میدهد، میتوانند ساعت گوشی خود را به صورت دستی تنظیم کنند.
فعلا ساعت گوشی خود را دستی تنظیم کنید
— خبرگزاری تسنیم 🇮🇷 (@Tasnimnews_Fa) March 22, 2023
در حالیکه قانون تغییر ساعت رسمی کشور از امسال لغو شد اما ساعت برخی دستگاههای آنلاین مثل تبلتها و گوشیهای تلفن همراه راس ساعت ۲۴ دیشب (یکم فروردین) همزمان با تغییر ساعت در سالهای گذشته، به صورت خودکار یکساعت به جلو کشیده شد
برخی منابع،…
علت این اتفاق هماهنگ نبودن مراجع آنلاین جهانی و تنظیم نبودن سرورهای جهانی با تغییرات ساعت در ایران عنوان شدهاست. این امر براساس ماده ۷ قانون «وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» از وظایف «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی» (رگولاتوری) است. در بند ۱۰ و ۱۵ ماده ۶ اساسنامه این سازمان این موضوع ذکر شدهاست.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از تحویل سال نو نیز در بیانیهای اعلام کرده بود اقدامات لازم را برای رخ ندادن مشکل در سیستمهای کامپیوتری به دلیل تغییر نکردن ساعت رسمی کشور انجام داده است. وبسایت خبری دیجیاتو هم در گزارشی در ۲۴ اسفند ۱۴۰۱ اعلام کرد که روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به آنها اعلام کرده تمهیدات لازم برای رخ ندادن مشکلات نرمافزاری صورت گرفتهاست. «حامد منکرسی» معاون رییس سازمان فناوری اطلاعات درباره موضوع عدم تغییر ساعت رسمی کشور و تاثیر آن بر فعالیت پلتفرمهایی حوزههای ارتباطی و بانکی گفته بود:
«راهحل منطقی برای حل این موضوع استفاده از تایمزون استاندارد و جهانی است که به اختصار UTC خوانده میشود، چراکه UTC منطبق بر گرینویچ است و هرگز تغییر نمیکند. به همین دلیل بقیه تایمزونها اختلاف زمانی خود را بر اساس این ساعت تنظیم میکنند. به عبارتی ساعت اصلی سامانهها نیز بر همان ساعت UTC منطبق است و تنها هنگام نمایش بر اساس ساعت محلی نمایش داده میشود. بنابراین بهطور منطقی اختلالی در سرویس دهی این سامانهها رخ نخواهد داد.»
با اینحال، پس از بروز هرج و مرج در ساعت کشور، سازمان رگولاتوری روز ۲ فروردین ۱۴۰۲ و پس از گزارش اختلالات، بیانیهای در این باره صادر کرد:
با پیگیری وزارت ارتباطات از مراجع جهانی همچون ICANN و IANA و سرورهای زمانی مثل Time.is، تغییرات اعمال شدهاند. اپراتورهای همراه نیز از چند ماه قبل تغییرات را در سطح شبکه اعمال و سامانهها را بهروزرسانی کردند. افزونبر این موارد، سایر ارائهدهندگان خدمات نیز در جریان تغییرات قرار گرفتند و در سرورهای زمانی داخل کشور نیز اصلاحاتی انجام شد.
… بهمنظور عدم تغییر خودکار ساعت در گوشیهای هوشمند باید دو اقدام انجام شود. نخست باید شبکه اپراتورها با تغییرات سرورهای جهانی تنظیم شود. این اقدام از سوی وزارت ارتباطات انجام و تمامی تغییرات اعمال شد.
دومین اقدام به شرکت تولیدکننده گوشی ارتباط دارد. گوشیسازان باید بر اساس مراجع بینالمللی نرمافزار گوشیهایشان را بهروز میکردند تا عدم تغییر ساعت بهصورت خودکار اعمال شود.
… بیشتر تولیدکنندگان گوشی نرمافزار را بهروز کردند اما برخی از گوشیها بهدلیل نداشتن نرمافزار بهروز، با مشکل تغییر ساعت مواجه شدند.
سازمان تنظیم مقررات طی بیانیهای اعلام کرده است که دلیل تغییر ساعت در برخی از مدلهای گوشیهای تلفن همراه با وجود اقدامات انجام شده از سوی وزارت ارتباطات پس از تصویب قانون عدم تغییر ساعت در نیمه اول سال ارائه نشدن نسخه بهروز برخی از مدلهای گوشیهای تلفن همراه است.
— ماهنامه پیوست (@Peivast) March 22, 2023
به نظر میرسد برخلاف ادعای وزارت ارتباطات، اقدامات لازم در این زمینه صورت نگرفتهاست. یعنی هرچند این ادعای وزارت ارتباطات که موضوع به IANA (آیانا - مرجع واگذاری اعداد در اینترنت) اطلاعرسانی شده صحیح است و این سازمان در بهروز رسانی تاریخ ۸ نوامبر ۲۰۲۲ (آبان ۱۴۰۱) پکیج تایمزون (tzdata) اطلاعات ساعت ایران را تغییر دادهاست. اما نحوه اعمال این تغییرات اعلام نشدهبود و واحدهای فنی و توسعهدهندگان در شرکتها و سازمانهای مختلف از نحوه پیادهسازی این تغییرات در سیستمهای خود بیخبر بودهاند.
خبر ۲۴ در ساعت ۱ بامداد!
— میلاد قجربیگی (@miladqajarbeigi) March 21, 2023
ما که نفهمیدیم ساعت تغییر کرده یا نه ولی دستکم میشه بفرمایید با خودتون چندچندین؟! pic.twitter.com/vgAcRP7yA6
مدیرعامل یک شرکت پرداخت اینترنتی در ایران، در رشتهتوییتی به برخی از این اقدامات اشاره کرد:
۴. نکتهی اصلی اما پیدا کردن نسخهای از tzdata بود که تغییرات Daylight Saving مرتبط با کشور ایران در این درست درج شده باشه. جستجوی ما نشون داد که ظاهرا نسخه 2022b این پکیج که 2022-08-11 توسط IANA عرضه شده Ruleهای مرتبط به سال ۱۴۰۲ رو داره.
— Mostafa Amiri (@MostafaAmiri87) March 22, 2023
همچنین بعضی از کارشناسان با ارائه ادله فنی، نکته انتهایی بیانیه رگولاتوری درباره عدم بهروزرسانی توسط خود کمپانیها را تایید کردهاند:
1/در مورد پوینت سوم اطلاعیه #تغییر_ساعت بهاره یه نکتهای رو اضافه کنم:
— Arash Karimbeigi (@ARASHka) March 22, 2023
در شبکههای تلفن همراه یه فیچر و قابلیتی هست به اسم NITZ که سرواژه Network Identity and Time Zone هستش، و طبعا در حوزه هویت شبکه (مثل اسم شبکه) و منطقه زمانی کار میکنه و قابلیت و مکانیزمی داره برای ارائه زمان https://t.co/ZCB5jttH93
بحث درباره تغییر ساعت و کارکردهای آن، چه در ایران و چه در سایر مناطق دنیا موضوع دامنهداری است. فکتنامه سال گذشته و در زمان تصویب این قانون جنبههای مختلف آن را در گزارش زیر بررسی کرد که در ادامه خلاصهای از آن را میخوانید:
در جلسه بررسی تغییر ساعت در ۲۴ اسفند رحمتالله نوروزی، نماینده مجلس و عضو کمیسیون کشاورزی گفت: «عدم تغییر ساعت رسمی باعث افزایش ۳هزار مگاواتی مصرف انرژی میشود.»
— FactNameh | فکتنامه (@factnameh) March 29, 2022
این عدد اغراقشده و بیاساس است. در این مورد هیچ تحقیقی در ایران وجود ندارد…⬇️https://t.co/4Sa78olfPs pic.twitter.com/aBiEAtmgdV
این سوال که «تغییر ساعت چقدر در ذخیره انرژی موثر است؟» یک پاسخ دقیق و جهانشمول ندارد و به سه فاکتور بستگی دارد: مکان (عرض جغرافیایی)، اقلیم (رطوبت و خشکی هوا) و فرهنگ (سبک زندگی).
۱. عرض جغرافیایی: در این زمینه باید کره زمین را به ۳ ناحیه تقسیم کرد:
الف. نواحی استوایی (بین مدار راس سرطان و مدار راس جدی). در این نواحی خورشید در تمام فصول حدود ساعت ۶ صبح طلوع و حدود ساعت ۶ عصر غروب میکند. یک آنالیز متا (بررسی سایر مقالات در این زمینه در ۲۰۱۷) نشان میدهد در این نواحی تغییر ساعت حتی باعث مصرف بیشتر میشود.
ب. عرضهای شمالی (و جنوبی). بدیهی است در نواحی نزدیک به قطبین که در تابستان خورشید ساعت ۳ تا ۴ صبح طلوع میکند و مردم قرار است ساعت ۷ یا ۸ صبح سر کار باشند، تغییر ساعت تاثیر ندارد.
ج. تغییر ساعت در عرضهای میانی (بیشترین جمعیت اروپا، آمریکای شمالی و بخشی از شرق آسیا) بازده دارد.
۲. اثر اقلیم:
هدف اولیه، کاهش استفاده عصرگاهی از لامپ بود. در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ لامپهای رشتهای تنگستن، زیر ۵درصد بازده داشتند. اما از آن زمان تا کنون فناوری روشنایی بسیار بهبود یافته و تحولات مهمی مانند لامپهای LED و اینترنت اشیا IoT، بازده انرژی در بخش روشنایی را افزایش دادهاست.
این موضوع باعث مهمترشدن سهم وسایل گرمایشی و سرمایشی در مصرف شهری شده. بهخصوص در عرضهای جغرافیایی بالاتر، در سرزمینهایی که اقلیم خشکتری دارند و دامنه تغییر دما در روز و شب زیاد است و در ابتدای بهار و انتهای تابستان، شاهد افزایش مصرف وسایل گرمایشی در ابتدای صبح هستیم.
این اثر، با درنظر گرفتن منابع تامین انرژی مانند گاز، برای ایالت ایندیانا در آمریکا اندازهگیری و تایید شدهاست (محاسبات مربوط به دهه ۲۰۰۰ است). با توجه به تغییر الگوهای مصرف انرژی از زمان ظهور این قانون تا امروز، استفاده از برق تا حد زیادی تحت تأثیر اقلیم است.
برای مثال در آمریکای شمالی تنها حدود ۳/۵درصد از برق صرف روشنایی میشود. در مقایسه، تهویه هوا ۱۶/۵درصد از انرژی را در ایالات متحده مصرف میکند. این موضوع باعث شده که تصمیمگیری براساس بازده وسایل سرمایش و گرمایش مهمتر از بازده ابزارهای روشنایی شود (تحقیق ۲۰۰۷).
۳. اثر فرهنگ (سبک زندگی)
قانون ساعت تابستانی به نحوه وقتگذرانی در بعدازظهرهای تابستان ربط دارد. سال ۱۹۶۶ که این قانون در آمریکا یکپارچه شد (United Time Act)، این استدلال مطرح بود که بعد از ظهرهای تابستان، مردم برای تفریح و سرگرمی از خانه خارج میشوند و وسایل برقی کمتری کار خواهد کرد. در مالها یا کافهها یا هر جای دیگری که مردم جمع شوند، سرانه مصرف انرژی بسیار کمتر خواهد بود. اما سال ۲۰۰۵ که در آمریکای شمالی، یک ماه به این قانون اضافه شد، استدلال جدید مطرح شد: کمک به اقتصاد با «رونق خردهفروشیها».
لابی صنعت خردهفروشی و صنعت توریسم در کنگره آمریکا نشان داد: «ساعات تابستانی، ۱/۲ تریلیون دلار به اقتصاد از طریق خردهفروشی (با افزایش ساعات کار) کمک میکند.» این لابی در این زمینه موفق شد و از سال ۲۰۰۷ ساعت تابستانی در بسیاری از مناطق آمریکای شمالی ۷ ماه است.
اما از آن زمان، تاکنون چندین انقلاب مهم بهخصوص در صنعت خردهفروشی و رسانه و سرگرمی افتاده و نحوه وقتگذراندن بعدازظهرهای تابستان مردم، بسیار تغییر کردهاست. با ظهور گوشیهای هوشمند و سپس شرکت آمازون که صنعت خردهفروشی را کاملا متحول کرد، رفتار خرید مردم تغییر کردهاست.
حتی با همه این تغییرات بازهم نتایج پژوهش قبل از ۲۰۱۹ هم چندان اعتبار ندارد. زیرا همهگیری کووید۱۹ باعث تغییر روال زندگی روزمره شده و زیرساختهایی فراهم شد که کار از راه دور را برای بسیاری ممکن کند و این انقلابی بزرگ در مصرف روزانه انرژی در زندگی شهری رقم زد. بنابراین در جوامع مختلف، هرچه فناوری بیشتر در زندگی مردم رسوخ پیدا کرده و اینترنت بیشتر وارد زندگی شده اعتبار مطالعات دانشگاهی قبلی درباره اثر ساعت تابستانی کمتر شدهاست. بهنظر میرسد موج جدید لغو قوانین مشابه در سراسر جهان به این دلیل است.
گفتیم «ساعت تابستانی» پدیدهای محلی است و مساله ایران با هر کشور دیگری متفاوت است. مساله ایران صرفهجویی در «کل انرژی مصرفی» این ۶ماه نیست. بلکه اولویت، مدیریت شبکه توزیع برق با توجه به «توان تولید نیروگاهی» در پیک مصرف شبکه است.
شبکه برق ایران فرسوده است و میزان مصرف در پیک (قله) شبانه تابستانی (از اوایل خرداد تا اواسط تیرماه حدود ساعت ۱۱ شب) تقریبا لب مرز حداکثر توان تولید است. در این شرایط، اندکی افزایش بار ممکن است منجر به قطعی برق طولانی مدت در محدوده وسیعی شود. اعمال ساعت تابستانی باعث کاهش مقدار مصرف در پیک شده و بخشی از بار شبکه را بین ساعات طولانیتری توزیع کند.
کشیدن یک ساعت به جلو در تابستان، باعث میشود طول زمان فعالیتهای عصرگاهی عموم شهروندان، از زمانی که از کار فراغت پیدا میکنند تا زمانی که میخوابند، حدود یک ساعت کش آمده و باعث کاهش مصرف در پیک «شبانه» برق شود.
روز ۲ فروردین ۱۴۰۲ که نخستین روز پس از مصوبه مجلس بود که قانون «تغییر ساعت تابستانی» لغو شدهبود، همچنان ساعتهای بسیاری از دستگاههای دیجیتال یک ساعت به جلو کشیده شد. مالک شریعتی، نمایند مجلس با انتقاد از بههم ریختگی ساعت در توییتر پرسیده که آیا یک سال برای انجام هماهنگیهای بینالمللی کافی نبود؟
علت این اتفاق هماهنگ نبودن مراجع آنلاین جهانی و تنظیم نبودن سرورهای جهانی با تغییرات ساعت در ایران عنوان شدهاست. این هماهنگی از وظایف «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی» (رگولاتوری) است.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از تحویل سال نو نیز در بیانیهای اعلام کرده بود اقدامات لازم را برای رخ ندادن مشکل در سیستمهای کامپیوتری به دلیل تغییرنکردن ساعت رسمی کشور انجام دادهاست. با اینحال سازمان رگولاتوری روز ۲ فروردین ۱۴۰۲ و پس از گزارش اختلالات، در بیانیهای اعلام کرد: با پیگیری وزارت ارتباطات از مراجع جهانی همچون ICANN و IANA و سرورهای زمانی مثل Time.is، تغییرات اعمال شدهاند. در بیانیه رگولاتوری آمده: بهمنظور عدم تغییر خودکار ساعت در گوشیهای هوشمند باید دو اقدام انجام شود:
در بیانیه رگولاتوری آمده: بیشتر تولیدکنندگان گوشی نرمافزار را بهروز کردند اما برخی از گوشیها بهدلیل نداشتن نرمافزار بهروز، با مشکل تغییر ساعت مواجه شدند.