مجوز عمومی اوفک برای حمایت از «آزادی اینترنت در ایران»

در روزهای اخیر خبری در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر «لغو تحریم‌های اینترنتی برای کاربران ایرانی» منتشر شده است. در تیتر خبر آمده:‌ «آمریکا تحریم‌های اینترنتی را برای کاربران ایرانی لغو کرد» در توضیح این خبر هم نوشته‌شده:

وزارت خزانه‌‌داری آمریکا با انتشار بیانیه‌ای، معافیت‌های اینترنتی کاربران ایرانی از تحریم‌های ایالات متحده را تشريح كرد.
تغییراتی کلیدی در مجوزهای دولتی پیشین، موسوم به مجوز‌ عمومی شماره یک ایران (General License D-1) که با هدف کمک به کاربران ایرانی در گردش اطلاعات اعمال شده است.
با مجوز‌های تازه، نه تنها دسترسی کاربران ایرانی به شبکه‌های اجتماعی، ابزارهای ارتباطی، نرم‌افزارهای تماس ویدئویی، خدمات ابری، نقشه‌های آنلاین و مبتنی وب،‌ بازی‌های کامپیوتری، پلتفرم‌های آموزشی، ابزارهای ترجمه و احراز هویت، آنتی ویروس‌ها، تلفن‌های هوشمند و سیستم عامل آنها، تلفن‌های ماهواره‌ای، گجت‌های دیجیتال، سیم‌کارت، روتر، مودم، کامپیوترهای شخصی فراهم شد، بلکه ارائه خدمات شرکت‌های بزرگ ، تاثیرگذاری مانند گوگل، متا، اپل و دیگر شرکت‌های مشابه به ایرانیان نیز قانونی خواهد بود.»

اما ماجرا چیست؟ آیا آمریکا تحریم‌های اینترنتی کاربران ایرانی را لغو کرده است؟ آیا لغو تحریم‌ها با «هدف کمک به کاربران ایرانی در گردش اطلاعات» انجام شده‌است؟ آیا وزارت خزانه‌داری آمریکا، خدماتی را به عنوان مصداقی برای کمک به توسعه ارتباطات جهانی در بستر اینترنت معرفی کرده‌است؟ 

آخرین موضع وزارت خزانه داری آمریکا در مورد تحریم‌های اینترنتی ایران چیست؟

مجوز عمومی D-2 موضوع چندان تازه‌ای نیست ولی در هفته گذشته مورد توجه رسانه‌های ایرانی قرار گرفت. در حقیقت در روز ۱ مهر ۱۴۰۱ (۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲) و چند روز پس از آغاز اعتراضات سراسری پس از کشته‌شدن مهسا امینی، دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی مجوزی عمومی برای برخی معافیت‌های تحریمی برای شرکت‌هایی که به کاربران ایرانی خدمات می‌دهند «برای حمایت بیشتر از ارائه ابزارهای ارتباطی به شهروندان عادی ایرانی و کمک به تلاش‌های آنها برای مقاومت در برابر سانسور سرکوبگر اینترنت و ابزارهای نظارتی حکومت ایران» اعلام کرد.

تقریبا ۳ ماه بعد در تاریخ ۱۹ دی ۱۴۰۱ (۱۱ ژانویه ۲۰۲۳) وزارت خزانه داری در بخش پرسش و پاسخ وب‌سایت خود پستی را با شماره ۱۱۱۰ و تحت عنوان «تحریم‌های ایران» منتشر کرده و سعی کرده به این سوال پاسخ دهد که: «تغییرات کلیدی مجوز عمومی D_2 ایران در مقایسه با مجوز عمومی D-1 ایران چیست؟»

مجوز عمومی و اختصاصی OFAC چیست؟

OFAC مخفف The Office of Foreign Assets Control نام دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی است که زیر نظر  وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا است. عمده فعالیت‌های این دفتر اعمال تحریم و تعیین سازوکار تحریم‌های اقتصادی و بازرگانی علیه دولت‌ها، سازمان‌ها و افراد غیر آمریکایی است. این سازمان دو نوع مجوز (Licence) صادر می‌کند، یکی عمومی و دیگری اختصاصی.

مجوز عمومی یا به عبارتی General License، مجوزی است برای همه افراد ایالات متحده تا راه‌های را برای انجام برخی فعالیت‌ها که به واسطه تحریم‌ها بسته‌شده باز کند. در واقعا مجوزهای عمومی به همه افراد ایالات متحده اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به درخواست مجوز خاص، در فعالیتی که در مجوز عمومی توضیح داده شده، شرکت کنند. در مقابل مجوز‌های اختصاصی یا Special License یک سند کتبی است که توسط OFAC برای یک شخص یا نهاد خاص صادر می‌شود و یک معامله خاص را در پاسخ به درخواست مجوز کتبی مجاز می‌کند.

اهداف انتشار General License Iran D-2 چه بود؟

تا امروز حداقل دو مجوز عمومی در مورد تحریم‌های شرکت‌های فناوری اطلاعات که با ایران همکاری می‌کنند صادر شده‌است. اولین مجوز عمومی که ایران D-1 نام دارد در ۷ فوریه ۲۰۱۴ و دومین مجوز با نام ایران D-2 در تاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲ صادر شده‌است. 

وزارت خزانه داری آمریکا هدف از انتشار این دستورالعمل را صراحتا «مبارزه با سانسور اینترنت در ایران و حمایت از جریان آزاد اطلاع‌رسانی» اعلام کرده‌است. در تیتر اعلان خبری که وزارت خزانه‌داری اعلام کرده‌است، عبارت انگلیسی «Support for Internet Freedom» صراحتا قید شده‌است. در متن خبر هم آمده:

«روز چهارشنبه، دولت ایران دسترسی اکثر ۸۰ میلیون شهروند خود را به اینترنت قطع کرد تا از تماشای سرکوب خشونت‌آمیز خود علیه معترضان مسالمت‌آمیز جلوگیری کند که با مرگ وحشیانه مهسا امینی در بازداشت پلیس اخلاق ایران آغاز شد.
در حالی که دولت ایران دسترسی مردم خود را به اینترنت جهانی قطع می کند، ایالات متحده برای حمایت از جریان آزاد اطلاعات و دسترسی مردم ایران به اطلاعات مبتنی بر واقعیت اقدام می کند.
دستورالعمل به‌روز شده به شرکت‌های فناوری اجازه می‌دهد تا گزینه‌های بیشتری از پلتفرم‌ها و خدمات خارج از کشور را به مردم ایران ارائه دهند.» 

در همان روز آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا هم در توییتر نوشت: 

«ما امروز برای پیشبرد آزادی اینترنت و گردش آزاد اطلاعات برای مردم ایران اقدام کردیم و مجوز عمومی را برای دسترسی بیشتر آنها به ارتباطات دیجیتال برای مقابله با سانسور دولت ایران صادر کردیم.»

این توییت بسیار مورد توجه کاربران قرار گرفت به‌خصوص که در زیر همین توییت بود که ایلان ماسک اعلام کرد که خدمات استارلینک را به ایرانیان ارائه می‌دهد.

این مجوز عمومی قرار است معافیت شرکت‌های تکنولوژی از تحریم‌های ایران را گسترش دهد تا شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های اینترنتی مختلف بتوانند خدمات بیشتری در اختیار مردم ایران قرار دهند.

بر اساس دستورالعمل جدید D-2 گروه بزرگی از شرکت‌های اینترنتی اجازه دارند که در زمینه‌های ذکر شده در این دستورالعمل به ایرانیان خدمات ارائه کنند. همچنین شرکت‌هایی که به ایرانیانی که با «سانسور اینترنت و ردگیری رژیم ایران مبارزه می‌کنند» خدمات ارتباطی ارائه می‌کنند آزادی عمل بیشتر خواهند داشت.

مطابق آنچه در بیانیه وزارت خزانه‌داری آمده، این مجوز عمومی «برای حمایت بیشتر از ارائه ابزارهای ارتباطی به شهروندان عادی ایرانی و کمک به تلاش‌های آنها برای مقاومت در برابر سانسور سرکوبگر اینترنت و ابزارهای نظارتی حکومت ایران» ارائه شده‌است.

به این ترتیب، ادعای لغو بعضی از تحریم‌های فناوری اطلاعات با «هدف کمک به کاربران ایرانی در گردش اطلاعات» گمراه‌کننده است.