ادعای نادرست وزیر بهداشت درباره مهاجرت پزشکان ایرانی

بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز ۲۷ آذر ۱۴۰۱ در پاسخ به سوال‌های مردمی در خصوص حوزه سلامت و درمان، مدعی شد: «مهاجرت جراحان و پزشکان ایرانی یک فضاسازی رسانه‌ای است». او درباره نگرانی‌های موجود درباره مهاجرت پزشکان گفت:

«موضوع مهاجرت جراحان و پزشکان ایرانی بیشتر فضاسازی رسانه‌ای بوده و آمارها نشان می‌دهد که وضعیت نیروهای ذخیره متخصص و تربیت شده خوب است بطوری‌که امسال ۴ هزار دستیار به کار گرفته شده که رقم کمی نیست.»

عین‌اللهی با اشاره به اینکه امسال ظرفیت جراحان قلب چند برابر سال‌های قبل شده، تصریح کرد: «این خبرها مثل دیگر موضوعات علیه کشور در فضای مجازی منتشر می‌شود و واقعیت ندارد».

آیا افزایش مهاجرت نیروهای تخصصی حوزه سلامت، امری واقعی یا فضاسازی رسانه‌ای است؟ آیا در سال‌های اخیر مهاجرت پزشکان و جراحان افزایش نیافته است؟ آیا نگرانی‌ها نسبت به مهاجرت پزشکان بی‌مورد است؟

آیا مهاجرت پزشکان فضاسازی رسانه‌ای است؟

این درست است که در سال‌های اخیر رسانه‌ها گزارش‌های متعددی در خصوص مهاجرت پزشکان، جراحان، پرستاران و کادر نظام درمانی منتشر کرده‌اند.  گزارش روزنامه دنیای اقتصاد با عنوان «چرا ۱۶ هزار پزشک از ایران مهاجرت کردند؟»، یکی از آخرین گزارش‌های تفصیلی است که در شهریور ۱۴۰۱ منتشر شد.

اما این گزارش‌ها براساس و با استناد به اظهارات مقام‌های مسئول و ابراز نگرانی آنها، به این مساله پرداخته‌اند. منبع اکثر گفته‌های منتشر شده، مقام‌های رسمی هستند. در اینجا به بررسی تعدادی از اظهارات منتشر شده در سال‌های اخیر در رسانه از سوی مقام‌هایی که گفته‌هایشان در این موضوع می‌تواند قابل استناد باشد، می‌پردازیم:

۱- نامه رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به رهبر جمهوری اسلامی و ابراز نگرانی نسبت به مهاجرت پزشکان

حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، روز ۱۳ آبان ۱۴۰۰ در نامه‌ای به رهبر جمهوری اسلامی، با بیان اینکه متاسفانه با  افزایش درخواست مهاجرت به خارج از کشور مواجه هستیم، می‌گوید: 

«حفظ همه دستاوردهای خارق‌العاده بخش سلامت که زبانزد عام و خاص است، دچار مخاطره شده و به همه جهت اقبال ضعیف پزشکان عمومی به ادامه تحصیل در رشته‌های تخصصی، موضوع اعزام بیماران به خارج از کشور، جذب و بکارگیری پزشکان خارجی که به یمن سیاست‌های اصولی و مساعی خادمان سلامت، منتفی شده بود؛ با استمرار روند کنونی خدای ناکرده احیا و موجب اخلال در دسترسی مردم عزیزمان به خدمات تخصصی مورد نیاز سلامت، در اقصی نقاط کشور گردد و نظام سلامت را با چالش‌های مخاطره‌آمیزی مواجه نماید».

۲- اعلام آغاز موج مهاجرت پزشکان و متخصصان به کشورهای همسایه

دکتر منصور جعفری نمین رئیس شورای عالی نظام پزشکی ایران، روز ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ با ابراز نگرانی نسبت به افزایش مهاجرت پزشکان و متخصصان به کشورهای همسایه گفت: «من از آن روزی می‌ترسم که شهروندان ما برای دریافت خدمات پزشکی کیفی، به کشورهای همسایه مراجعه کرده و از دست پزشک ایرانی مهاجر، این خدمات را دریافت کنند». او با خودداری از ارائه آمار دقیق در خصوص تقاضا برای مهاجرت پزشکان و تحصیل‌کردگان جامعه پزشکی به خارج از کشور، گفته: 

«تعداد مهاجرت متخصصان از پزشکان عمومی بیشتر است و حتی در بین آنها فلوشیپ و فوق تخصص هم مشاهده می‌شود. حال آنکه برای تربیت یک پزشک و متخصص حوزه پزشکی و سلامت هزینه‌های زیادی از سوی مردم و دولت انجام می‌شود، ولی با مهاجرت پزشکان، این هزینه‌ها از دست می‌رود».

۳- اعلام درخواست مهاجرت سالانه ۳ هزار پزشک توسط رئیس سازمان نظام پزشکی

محمدرضا ظفرقندی، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران، روز دوشنبه ۲۸ تیر ماه ۱۴۰۰، در نشست خبری که در محل سازمان نظام پزشکی برگزار شده اعلام کرد: «شاهد افزایش موارد مهاجرت هستیم و سالی ۳۰۰۰ درخواست برای مهاجرت پزشکان داریم.»

۴- اعلام تمایل ۸۰ درصدی پزشکان به مهاجرت از سوی مسئول کارگروه سلامت بین‌الملل سازمان نظام پزشکی تهران

دکتر یاسر نژادی مسئول کارگروه سلامت بین‌الملل سازمان نظام پزشکی تهران روز ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ اعلام کرد: «ما در یک نظرسنجی از پزشکان دلایل مهاجرت‌شان را جویا شدیم که نزدیک به ۸۰ درصد پزشکان دلیل مهاجرت یا دلیل فکر کردن به مهاجرت را مسائل مالی و تامین آتیه خود و فرزندان خود بیان کرده‌اند». او با بیان اینکه کشورهای عربی مقاصد جذابی برای پزشکان ما هستند، گفت:

«طبق آمار سازمان نظام پزشکی بین سه تا چهار هزار نفر از کادر سلامت کشور در هر سال گود استندینگ گرفته‌اند و به طور میانگین در ده سال اخیر حدود ۳۰ هزار گود استندینگ صادر شده و بیش از ۳۰ هزار نفر از کادر درمان ما مهاجرت کرده‌اند.»

۵- اعلام مهاجرت قطعی ۶۵۰ پزشک و متخصص در سال

مسعود قاسمی، رئیس کنگره بین‌المللی تازه‌های قلب و عروق روز ۳۰ مرداد ۱۳۹۸ از مهاجرت قطعی سالانه ۶۵۰ پزشک عمومی و متخصص خبر داد و گفت: «متاسفانه در حال حاضر شاهد مهاجرت پزشکان به خارج از کشور هستیم، به طوری که در سال ۳۵۰ پزشک عمومی و ۳۰۰ پزشک متخصص، مهاجرت می‌کنند». آماری که در حال حاضر می‌تواند افزایش داشته باشد.

۶-  پزشکان تحمل دشواری‌های رفتن را بر ماندن ترجیح می‌دهند

دکتر مازیار ستاری، پزشک و عضو هیئت مدیره نظام پزشکی استان اصفهان با اعلام اینکه پزشکان تحمل دشواری‌های رفتن را بر ماندن ترجیح می‌دهند، گفت: «آمار مستندی ندارم اما به‌طورحتم آمار وحشتناکی از مهاجرت پزشکان وجود دارد. با رفتن عده‌ای، سایر پزشکان و همکاران نیز ترغیب به مهاجرت می‌شوند.» او در خصوص بیشتر بودن تمایل به مهاجرت در میان رشته‌های پیراپزشکی گفت:

«درخصوص برخی رشته‌های پیراپزشکی شاید تمایل به مهاجرت بیشتر باشد، زیرا علاوه بر مضیقه‌های مالی، بسیاری از کشورها تمایل به استفاده از کادر پرستار و ماما دارند و پذیرش آن‌ها با سهولت بیشتری انجام می‌شود. برای پزشکان شرایط کار در خارج از کشور نسبت به این رشته‌ها مشکل‌تر است، اما به‌هرحال مشکلات فعلی اشتغال پزشکان در کشور نیز به حدی رسیده که یک پزشک تحمل دشواری‌های رفتن را بر ماندن ترجیح می‌دهد؛ باید این مسئله را حل کرد». 

بنابراین آنچه روشن است اینکه مهاجرت پزشکان، جراحان و پرستاران یک فضاسازی رسانه‌ای نیست و اگر رسانه‌ها به این مساله مرتب می‌پردازند، اطلاعاتی است که توسط مقام‌های مسئول به رسانه‌ها منتقل و آنها در واقع نگرانی کادر مدیریتی نظام سلامت کشور را بازتاب می‌دهند.

مهاجرت پزشکان ایرانی به خارج امری واقعی و نگران‌کننده است؟

با این وجود هنوز این پرسش باقی است که آیا مهاجرت پزشکان و متخصصان ایرانی به خارج از کشور امری واقعی و نگران کننده است؟

رصدخانه مهاجرت ایران در سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ که اخیرا از آن رونمایی کرده، در فصل ۶ به تفصیل به «مهاجرت نیروی انسانی حوزه سلامت در جهان و ایران» پرداخته و آورده:

براساس آمار غیررسمی، مهاجرت داوطلبانه نیروی متخصص تحصیل کرده و نیروی کار ماهر در سه سال گذشته منجر به خروج بیش از ۴ هزار پزشک از كشـور شـده اسـت. بـر اسـاس اطلاعات مندرج در پایگاه داده سلامت کشورهای عضو OECD تعداد پزشکان آموزش دیده در ایـران کـه در برخـی از ایـن کشورها فعالیت می‌کنند در جدول زیـر ارائه شـده:

جدولی که نشان می‌دهد میزان مهاجرت پزشکان ایرانی در سال ۲۰۱۸ یک رکورد قابل توجه را ثبت کرده و تنها کشور آمریکا ۸هزار پزشک ایرانی را جذب کرده است. در ادامه این گزارش آمده:

طبق سرشماری سال ۲۰۱۸ آمریـکا، ۲۹ هـزار ایرانـی در بخـش بهداشـت و درمـان آمریـکا فعـال بوده‌اند کـه ۲۴ هـزار نفـر آنها در مشاغل تخصصی و پنج هزار نفر آنها در مشاغل مراقبتی مشغول به فعالیت بوده‌انـد. در میان آنها، ۸ هزار نفر پزشک و جراح بوده‌انـد کـه ۲۶ درصد فعالان ایرانـی در بخش سلامت آمریـکا را تشکیل می‌دهنـد.
ایرانیان از نظر فعالان در بخش سلامت آمریـکا در جایـگاه بيست و يكم در میان مهاجران این بخش قرار دارند. همچنین از نظر نسـبت پزشکان در فعالان بخش سلامت بـا ۲۶ درصد در جایـگاه پنجم پس از کشورهای پاکستان، هنـد، مصـر و تایوان قـرار دارند.

رصدخانه مهاجرت ایران بخشی از سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ را به بررسی و برآورد میزان تمایل، تصمیم و اقدام به مهاجرت در سرمایه انسانی حوزه سلامت اختصاص داده و آورده: «بـر اسـاس یافته‌هـای پژوهش حاضر، بیش از ۵۰ درصـد از افـراد شـرکت کننده تمایـل زیـاد و بسـیار زیـاد بـه مهاجـرت داشـتند».

این گزارش میـل بـه مهاجرت در بین دانشجویان و شاغلین حوزه سلامت را نیز مشابه ارزیابی کرده و آورده: «بیش از یک سـوم از افراد شـرکت کننده حتـی تمایـل بـه کار در مشـاغل غیر تخصصی و پایین‌تر در خارج از کشور داشتند.»

براساس این گزارش یک سوم فعالان حوزه سلامت برای مهاجرت برنامه‌ریزی کرده یا اقدام عملی انجام داده و برنامه زمانی مشخصی برای مهاجرت دارند.

رصد خانه مهاجرتی ایران در این گزارش اعلام کرده: «مهاجرت پزشکان قطعا باعث کاهش کیفیت نیروهای موجود در نظام سلامت خواهد شد. کاهـش کیفیـت نیروهای نظـام سلامت بـه دلیـل مهاجـرت از ايـن منظر قابـل توجه اسـت که در اغلب موارد توانمندترین و مستعدترین ایـن دسته از فارغ‌التحصیلان می‌توانند مسیر مهاجرت را بـا موفقیت طی کنند.»

بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مدعی است: «مهاجرت جراحان و پزشکان ایرانی یک فضاسازی رسانه‌ای است».

بررسی‌های «فکت‌نامه» نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر، مقام‌های رسمی حوزه مدیریتی نظام سلامت کشور که به لحاظ حرفه‌ای، گفته‌های‌شان در این خوزه قابل استناد است، بعضا با داده‌های مستند و دقیق، چنین ادعایی را مطرح کرده‌اند. از جمله: رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، رئیس شورای عالی سازمان نظام پزشکی، رئیس کل سازمان نظام پزشکی و مدیران سازمان نظام پزشکی استان‌های مختلف و ...

رصد‌خانه مهاجرت ایران در فصل ۶ سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ به تفصیل به مساله مهاجرت نیروی انسانی متخصص حوزه سلامت پرداخته و آماری از میزان پزشکان جذب شده در کشورهای مختلف دنیا ارائه کرده که نشان می‌دهد مهاجرت پزشکان به خارج رو به افزایش است.

این گزارش تمایل به مهاجرت بین دانشجویان و فعالان حوزه سلامت را بیش از ۵۰ درصد اعلام کرده و آورده که حدود ۳۰ درصد آنها برای مهاجرت برنامه‌ریزی کرده،‌ اقدام عملی انجام داده و برنامه زمانی مشخصی برای مهاجرت دارند.

رصد خانه مهاجرتی ایران در این گزارش اعلام کرده: «مهاجرت پزشکان قطعا باعث کاهش کیفیت نیروهای موجود در نظام سلامت خواهد شد. کاهـش کیفیـت نیروهای نظـام سلامت بـه دلیـل مهاجـرت از ايـن منظر قابـل توجه اسـت که در اغلب موارد توانمندترین و مستعدترین ایـن دسته از فارغ‌التحصیلان می‌توانند مسیر مهاجرت را بـا موفقیت طی کنند.»

بنابراین «فکت‌نامه» به ادعای بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر اینکه «مهاجرت جراحان و پزشکان ایرانی یک فضاسازی رسانه‌ای است»، نشان «نادرست» می‌دهد.