ادعای شاخ‌دار وزیر بهداشت درباره جایگاه ایران در شاخص‌های سلامت

بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز ۸ آذر ۱۴۰۱ در هفتمین «همایش سلامت و فرماندهان» مدعی شد: «ایران در تمام شاخص‌های سلامت با فاصله کشور اول منطقه است». او در این همایش با اشاره به اینکه پیش از انقلاب برای کمترین کارها مجبور به اعزام بیمار به خارج از کشور بودیم گفت:

«در نشستی که یک ماه پیش در قاهره داشتیم، ایران در تمام شاخص‌های سلامت با فاصله از کشورهای دیگر در سطح منطقه جلو بوده. تنها در شاخص سیگار عقب بودیم که ۱۳ درصد مرگ و میرمان ناشی از سیگار است. ارزانی سیگار و در دسترس بودن آن باعث شده خوب نباشیم».

عین اللهی پیشتر در ۴ آبان ۱۴۰۱ نیز این ادعا را مطرح کرده‌بود:

«خوشبختانه تمام شاخص‌های نظام سلامت ایران به اذعان سازمان بهداشت جهانی در منطقه با فاصله زیاد از سایرین در رتبه اول قرار دارد».

شاخص‌های سلامت، سال‌هاست توسط سازمان بهداشت جهانی در گزارش سالانه «آمار سلامت دنیا» ثبت، پایش و منتشر می‌شود. می‌توانید داده‌های گزارش ۲۰۲۲ را از طریق لینک به صورت فایل «صفحه گسترده» دانلود کنید و سایر گزارش‌ها تا سال ۲۰۰۵ را در آن لینک ببینید.

برخلاف گفته‌های وزیر بهداشت، طبق آخرین نسخه «آمار سلامت دنیا»، از بین ۵۷ شاخص، ایران تنها در ۳ شاخص رتبه اول را دارد:

1. پوشش واکسیناسیون دیفتری-کزاز-سیاه‌سرفه (DTP3) در کودکان ۱ ساله (به درصد)
2. سهم هزینه‌های بهداشت عمومی دولتی (GGHE-D) از کل هزینه‌های عمومی دولت (GGE)
3. سن استانداردشده شیوع فشار خون بالا در میان بزرگسالان ۳۰ تا ۷۹ ساله (به‌ درصد)

بنابراین فکت‌نامه به این ادعای وزیر بهداشت، نشان شاخدار می‌دهد.

در ادامه، نمودار ۱۰ تا از مهم‌ترین شاخص‌های جهانی سلامت را از بین ۵۷ شاخص کلی رسم کرده‌ایم تا بتوانید آنها را مقایسه کنید.

توجه: با توجه اینکه مقامات جمهوری اسلامی، برداشت‌های متفاوتی از مفهوم «منطقه» دارند، در نمودارهای زیر کشورهای «غرب آسیا» (آنچه رهبری ایران تاکید دارد «منطقه» بنامد) به رنگ آبی پررنگ، از سایر کشورهای منطقه «خاورمیانه و شمال آفریقا» (یا «شرق مدیترانه» طبق تعریف WHO که البته تا مراکش را شامل شده) به رنگ آبی کم‌رنگ و شش کشور همسایه یا نزدیک در شمال غرب و شرق ایران (تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه و ۳ کشور قفقاز) به رنگ نارنجی جداشده‌اند تا هر ابهامی براساس هر تعریفی درباره هر تقسیم‌بندی جغرافیایی از سوی هر نهادی برطرف شود.

۱. امید به زندگی

در شاخص طول امید به زندگی (برحسب سال)، ایران پس از اسراییل، کویت و اردن، در منطقه غرب آسیا چهارم است.

۲. امید به زندگی سالم در بدو تولد

در شاخص امید به زندگی سالم در بدو تولد (برحسب سال)، ایران پس از اسراییل، کویت، اردن و قطر در منطقه غرب آسیا در رتبه پنجم است.

۳. مرگ و میر مادران

در شاخص نسبت مرگ و میر مادران (در هر ۱۰۰هزار تولد زنده)، ایران پس از اسراییل، امارات، قطر، کویت و بحرین، در منطقه غرب آسیا در رتبه ششم است.

۴. مرگ و میر کودکان

در شاخص نرخ مرگ و میر زیر پنج سال (در هر هزار تولد زنده) ایران پس از اسراییل، قطر، امارات، عربستان، بحرین، لبنان، کویت و عمان،  در منطقه غرب آسیا در رتبه هشتم است.

۵. مرگ و میر نوزادان

در شاخص نرخ مرگ و میر نوزادان (در هر هزار تولد زنده) ایران پس از اسراییل، عربستان، بحرین، قطر، امارات، لبنان، کویت و عمان، در منطقه غرب آسیا در رتبه هشتم است.

۶. احتمال مرگ در اثر هر یک از بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان، دیابت، بیماری‌های مزمن تنفسی

در شاخص احتمال مرگ در اثر هر یک از بیماری‌های قلبی و عروقی (CVD)، سرطان، دیابت، بیماری‌های مزمن تنفسی (CRD) بین سنین ۳۰ تا ۷۰ سال (به درصد) ایران پس از اسراییل، قطر و کویت، در منطقه غرب آسیا در رتبه چهارم است.

۷. پوشش خدمات درمانی

شاخص UHC، شاخصی است که در مقیاس بدون واحد از ۰ تا ۱۰۰ گزارش شده و میانگین هندسی چهارده شاخص ردیاب پوشش خدمات سلامت است. در شاخص UHC ایران پس از اسراییل و امارات، در منطقه غرب آسیا در رتبه سوم است.

۸. سرانه پزشک

در شاخص تعداد پزشک (به ازای هر ۱۰هزار نفر جمعیت) ایران پس از اسراییل، عربستان، اردن، امارات، قطر، کویت، لبنان و عمان، در منطقه غرب آسیا در رتبه نهم است.

۹. هوای پاک

در شاخص میانگین غلظت سالانه ذرات معلق کمتر از ۲/۵ میکرون (PM2.5) به میکروگرم در متر مکعب در مناطق شهری، ایران پس از اسراییل، لبنان و اردن، در منطقه غرب آسیا در رتبه چهارم است.

۱۰. شیوع فشار خون

در شاخص استاندارد سنی شیوع فشار خون بالا در میان بزرگسالان ۳۰ تا ۷۹ ساله (به درصد)، ایران در منطقه غرب آسیا، در کل منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و در بین همسایگانش بهترین رتبه را دارد.