علیرضا شاه‌میرازیی
معاون وزیر صمت
سهم اینستاگرام از تجارت الکترونیک در ایران کمتر از ۳ درصد است.
گمراه‌کننده
ادعای گمراه‌کننده معاون وزیر صمت درباره سهم ۳ درصدی اینستاگرام از تجارت الکترونیکی ایران
اگر وقت ندارید …
- علیرضا شاه‌میرزایی، معاون وزیر صمت می‌گوید: «سهم اینستاگرام از تجارت الکترونیک در ایران کمتر از ۳ درصد است.»
- این گفته به نوعی پاسخ به نگرانی از سرنوشت کسب‌وکارهای اینستاگرامی بعد از فیلتر شدن اینستاگرام در اواخر شهریور ۱۴۰۱ است.
- بررسی‌ها ما نشان می‌دهد، آمار ارائه شده ناقص و گزینشی است که تصویری «گمراه‌کننده» از واقعیت ترسیم می‌کند.
- مبنای گفته‌های وزیر صمت، گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی روی کسب‌وکارهایی است که از نماد اینماد استفاده میکنند.
- اینماد نمادی است که توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به کسب‌وکارهای مجازی داده می‌شود.
- گزارش‌ها و شواهد و قرائن زیادی وجود دارد که نشان‌دهنده بزرگی بازار کسب و کارهای اینستاگرامی است.
- در گزارش «تجارت الکترونیک» سال ۱۴۰۰ خود وزارت صمت گفته شده ۲۸درصد واحدهای تجارت الکترونیکی از پیامرسانها استفاده میکنند که از این میان سهم اینستاگرام ۸۴درصد است.
- یافته‌های گزارش تکراسا نیز نشان از آن دارد که گردش ۴۵۰ هزار فروشگاه اینستاگرامی در سال ۱۴۰۰ بین ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان است.
- در این گزارش تخمین زده شده تعداد فروشگاه‌های اینستاگرامی ۴۵۰ هزار نفر و تعداد شغل‌های مرتبط حدود یک میلیون نفر باشد.
- ممکن است ارزش کل بازار فروشگاه‌های اینستاگرامی به نسبت ارزش کل بازار کم به نظر برسد، اما دلیل این موضوع قیمت پایین محصولاتی است که در این پلتفرم معامله می‌شوند.
- اگر تعداد فروشگاه‌ها، تعداد معاملات و همین طور جمعیت شاغل در این پلتفرم را در نظر بگیریم، به این نتیجه می‌رسیم که خرید و فروش در بستر اینستاگرام، یکی از پررونق‌تر اشکال تجارت الکترونیک در ایران است.
علیرضا شاه‌میرزایی معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت (صمت) ۲۷ مهر ۱۴۰۱ در مراسم روز ملی تجارت الکترونیک گفته است آمارهایی که از میزان کسب‌وکارهای تعطیل شده می‌دهند هیچ پایه و اساسی ندارد:
«تجارت الکترونیکی و کسب‌وکار مجازی در کشور، حداقل ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان در سال فروش دارد و صدها زیر شاخه دارد و کسب‌وکارهایی که در اینستاگرام بودند، کمتر از ۳ درصد این عدد بودند.»
این ادعا در شرایطی انجام می‌شود که در ۴۰ روز گذشته دسترسی کاربران به اینترنت و به خصوص واتس‌اپ و اینستاگرام در ایران مختل شده و نارضایتی فعالان حوزه اقتصاد الکترونیک را به همراه داشت.
وبسایت دیجیاتو در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ خبر فیلتر شدن اینستاگرام در ایران را منتشر کرد.
اعتماد آنلاین نیز روز سوم مهر ۱۴۰۱ در همان روزهای اول فیلترینگ اینستاگرام با انتشار یک اینفوگرافی نوشت:
«اینستاگرام به یکی از بسترهای اصلی فعالیت کسب‌وکارها تبدیل شده است. یک بررسی نشان می‌دهد بیش از ۴۱۵ هزار فروشگاه ایرانی در اینستاگرام فعال هستند. اینستاگرام به صورت مستقیم برای بیش از یک میلیون نفر شغل ایجاد کرده و احتمالا برای سه میلیون نفر غیرمستقیم اشتغال‌زایی داشته است.»
اما واقعیت چیست؟ حجم اقتصاد الکترونیک ایران و سهم اینستاگرام در اقتصاد الکترونیک ایران چقدر است؟
مبنای ادعای سهم ۲/۷ درصدی اینستاگرام از گردش مالی تجارت الکترونیکی کشور چیست؟
مرکز توسعه تجارت الکترونیکی که متعلق به وزارت صمت است هر ساله گزارشی تحت عنوان «تجارت الکترونیک» منتشر می‌کند. برآورد این مرکز دولتی از تجارت الکترونیک در سال ۱۴۰۰ به شرح زیر است:
«گزارش رسمی ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی ۱۲۳۷ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال قبل، ۱۳درصد رشد داشته است.»
در گزارشی که خبرگزاری ایرنا روز اول آبان ۱۴۰۱ منتشر کرده است، امین کلاهدوزان، سرپرست مرکز توسعه تجارت الکترونیکی (تتا) توضیحاتی در این باره داده و گفته است:
«این آمار مربوط به شرکت‌ها و کسب و کارهایی است که نزد وزارت صنعت، معدن و تجارت شناسنامه داشته، "اینماد" گرفته یا عضو اتحادیه هستند و بر این اساس مورد پایش قرار گرفته و از حمایت‌های موجود بهره‌مند می‌شوند. مطابق این گزارش، گردش مالی تجارت الکترونیک در فضای اینستاگرام در سالی که گذشت بین ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان بود که حدود ۲/۷ درصد از کل گردش مالی تجارت الکترونیک کشور را شامل می‌شود؛ در این میان حتی اگر تبلیغات، استوری‌ها و غیره در فضای اینستاگرام را به این رقم اضافه کنیم حدود ۳/۵ درصد از گردش مالی در این حوزه را شامل خواهد شد.»
با این حساب روشن است که مبنای این برآورد گردش مالی آن دسته از کسب‌وکارهای اینستاگرامی است که از وزارت صمت نماد اینماد گرفته‌اند، در حالی که شواهد و قرائن نشان می‌دهد بخش بزرگی از کسب‌وکارهای اینستاگرامی خارج از این دایره فعالیت میکنند.
اینماد یا نماد اعتماد الکترونیک (E-Namad) نشانهای است که توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به کسب‌وکارهای مجازی ارائه می‌شود. در اصل باعث اعتماد بیشتر کاربران در استفاده از سایت‌ها می‌شود.
از اقتصاد اینستاگرام در ایران چه می‌دانیم؟
یکی از محبوب‌ترین پلتفرم‌های شبکههای اجتماعی در سراسر دنیا که در ایران نیز رونق زیادی دارد.
در گزارش «تجارت الکترونیک» سال ۱۴۰۰ وزارت صمت گفته شده:
در میان واحدهای تجارت الکترونیکی ۸۰ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب سایت از شبکههای اجتماعی به منظور ارائه کالا یا خدمات خود استفاده می کنند و ۲۸ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب سایت از پیامرسانها استفاده میکنند.
از میان پیامرسانها و شبکههای اجتماعی، اینستاگرام با ۸۴ درصد بیشترین سهم استفاده را در میان واحدهای تجاری دارد. این در حالی است که سهم مجموع پیام‌رسان‌های داخلی از سروش تا گپ تنها ۱۳ درصد است.
علاوه بر این در گزارش‌های غیررسمی نیز اطلاعاتی درباره ابعاد کسب‌کارهای اینستاگرامی ارائه شده که نشان از بزرگی آن دارد.
مرکز پژوهشی بتا در اسفند ۱۴۰۰ در گزارشی گفته بود ۹ میلیون نفر یا به عبارتی دیگر یک میلیون و ۷۰۰ هزار کسب‌وکار از طریق اینستاگرام کسب درآمد میکنند.
سایت تکراسا و ماتوریتی نیز در گزارش جامعی به بررسی کسب و کارهای اینستاگرامی در سال ۱۴۰۱ پرداخته‌اند. بر اساس این گزارش بیش از ۴۴ میلیون کاربر ایرانی عضو این شبکه اجتماعی بوده‌اند. در میان آنها حدود ۴۵۰ هزار فروشگاه اینستاگرامی وجود دارد که حداقل به صورت مستقیم یک میلیون شغل ایجاد کرده‌اند. در گزارش آنها روزانه بین ۳۱۰ تا ۴۷۰ هزار سفارش در اینستاگرام ثبت می‌شود که با ارزش تقریبی۱۶۰ تا ۱۸۰ هزار تومان برای هر سفارش می‌توان به عدد ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان است.
بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی، شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) بیش از ۹۰ درصد از جمعیت تجاری، ۶۰ تا ۷۰ درصد از اشتغال و ۵۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را در اقتصادهای توسعه یافته تشکیل می دهند. در گزارش تکراسا بر روی این نکته نیز تاکید شده که «ترویج و توسعه پلتفرم‌های تجارت اجتماعی می‌تواند زمینه‌های رشد اقتصادی کشور، کاهش بیکاری و توزیع عادلانه ثروت را فراهم کند.»
جمع‌بندی
علیرضا شاه‌میرزایی، معاون وزیر صمت می‌گوید: «سهم اینستاگرام از تجارت الکترونیک در ایران کمتر از ۳ درصد است.»
این گفته به نوعی پاسخ به نگرانی از سرنوشت کسب‌وکارهای اینستاگرامی بعد از فیلتر شدن اینستاگرام در اواخر شهریور ۱۴۰۱ است.
بررسی‌ها ما نشان می‌دهد، آمار ارائه شده گزینشی است که تصویری «گمراه‌کننده» از واقعیت ترسیم می‌کند.
مبنای گفته‌های وزیر صمت، گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی روی کسب‌وکارهایی است که از نماد اینماد استفاده میکنند. برای راستی‌آزمایی دسترسی به داده‌های این گزارش نداریم، اما اگر فرض را بر صحت آن بگذاریم، باز هم با استناد به این گزارش نمی‌توان بزرگی ابعاد کسب وکارهای اینستاگرامی در ایران را زیر سوال برد.
گزارش‌ها و شواهد و قرائن زیادی وجود دارد که نشان‌دهنده بزرگی بازار کسب و کارهای اینستاگرامی است.
در گزارش «تجارت الکترونیک» سال ۱۴۰۰ خود وزارت صمت گفته شده ۲۸درصد واحدهای تجارت الکترونیکی از پیامرسانها استفاده میکنند که از این میان سهم اینستاگرام ۸۴درصد است.
یافته‌های گزارش تکراسا نیز نشان از آن دارد که گردش ۴۵۰ هزار فروشگاه اینستاگرامی در سال ۱۴۰۰ بین ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان است.در این گزارش تخمین زده شده تعداد فروشگاه‌های اینستاگرامی ۴۵۰ هزار نفر و تعداد شغل‌های مرتبط حدود یک میلیون نفر باشد.
ممکن است ارزش کل بازار فروشگاه‌های اینستاگرامی به نسبت ارزش کل بازار کم به نظر برسد، اما دلیل این موضوع قیمت پایین محصولاتی است که در این پلتفرم معامله می‌شوند. اگر تعداد فروشگاه‌ها، تعداد معاملات و همین طور جمعیت شاغل در این پلتفرم را در نظر بگیریم، به این نتیجه می‌رسیم که خرید و فروش در بستر اینستاگرام، یکی از پررونق‌تر اشکال تجارت الکترونیک در ایران است.
به‌روزرسانی: این گزارش در تاریخ ۱۶ آبان ۱۴۰۱ به روز شده و نشان آن از «نادرست» به «گمراه‌کننده» تغییر کرده است. در نسخه اولیه در بررسی و تحلیل داده‌های گزارش تک‌رسا برای برآورد ابعاد کسب‌وکارهای اینستاگرامی اشتباه کرده بودیم.
گمراه‌کننده
گفته یا آمار، نادرست نیست اما به گونه‌ای بیان شده تا بر فکت مهمی سرپوش بگذارد یا واقعیت را منحرف کند.
درباره نشانهای میرزاروش کار ما
