ادعای نادرست درباره فرزندآوری در اسرائیل

آیت‌الله علی خاتمی امام جمعه زنجان می‌گوید: «اسرائیل خانواده‌ها را موظف به داشتن ۴ فرزند کرده است».

او روز ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ در خطبه‌های نماز جمعه زنجان گفته است:

«حرکت جوانی جمعیت در کشور کند شده و این در حالی است که دشمنان انقلاب همانند اسرائیل خانواده‌های خود را موظف به داشتن حداقل چهار فرزند کرده و البته مشوق‌هایی هم برای آن‌ها در نظر گرفته است».

مبنای صحبت امام جمعه زنجان چیست؟

دقیقا نمی‌دانیم مبنای صحبت امام جمعه زنجان چیست. این ادعا پیش‌تر هم در برخی وب‌سایت‌های وابسته به نهادهای مذهبی در ایران منتشر شده است. به عنوان نمونه پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، در گزارشی به تاریخ ۶ بهمن ۱۳۹۲ نوشته در اسرائیل «در مورد تعداد فرزندان مقرر شده که هر عائله حداقل باید چهار فرزند داشته باشد.»

منبعی برای این ادعا نیز ذکر نشده، اما ممکن است استناد امام جمعه زنجان و نویسنده سایت حوزه، شعارهای ۷۰ سال پیش و دیوید بن گوریون، David Ben-Gurion، اولین نخست‌وزیر اسرائيل باشد. او در آن زمان فرزندآوری را برای امنیت و ثبات اسرائیل حیاتی دانست و زنانی که کمتر از ۴ فرزند بیاورند را به سربازانی تشبیه کرد که از میدان جنگ فرار کرده‌اند.

آیا شعار بن‌گوریون به قانون یا دستورالعمل رسمی تبدیل شده؟

تا آنجایی که مال گشته‌ایم هیچ قانونی پیدا نکردیم که در آن زنان اسرائیلی به فرزند‌آوری، آن هم ۴ فرزند ملزم شده باشند، اما سیاست‌های جمعیتی اسرائيل خصوصا در دهه‌های اولیه تاسیس این کشور، در راستای ازدیاد جمعیت بوده است.

مهم‌ترین قانون تصویب شده در اسرائیل که تاثیر مستقیمی بر افزایش جمعیت اسرائیل داشته قانون «The Law of Return» (قانون بازگشت) است که در تابستان ۱۹۵۰ (۱۳۲۹ خورشیدی) یعنی دو سال پس از تشکیل دولت اسرائیل به تصویب رسید. براساس این قانون، هر یهودی می‌تواند با حفظ شهروندی، به اسرائیل مهاجرت و شهروندی این کشور را دریافت کند. با تصویب این قانون حدود ۴۶٪ یهودیان دنیا به این کشور مهاجرت کردند.

در واقع موتور محرک افزایش جمعیت در اسرائیل مهاجرت یهودیان به این کشور در ۷ دهه گذشته است که باعث شد جمعیت اسرائیل به سرعت افزایش یابد به طوری‌که جمعیت کمتر از ۲ میلیونی اسرائیل در سال ۱۹۵۰، در سال ۲۰۲۰ به بالای ۹ میلیون رسیده است.

آیا نرخ باروری در اسرائیل رو به افزایش است؟

خیر؛ طبق آمارهای سازمان ملل میزان باروری کل در اسرائیل از ۴/۲۸ فرزند به ازای هر زن در بازه زمانی ۱۹۵۵-۱۹۵۰ به ۳/۰۴ فرزند به ازای هر زن در بازه زمانی ۲۰۱۵-۲۰۱۲۰ رسیده است.

برآوردهای جمعیتی سازمان ملل نشان می‌دهد نرخ باروری در اسرائیل با شیب ملایم رو به کاهش است. بر اساس برآورد‌های جمعیتی متوسط نرخ باروری در این کشور تا سال ۲۱۰۰ بین ۱/۸۶ (در صورت کاهش نرخ رشد جمعیت) تا ۲/۸۲ (در صورت افزایش نرخ رشد جمعیت) خواهد بود. در صورت تحقق سناریوی رشد متوسط میانگین نرخ باروری در اسرائیل تا ۸۰ سال آینده ۲/۳۴ فرزند به ازای هر زن براورد شده است.

برآورد میانگین نرخ باروری برای ایران بین ۲/۳۸ (در صورت افزایش نرخ رشد جمعیت) و ۱/۴۳ (در صورت کاهش نرخ رشد جمعیت) است.

آیا در اسرائیل هر خانواده به طور میانگین ۴ فرزند دارد؟

خیر، آمار مرکز آمار اسرائیل نشان می‌دهد که به طور میانگین جمعیت هر خانواده اسرائیلی (شامل والدین) ۳/۷۲ نفر است. میانگین تعداد افراد در خانواده‌های دارای فرزند ۴/۶۵ نفره است.

دلایل کاهش نرخ باروری در اسرائیل چیست؟

اسرائیل هیچگاه سیاست کاهش رشد جمعیت را اجرا نکرده است، بنابراین به نظر می‌رسد کاهش نرخ باروری در اسرائیل را نه نتیجه سیاست‌های رسمی دولت، بلکه تغییر سبک زندگی باید جستجو کرد.

بررسی نرخ باروری در اقلیت‌های مختلف اسرائیل نشان می‌دهد که عمده‌ترین دلیلی که سبب شده، نرخ باروری در اسرائیل بالاترین، در میان کشورهای توسعه یافته و غربی باشد، بالا بودن نرخ باروری در اقلیت ارتدوکس یهودی است. به طور میانگین هر زن ارتدوکس یهودی ۶/۵ فرزند می‌آورد. نمودار زیر نرخ باروری در میان اقلیت‌های مختلف اسرائیل را نشان می‌دهد:

نمودار بالا نشان می‌دهد نقش «مذهب» در نرخ باروری در اسرائیل عمده است به طوری که زنان بسیار مذهبی بالای ۶/۵ فرزند و زنان سکولار به طور میانگین کمتر از ۲ فرزند می‌آورند.

در حال حاضر چه سیاست‌هایی برای تشویق به فرزندآوری در اسرائیل اعمال می‌شوند؟

از جمله سیاست‌های اسرائیل در راستای فرزند‌آوری می‌توان به موراد زیر اشاره کرد؟

• نپرداختن یارانه اقلام کنترل بارداری به همه زنان متقاضی.
• پرداخت کمک‌هزینه برای نوزادان، (برخی منتقدان معتقدند این کمک هزینه ها در بیشتر کشورهای غربی بیشتر و سخاوتمندانه‌تر است ولی در این کشورها به افزایش باروری منجر نشده ولی در اسرائیل این اتفاق افتاده است».

پرداخت هزینه لقاح آزمایشگاهی است. در سال ۱۹۹۸، اسرائیل دارای ۲۳ کلینیک لقاح آزمایشگاهی (IVF) بود که بالاترین سرانه در جهان بود.

علی خاتمی امام جمعه زنجان، می‌گوید: «اسرائیل خانواده‌ها را موظف به داشتن ۴ فرزند کرده است».

پیش از این در برخی رسانه‌های وابسته به نهادهای مذهبی چنین ادعاهایی مطرح شده. نمی‌دانیم منبع این ادعا چیست، اما ممکن است استناد آنها به شعار ۷۰ سال پیش بن‌گوریون، اولین نخست‌وزیر اسرائیل باشد که از زنان خواسته بود ۴ فرزند به دنیا بیاورند.

تا آنجایی که ما گشته‌ایم هیچ قانون یا دستورالعملی برای الزام زنان به فرزندآوری در اسرائیل پیدا نکردیم.

اسرائیل هیچ‌گاه سیاست‌های کاهش رشد جمعیت را دنبال نکرده است، اما طبق آمار رسمی نرخ باروری در این کشور طی ۷۰ سال گذشته از بیش از ۴ فرزند به ازای هر زن به حدود ۳ فرزند کاهش پیدا کرده است.

طبق برآوردهای سازمان ملل سیر کاهش نرخ باروری در اسرائیل تا سال ۲۱۰۰ میلادی تداوم دارد. بر اساس سناریوهای جمعیتی میانگین نرخ باروری در اسرائیل تا ۸۰ سال آینده رقمی بین ۱/۸ تا ۲/۸ فرزند خواهد بود.

طبق همین برآوردها میانگین نرخ باروری در ایران تا سال ۲۱۰۰ بسته به تحقق سناریوهای جمعیتی بین ۱/۴ تا ۲/۴ پیش‌بینی شده است.

به نظر می‌رسد تغییر سبک زندگی مهم‌ترین عامل کاهش نرخ باروری در اسرائیل است. گزارش‌های مرکز آمار این کشور نشان می‌دهد نرخ باروری در اقلیت ارتدوکس بسیار بالا و سه برابر بیشتر از زنان سکولار است.

با این اوصاف فکت‌نامه این گفته علی خاتمی امام جمعه زنجان را که «اسرائیل خانواده‌ها را موظف به داشتن ۴ فرزند کرده است» بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.