ادعای بی‌اساس درباره بالا بودن نرخ ناباروری در ایران

طاهره لباف، متخصص زنان و زایمان و نازایی، که خبرگزاری تسنیم او را «فعال حوزه جمعیت و فرزندآوری» معرفی می‌کند روز ۲۶ ارديبهشت ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با این خبرگزاری گفته است:

«آمار ناباروری براساس گفته‌های صندوق بین‌المللی جمعیت در همه دنیا بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است و در ایران بیشتر بوده و بین ۲۰ تا ۲۲ درصد است اگر درمان ناباروری انجام شود در یک سال بعد آمار به ۱۲.۴ می‌رسد و اگر ادامه درمان به سال دوم و سوم برسد این آمار ناباروری ما صفر می‌شود و این آمار به جمعیت اضافه می‌شود».

آیا نرخ ناباروری در ایران از همه کشورهای دنیا بیشتر است؟ آیا نرخ ناباروری در ایران بین ۲۰ تا ۲۲ درصد است؟ آیا از هر ۵ زوج ایرانی یک زوج گرفتار ناباروری است؟

تعریف ناباروری چیست؟

سازمان بهداشت جهانی ناباروری را «ناتوانی در بارداری در طول یک سال بدون پیشگیری» تعریف می‌کند. این تعریف استاندارد ناباروری است. البته ناباروری دو زیرمجموعه نیز دارد که به آن ناباروری اولیه و ناباروری ثانویه گفته می‌شود. ناباروری اولیه یعنی زوجی برای بارداری اول ناتوان باشند، و ناباروری ثانویه یعنی اینکه زوجی در سن باروری، فرزند یا فرزندانی آورده‌اند، ولی بعد دچار ناباروری شده‌اند.

آمار و برآورد رسمی ناباروری در ایران چقدر است؟

تا آنجایی که گشته‌ایم هیچ گزارش آماری یا برآورد رسمی از میزان ناباروری در ایران پیدا نکردیم، اما در برخی مقاله‌های علمی و رسانه‌ها اعداد و ارقامی به طور پراکنده منتشر شده‌اند.

به طور مثال آمار مورد اشاره خانم دکتر طاهره لباف در یک گزارش که با عنوان «درمان ناباروری در کشور، دستاوردها و چالش‌ها» توسط اداره پژوهش‌های سیاسی سازمان صدا و سیما منتشر شده، آمده است.

در این گزارش نیز گفته شده از هر ۵ زوج ایرانی یک زوج با ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند. در مجموع ۲۰.۲ درصد زوج‌های ایرانی دچار ناباروری هستند که بالاتر از میانگین جهانی است، که بین ۱۲-۱۵ درصد اعلام شده است.

این آمار با سایر برآوردهای که نهادهای رسمی داخل ایران انجام داده‌اند، تفاوت دارد. به عنوان مثال مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی روز ۱۰ آبان ۱۴۰۰ در گزارشی به نقل از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نرخ ناباروری اولیه را ۱۲ درصد و نرخ ناباروری ثانویه را ۱۶ درصد اعلام و آورده در مجموع حدود ۳ میلیون زوج ایرانی درگیر ناباروی هستند و سالانه ۷۰ تا ۹۰ هزار زوج به آن اضافه می‌شود.

این آمار تفاوتی‌هایی با اظهارات مدیرکل سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دارد. آقای حامد برکاتی در تاریخ ۸ تیر ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفته بود: «حدود ۱۵ درصد از زوجین ایرانی دارای ناباروری مطلق در طول زندگی هستند و بیش از ۲ میلیون زوج نابارور در کشور داریم». او آمار ناباروری اولیه را ۱۲.۴ درصد و ناباروری ثانویه را ۱۶ درصد اعلام کرده بود که با آمار مرکز پژوهش‌های مجلس یکی است.

خانم لباف در صحبت‌های خود به آمار صندوق بین‌المللی جمعیت درباره ناباروی در ایران اشاره کرده، اما آیا صندوق بین‌المللی جمعیت آماری درباره ناباروری دارد؟

تا آنجایی که ما گشتیم در مرکز داده‌های سایت صندوق بین‌المللی جمعیت، هیچ شاخص و آماری از ناباروری پیدا نکردیم. سعی کردیم در مطالب و گزارش‌های سایت هم آماری درباره نرخ ناباروری در ایران پیدا کنیم که به جایی نرسیدیم.

به جز این در مرکز داده‌های سازمان بهداشت جهانی نیز شاخص «ناباروری» وجود ندارد. در برخی مقالات که در سایت‌های فرعی وابسته به این سازمان وجود دارند کلمات ناباروری (Infertility) و ایران به کار رفته، اما جایی گزارش رسمی درباره نرخ ناباروری در ایران ارائه نشده است.

تنها داده قابل استناد موجود برآوردی است که در صفحه ناباروری سایت سازمان بهداشت جهانی منتشر شده و در آن گفته شده تعداد زوج نابارور دنیا را ۴۸ میلیون و تعداد افراد نابارور را ۱۸۶ میلیون نفر است. برخی تاریخ انتشار این آمار ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۴ شهریور ۱۳۹۹) است و منبع آن برآوردهای به دست آمده از سه مقاله علمی است که بر اساس بررسی جامعه آماری به دست آمده است.

اما به جز این مقالات دیگری هم هستند که با استناد به پژوهش‌ها و تحقیق‌های پراکنده انجام شده در تمام نقاط دنیا برآوردی از وضعیت کلی ناباروری در کشورها جهان ارائه داده‌اند.

مشهورترین این مقالات، مقاله‌ای تحقیقی در تاریخ ۱۵ دسامبر سال ۲۰۱۹ (۲۴ آذر ۱۳۹۸) در ژورنال علمی معتبر Aging در آمریکا منتشر شده است.

یافته‌های این مقاله حکایت از آن دارد که که نرخ ناباروری در همه جای دنیا از جمله ایران رو به افزایش است. در این مقاله وضعیت ناباروری در ۱۹۵ کشور جهان بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷ بررسی شده است.

بر اساس داده‌های این مقاله ایران نه تنها وضعیت متفاوت و وخیم‌تری با بقیه کشورهای دنیا ندارد، بلکه از این حیث وضعیتی مشابه بیشتر کشورهای دنیا دارد و نرخ ناباروری و میزان افزایش آن چیزی در حد میانگین جهانی است.

دکتر طاهره لباف، متخصص زنان و زایمان و نازایی، می‌گوید است: آمار ناباروری در همه دنیا بین ۱۵ تا ۲۰ درصد و در ایران ۲۰ تا ۲۲ درصد است.

این آمار پیش‌تر نیز از سوی برخی نهادهای سیاسی و رسانه‌ها منتشر شده اما، هیچ فکتی در تایید آن وجود ندارد.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و آمارهای شفاهی مدیران وزارت بهداشت، جمعیت زوجین نابارور ایران را بین ۲ تا ۳ میلیون نرخ ناباروری اولیه در ایران بین ۱۲ تا ۱۶ درصد است.

ناباروری به «ناتوانی در بارداری در طول یک سال بدون پیشگیری» گفته می‌شود. هیچ آمار دقیقی از ناباروری در جهان در دست نیست، سازمان بهداشت جهانی به استناد برخی مقالات علمی تعداد زوج های نابارور در جهان را ۴۸ میلیون و تعداد افراد نابارور را ۱۸۶ میلیون نفر تخمین می‌زند.

اطلاعات موجود در برخی مقالات پراکنده که در نشریات معتبر علمی منتشر شده‌اند نشان از آن دارد ایران از نظر ناباروری وضعیت غیر عادی ندارد. مبنای آمارهای مورد استفاده در این مقالات، بررسی نمونه‌های محدود آماری است که در موسسات محلی در کشورهای مختلف بررسی شده‌ و نتایج آن در مقاله‌های پراکنده منتشر شده‌اند.

با این اوصاف آمارهای دکتر طاهره لباف درباره ناباروری در ایران و جهان را بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.