ادعای شاخ‌دار درباره کاهش جمعیت ایران تا ۳۰ میلیون

دکتر طاهره لباف متخصص زنان و زایمان و نازایی که خبرگزاری تسنیم او را فعال حوزه جمعیت و فرزندآوری معرفی کرده، روز ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ در گفتگو با این خبرگزاری گفته است: «جمعیت ایران در سال ۱۴۸۰ به ۳۱ میلیون نفر می رسد».

او می‌گوید:

«در سال ۱۴۸۰ یعنی یک نسل دیگر، جمعیت ایران از ۸۵ میلیون نفر به ۳۱ میلیون نفر می‌رسد که از این تعداد ۴۷ درصد سالمند هستند! آیا این جمعیت قادرند رشد علمی، اقتصادی و حمایت نظامی و ... را اداره کنند و همزمان با دشمنان خارجی بجنگند».

خانم لباف منبعی برای این گفته خود ارائه نکرده است، تلاش کردیم تا با او تماس بگیریم و از او درباره منبع گفته‌اش سوال کنیم. او در پاسخ به سوال ما منبع اظهارات خود را گزارش سازمان ملل معرفی کرده و می‌گوید:

«گزارش مال همین امسال است و این را شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش خانواده از قول سازمان ملل گزارش داده است. به سایت سازمان ملل مراجعه کنید منبع اصلی را حتما پیدا می‌کنید چون شورای عالی انقلاب فرهنگی بدون سند گزارش نمی‌دهد.»

جست‌وجوی ما در سایت شورای عالی انقلاب برای پیدا کردن گزارشی که در آن به پیش‌بینی سازمان ملل درباره کاهش جمعیت ایران به ۳۱ میلیون نفر اشاره شده باشد بی‌نتیجه ماند. در سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی گزارش‌هایی هست که در ان گفته شده جمعیت ایران طبق برآوردهای سازمان ملل تا سال ۱۴۷۹ به حدود ۴۲ میلیون نفر کاهش پیدا خواهد کرد. آماری که صحت آن را باید با اصل برآوردهای سازمان ملل سنجید.*

آیا می‌توان جمعیت ایران در سال ۱۴۰۰ را پیش‌بینی کرد؟

پیش‌بینی قطعی جمعیت ایران در ۸۰ سال آینده غیرممکن است، اما منابع معتبر آماری با در نظر گرفتن برخی فرضیات برآوردهایی درباره جمعیت ارائه می‌کنند. به طور مشخص مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ در یک گزارش جمعیت ایران را بر اساس چهار سناریوی فرضی (افزایش، ادامه روند فعلی، کاهش و کاهش شدید) تا سال ۱۴۳۰ پیش‌بینی کرده است. قاعدتا پیش‌بینی مرکز آمار به کار درستی‌سنجی گفته خانم لباف نمی‌آید، اما دفتر جمعیت سازمان ملل متحد نیز در سال ۲۰۱۹ جمعیت کشورهای جهان را تا سال ۲۱۰۰ میلادی (تقریبا ۱۴۸۰ خورشیدی) بر مبنای سه سناریو پیش‌بینی کرده است. این سناریوها‌ بر اساس سه عامل موثر در افزایش یا کاهش جمعیت، یعنی نرخ باروری، نرخ مهاجرت و نرخ مرگ‌و‌میر پیش‌بینی شده است.

طبق پیش‌بینی سازمان ملل متحد جمعیت ایران در سال ۱۴۸۰ چقدر می‌شود؟

بر اساس برآوردهای سازمان ملل جمعیت ایران حتی حداقل تا سال ۲۰۵۰ میلادی روند افزایشی و تا حدود ۹۵ میلیون نفر افزایش خواهد داشت. بعد از آن اگر سناریوی کاهش رشد جمعیت تحقق پیدا کند جمعیت ایران رو به کاهش خواهد رفت تا آنجا که در سال ۲۱۰۰ به نزدیک ۶۵ میلیون نفر خواهد رسید. این عدد بیش از دو برابر رقمی است که خانم لباف در مصاحبه خود اعلام کرده است.

در سناریوی رشد متوسط، جمعیت ایران تا سال ۲۰۶۰ میلادی و تا سقف ۱۰۵ میلیون نفر زیاد خواهد شد. بعد از آن با شتاب آرام روند نزولی پیدا می‌کند تا اینکه در سال ۲۱۰۰ میلادی به حدود ۹۹ میلیون نفر می‌رسد.

در سناریوی افزایش رشد جمعیت، جمعیت ایران در ۸۰ سال آینده رو به افزایش خواهد بود و تا سال ۲۱۰۰ میلادی از ۱۴۳ میلیون نفر خواهد گذشت.

طبق پیش‌بینی‌های سازمان ملل چند درصد جمعیت ایران تا ۸۰ سال آینده سالمند خواهد بود؟

بر اساس پیش‌بینی‌های دفتر جمعیت سازمان ملل نسبت جمعیت سالمند به کل جمعیت تا سال ۲۱۰۰ میلادی بین ۲۲ تا ۳۹ درصد خواهد بود.

در صورت تحقق سناریوی کاهش رشد جمعیت تا ۸۰ سال آینده حدود ۳۹ درصد جمعیت ایران بالای ۶۵ سال خواهند داشت.

اگر سناریوی رشد متوسط محقق شود، نرخ سالمندی در سال ۲۱۰۰ میلادی نزدیک ۳۰ درصد خواهد بود.

و در صورتی که روند رشد جمعیت بیش از وضعیت کنونی باشد، نرخ سالمندی تا سال ۱۴۸۰ در حدود ۲۲ درصد خواهد بود.

جدول و نمودار اینتراکتیو زیر نشان می‌دهد ترکیب سنی جمعیت ایران تا ۸۰ سال آینده به فرض تحقق سناریوهای سه‌گانه چگونه خواهد بود.

در سناریوهای سازمان ملل میزان باروری کل (میزان تولد به ازای هر زن) چقدر خواهد بود؟

با اینکه در برآورد جمعیت سه عامل زاد ولد، مرگ‌ومیر و مهاجرت موثرند، اما در ایران عامل زاد ولد بیش از دو عامل دیگر در کانون توجه سیاستمداران و رسانه‌ها قرار دارد.

در سناریوی کاهش رشد جمعیت فرض شده میانگین نرخ باروری کل تا ۸۰ سال آینده ۱/۴۳ فرزند به ازای هر زن خواهد بود. در این فرضیه نرخ باروری از سال ۲۰۲۰ از حدود ۱/۸۴ به حدود ۱/۳۲ در سال ۲۱۰۰ کاهش پیدا خواهد کرد.

مرکز آمار ایران در آخرین گزارش موجود میزان باروری کل در سال ۱۳۹۹ را ۱/۷۱ فرزند به ازای هر زن محاسبه کرده است.

میانگین نرخ باروری در سناریوی رشد متوسط ۱/۸۲ و در سناریوی افزایش رشد جمعیت ۲/۳۲ فرزند به ازای هر زن در نظر گفته شده است.

چه عوامل دیگری می‌توانند روی کاهش جمعیت موثر باشند؟

چنانکه گفته شد نرخ باروری تنها عامل موثر بر کاهش جمعیت نیست. در برآورد جمعیت در سال‌های آینده علاوه بر نرخ باروری باید دو عامل «مرگ و میر» و «مهاجرت» را نیز در نظر گرفت. اینها عواملی‌اند که در برآوردهای جمعیتی در نظر گرفته می‌شوند.

اما به جز اینها می‌توان به مجموعه‌ای از عوامل متغیر هم اشاره کرد، مثل وقوع بیماری فراگیر غیر قابل پیش‌بینی کشنده، یا وقوع جنگ، مهاجرت‌های گسترده، بحران‌های زیست محیطی و… که روی روند تغییرات جمعیتی اثرگذارند. شاخصی برای اندازه‌گیری اثر این متغیرها وجود ندارد، بنابراین در برآوردهای جمعیتی در نظر گرفته نمی‌شوند.

طاهره لباف متخصص زنان که به با عنوان «فعال حوزه جمعیت» معرفی می‌شود، می‌گوید: «جمعیت ایران در سال ۱۴۸۰ به ۳۱ میلیون نفر می رسد که ۴۷ درصد آن سالمند هستند».

معلوم نیست مبنای این آمار چیست، اما اعداد و ارقام مطرح شده اختلاف بسیار زیادی با برآوردهای معتبر جمعیتی دارند.

پیش‌بینی قطعی جمعیت ایران در ۸۰ سال آینده غیرممکن است، اما منابع معتبر آماری با در نظر گرفتن برخی فرضیات برآوردهایی درباره جمعیت ارائه می‌کنند.

به طور مشخص دفتر جمعیت سازمان ملل پیش‌بینی کرده در صورت کاهش رشد، جمعیت ایران دست کم تا ۳۰ سال آینده رو به افزایش خواهد بود و پس از آن تا سال ۲۱۰۰ به حدود ۶۵ میلیون می‌رسد. در این فرضیه متوسط نرخ باروری از سال ۲۰۲۰ تا ۲۱۰۰ میلادی ۱/۴۳ فرزند به ازای هر زن در نظر گرفته شده. طبق آخرین آمار رسمی در سال ۱۳۹۹ میزان باروری کل ۱/۷۱ است.

در صورت تحقق سناریوی افزایش رشد، جمعیت ایران تا ۸۰ سال آینده رو به افزایش خواهد بود و از ۱۴۳ میلیون خواهد گذشت. در صورت تحقق سناریوی رشد متوسط، جمعیت ایران تا سال ۲۱۰۰ حدود ۹۹ میلیون برآورد شده است.

بر اساس این پیش‌بینی‌ها نسبت جمعیت سالمند به کل جمعیت تا سال ۲۱۰۰ میلادی بین ۲۲ تا ۳۹ درصد خواهد بود.

به جز زاد ولد، مرگ و میر و مهاجرت عوامل دیگری مثل وقوع بیماری فراگیر، جنگ، بحران‌های شدید زیست محیطی و… روی روند تغییرات جمعیتی موثر است. شاخصی برای اندازه‌گیری اثر این متغیرها وجود ندارد.

با این اوصاف فکت‌نامه این گفته طاهره لباف را که «جمعیت ایران در سال ۱۴۸۰ به ۳۱ میلیون می‌رسد که ۴۷درصد آن سالمند هستند»، به وضوح بی‌پایه و اساس می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.

*بعد از انتشار این گزارش موفق شدیم با خانم لباف گفت‌وگو کنیم. توضیحات او در تاریخ ۳ خرداد ۱۴۰۱ به متن این گزارش اضافه شده است.