ادعای نادرست درباره اختلال گسترده و قطع اینترنت در اهواز

احمد وحیدی وزیر کشور روز ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ در حاشیه جلسه هیات دولت «شایعه قطع اینترنت در اهواز» را رد کرده و گفته است این خبرها درست نیست.

اشاره آقای وحیدی به اخباری است که درباره قطعی و اختلال گسترده اینترنت در استان خوزستان از روز ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ منتشر شده‌اند.

پیش از این هم در روز ۱۸ اردیبهشت شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، در واکنش به خبر قطع اینترنت در خوزستان گفته بود «قطع شدن اینترنت طبیعی است و گاهی مواقع قطع می‌شود چرا که سیستم ارتباطی کشور ما به جای اینکه بهتر شود، بدتر شده است.»

آیا خبر اختلال گسترده و قطع اینترنت در خوزستان شایعه است؟

خیر. علاوه بر منابع مستقل در خارج از ایران، منابع داخلی نیز خبر اختلال گسترده و قطع اینترنت در استان خوزستان را تایید کرده‌اند. به عنوان مثال می‌توان به گزارش سایت زومیت و گزارش‌های منتشر شده در برخی پایگاه‌های خبری مانند انصاف‌نیوز، جماران اشاره کرد .

در این گزارش‌ها به نقل از منابع محلی و رسانه‌های استان خوزستان اختلال گسترده در اینترنت موبایل و کاهش چشمگیر سرعت اینترنت خانگی در اهواز و چند شهر دیگر استان خبر داده شده‌است.

علاوه بر این اظهارات نماینده مجلس نیز اختلال گسترده و قطعی اینترنت را تایید کرده اگرچه دلیل آن را مشکلات فنی عنوان کرده است.

ابعاد اختلال و قطع اینترنت در خوزستان چقدر است؟‌

سایت فیلتربان که در زمینه «حمایت از آزادی اینترنت و جریان آزاد اطلاعات در ایران» تحقیق می‌کند و گزارش‌هایی با استفاده از منابع مختلف بین‌المللی منتشر می‌کند، روز ۱۹ اردیبهشت در گزارشی شرایط دسترسی به اینترنت در اهواز را این گونه توصیف کرد:

دولت ایران در ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ در واکنش به اعتراض‌های مردمی به افزایش قیمت نان، برای دومین بار در دوازده ماه گذشته دست به قطع اینترنت در استان خوزستان زد. تا زمان انتشار این خبر قطعی اینترنت همچنان در این منطقه ادامه دارد و صرفا برخی از خدمات اینترنتی، به صورت محدود از ۱۹ اردیبهشت در دسترس قرار گرفتند.

در گزارش‌ رسانه‌های داخلی نیز گفته شده «از روز جمعه ۱۶ اردیبهشت گزارش‌هایی از اختلال اینترنت در شهرهای مختلف خوزستان از جمله اهواز، ایذه، سوسنگرد، حمیدیه و آبادان کاربران اپراتورهای موبایل از جمله ایرانسل، همراه اول، رایتل با قطعی مواجه بوده‌اند.»

آیا دلیل اختلال گسترده و قطع اینترنت در خوزستان فنی است؟

به چهار دلیل می‌توان گفت که این ادعا درست نیست.

اول، تاکنون به جز ادعای دو مقام سیاسی-امنیتی، هیچ گزارش یا اظهارنظر فنی درباره دلایل فنی اختلال اینترنت در خوزستان منتشر نشده‌است. درحالی که به نظر می‌رسد در صورت بروز مشکلات فنی، مقام‌های مسئول در وزارت ارتباطات، مخابرات استان و مدیران و روابط عمومی اپراتورها باید توضیحاتی درباره دلایل اختلال و قطع اینترنت ارائه کنند.

دوم، همزمانی اعتراض‌ها در چند شهر استان خوزستان با قطع گسترده اینترنت در این استان این گمانه را تقویت می‌کند که آنچه پیش‌امده بی‌ارتباط با اعتراض‌ها نیست.

این در حالی است که اختلال و قطع اینترنت و خدمات ارتباطی در زمان اعتراض‌های مردمی در ایران پیشینه‌ دارد. برای نمونه می‌توان به سابقه قطع سراسری اینترنت در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ اشاره کرد، یا پیش از آن قطع و محدودیت سرویس‌های تلفن همراه و پیامک‌ در روز انتخابات سال ۱۳۸۸ و ناآرامی‌های پس از آن که ابتدا نیز اعلام شد «مشکل فنی» دلیل قطع پیامک بوده‌است.

یا در یک نمونه مشابه دیگر می‌توان به تجربه قطع و اختلال اینترنت خوزستان در مرداد ۱۴۰۰ اشاره کرد. در آن زمان نیز اعلام شد «مشکل فنی در تجهیزات» دلیل اختلال در اینترنت خوزستان بوده که پس از فروکش کردن نسبی ناآرامی‌ها وضعیت به حالت سابق بازگشت.

سوم، اختلال و قطعی اینترنت در ایران به دلایل فنی بی‌سابقه نیست، اما آنچه در روزهای اخیر در خوزستان رخ داده تفاوت‌های زیادی با اختلال‌های فنی دارد.

معمولا در صورت بروز مشکلات فنی، اختلال و قطع اینترنت هم از نظر زمانی و هم از نظر مکانی محدود است و درباره آن اطلاع‌رسانی انجام می‌شود. به عنوان مثال در اسفند ۱۴۰۰ و در جریان اختلال و قطعی اینترنت در برخی مناطق تهران، وزارت ارتباطات در اطلاعیه‌ای آتش‌سوزی مرکز LCT را دلیل اختلال معرفی کرد و از جایگزین شدن سیستم پشتیبان خبر داد.

از سوی دیگر تجربه نشان می‌دهد معمولا در صورت بروز مشکلات فنی اینترنت در یک محدوده خاص مثلا بخش‌هایی از یک شهر یا یک منطقه محدود می‌شود، در صورتی که الگوی جغرافیایی اختلال اخیر نشان می‌دهد شهرهای مختلف در شمال، جنوب و غرب خوزستان با مشکل رو‌به‌رو شده‌اند.

یک دلیل دیگر که ادعای مشکل فنی را زیر سوال می‌برد آزاد بودن دسترسی به سرویس‌های داخلی و محدودیت اینترنت بین‌الملل است.

در گزارش فیلتربان به باز بودن دسترسی سرویس‌های داخلی و محدودیت اینترنت بین‌الملل اشاره شده که احتمال وجود مشکلات فنی در زیرساخت‌ها را کم می‌کند.

دومین قطع اینترنت در خوزستان با قطع اینترنت تلفن همراه در شهرهای اهواز، آبادان، حمیدیه، سوسنگرد و ایذه آغاز شد. بلافاصله پس از آن، منابع محلی به «فیلتربان» گزارش دادند که سرعت و پهنای باند اینترنت خانگی بسیار کند و دسترسی به اینترنت تقریبا غیر ممکن شده است.
این اختلال تقریبا کامل بود؛ به این معنا که اینترنت تلفن همراه قطع و پهنای باند محدود شد. طی این زمان، دسترسی شهروندان این مناطق به اینترنت ملی (سایت‌ها و سرویس‌های داخلی) به مدت حدود ۴۸ ساعت قطع شده بود. این در حالی است که در قطعی‌های گذشته، دسترسی به اینترنت بین‌المللی مختل می‌شد.

چهارم، گزارش‌ها از قطع اینترنت در خوزستان البته محدود به رسانه‌های داخلی و خارجی نیست و سازمان‌های بین المللی که مشغول رصد خاموشی اینترنت در سراسر جهان هستند نیز این اختلال‌ها را گزارش کرده‌اند.

داده‌های ترافیکی Cloudflare قطع اینترنت در ایران را تایید کرده است. این داده‌ها نشان می‌دهد که قطعی‌ها در روز ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ از ساعت ۱۷:۳۰ دقیقه بعد از ظهر به وقت محلی، در شبکه‌‌های مختلف از جمله AS39650، AS43343، AS48309، AS51759 شروع می‌شود. AS24631 را به‌عنوان بالاترین سطح از قطعی نشان می‌دهند.

نت‌بلاک نیز در توییتی در ۱۱ می ۲۰۲۲ با انتشار تصویری از اتصالات شبکه توسط ارائه دهنده‌ها، نوشت:‌

تایید شده: داده‌های زنده شبکه نشان دهنده قطعی اتصال بین‌المللی قابل مشاهده در ارائه دهنده اینترنت رایتل در ایران است. و همچنین بدتر شدن سایر ارائه دهندگان تلفن همراه و تلفن ثابت؛ کاهش سرعت ممکن است جریان آزاد اطلاعات را در میان اعتراضات محدود کند.

وضعیت شبکه داخلی کشور چگونه است؟

گزارش فیلتربان تاکید می‌کند که در زمان رخ دادن این قطعی، سطح بسیار پیچیده‌ای از دسترسی چند سطحی ایجاد شده بود. یعنی در حالی که دسترسی کاربران به اینترنت مسدود شده بود، مراکز داده محلی و در نتیجه همه مشاغل محلی دسترسی خود را حفظ کردند. در واقع طبقه‌بندی شدن دسترسی به اینترنت در زمان دومین قطعی اینترنت در ایران، باعث شد تا مشاغل محلی و اقتصاد آنچنان تحت تأثیر این خاموشی اینترنت قرار نگیرد ولی در عوض جریان آزاد اطلاعات کاملا مختل و ارتباط امن اینترنتی بین کاربران این شهرها با دیگر نقاط جهان قطع شد.

احمد وحیدی، وزیر کشور می‌گوید قطعی اینترنت در اهواز شایعه است. پیش از این نیز یک عضو کمیسیون امنیت ملی نیز گفته بود دلیل قطع اینترنت در خوزستان مشکلات فنی است.

دست کم چهار دلیل وجود دارد که نشان می‌دهد اختلال و قطعی اینترنت در خوزستان دلایل فنی ندارد:

دلیل اول این است که تا کنون به جز ادعای دو مقام سیاسی-امنیتی، گزارش یا اظهارنظر فنی که نشان دهد اختلال‌ها در خوزستان دلیل غیرسیاسی داشته،‌ منتشر نشده است. معمولا زمانی که اینترنت در ایران به دلایل فنی قطع می‌شود، دلایل فنی آن اعلام می‌شوند.

دلیل دومی که این گمانه را تقویت می‌کند، همزمانی این قطعی‌ها با اعتراض‌هایی است که در برخی شهرهای استان خوزستان روی داده است. گزارش‌هایی که در رسانه‌ها منتشر شده نشان می‌دهد اینترنت در همان شهرهایی با اختلال مواجه شده که اعتراض‌ها نیز در آنها وجود دارد.

دلیل سوم نیز نوع و کیفیت این اختلال است. به عنوان مثال زمانی که اینترنت به دلایل فنی قطع می‌شود، معمولا بخش‌هایی از یک شهر یا یک منطقه با مشکل روبرو می‌شود اما الگوی جغرافیایی این قطعی‌ها نشان می‌دهد شهرهای مختلفی در شمال، جنوب و غرب خوزستان با این مشکل روبرو شده‌اند.

دلیل چهارم نیز گزارش نهادهای بین‌المللی است؛ گروه‌هایی که مشغول رصد خاموشی اینترنت در سراسر جهان هستند و گزارش‌هایی را درباره وجود اختلال در ایران منتشر کرده‌اند. داده‌های ترافیکی سرویس Cloudflare یا گزارشی که در نت‌بلاک منتشر شده، این اختلال‌ها را تایید می‌کند.

ضمن اینکه گزارش‌هایی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد این اختلال‌ها، بیش از آنکه شبیه یه یک مشکل فنی باشد، نوعی از دسترسی سطح‌بندی شده اینترنت است. یعنی در حالی که اغلب کسب‌وکارهای محلی یا اختلالی روبرو نشده‌اند اما دسترسی به جریان آزاد اطلاعات در اینترنت با دشواری‌هایی روبرو شده است.

مجموعه این شواهد و گزارش‌ها نشان می‌دهد ادعای دو مسئول در ایران درباره اینکه اینترنت در اهواز قطع نیست یا مشکلات به‌وجودآمده در خوزستان دلیل فنی دارد، ادعاهایی دور از واقعیت هستند و فکت‌نامه به آنها نشان «نادرست» می‌دهد.