تعهدات آمریکا و انگلیس برای خلع سلاح هسته‌ای اوکراین

برخی از مخاطبان فکت‌نامه از ما خواسته‌‌اند صحت مطالبی را بررسی کنیم که در یکی، دو روز گذشته بعد از حمله روسیه و اوکراین به این مضمون منتشر می‌شوند: 

اوکراین، سلاح‌های هسته‌ای را که بعد از فروپاشی شوروی به ارث برده‌بود و باعث شده‌بود این کشور به سومین زرادخانه هسته‌ای جهان بعد از آمریکا و روسیه تبدیل شود را به روسیه واگذار کرد اما در عوض تحت حمایت انگلستان و آمریکا قرار گرفت. با این‌حال در روز حمله روسیه، این آمریکا و انگلیس بودند که به اوکراین پشت کردند.

در توییتر فارسی کاربران با استفاده هشتگ #اوکراین_تجربه_اعتماد_به_آمریکا آنچه در اوکراین می‌گذرد را «عاقبت اعتماد» به آمریکا و غرب معرفی می‌کنند.

اما واقعیت ماجرا چیست؟ 

احتمالا منظور از «واگذاری زرادخانه هسته‌ای» تحولاتی است که ۲۸ سال پیش در جریان «تفاهم بوداپست در مورد تضمین‌های امنیتی» (Budapest Memorandum on Security Assurances) رخ دادند.

«تفاهم‌نامه بوداپست» فقط در مورد اوکراین نیست. بلکه این تفاهم شامل سه توافقنامه سیاسی با متن یکسان است که در کنفرانس سازمان امنیت و همکاری اروپا در بوداپست مجارستان در ۵ دسامبر ۱۹۹۴ (۱۴ آذر ۱۳۷۳) امضا شد و دو هفته بعد در شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید. 

در این تفاهم‌نامه سه عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، یعنی روسیه، بریتانیا و آمریکا به سه کشور بلاروس، قزاقستان و اوکراین در ازای پیوستن به NPT و واگذاری سلاح‌های هسته‌ای خود به روسیه تضمین‌هایی ارائه کردند. چین و فرانسه، دو عضو دیگر دائم شورای امنیت، بعدا در اسناد جداگانه تضمین‌های حدودی ضعیف‌تری ارائه کردند.

در این یادداشت تفاهم، بوریس یلتسین رئیس جمهوری وقت روسیه، جان میجر نخست‌وزیر وقت بریتانیا و بیل کلینتون رئیس جمهوری وقت ایالات متحده، به بلاروس، قزاقستان و اوکراین در ازای واگذاری زرادخانه هسته‌ای‌شان به روسیه تضمین دادند که:

1. به استقلال و حاکمیت بلاروس، قزاقستان و اوکراین در مرزهای موجود احترام بگذارند.
2. از تهدید یا استفاده از زور علیه بلاروس، قزاقستان و اوکراین خودداری کنند.
3. از اعمال فشار اقتصادی بر بلاروس، قزاقستان و اوکراین برای تاثیرگذاری بر سیاست آنها خودداری کنند.
4. در صورتی که بلاروس، قزاقستان و اوکراین «قربانی یک اقدام تجاوزکارانه یا هدف تهدید تجاوزی شوند که در آن از سلاح‌های هسته‌ای استفاده می‌شود» به دنبال اقدام فوری شورای امنیت برای ارائه کمک به آنها باشند.
5. از استفاده از سلاح هسته‌ای علیه بلاروس، قزاقستان و اوکراین خودداری کنند.
6. اگر در مورد آن تعهدات سؤالی پیش آمد، با یکدیگر مشورت کنند.

بررسی بندهای تفاهم‌نامه نشان می‌دهد که مناقشه اخیر، روسیه به طور قطع تعهدات خود در «تفاهم‌نامه بوداپست در مورد تضمین‌های امنیتی» را نقض کرده و کشورهای غربی عضو شورای امنیت (بریتانیا و آمریکا و فرانسه) دست کم روی کاغذ تعهدات خود در تفاهم بوداپست را نقض نکرده‌اند.