خبر «جعلی» با تصویر «واقعی»
جعل خبر با استفاده از عکس، همیشه از طریق دستکاری گرافیکی انجام نمی‌شود. در بسیاری موارد، عکسِ همراه با خبر ساختگی نیست، ولی ماجرایی که به عکس نسبت داده شده صحت ندارد.
مثلا در اردیبهشت ۱۴۰۰، بسیاری از رسانه‌های ایران عکسی را منتشر کردند که مدعی بودند متعلق به یک کودک سه ساله به نام «ملاک رأفت الطنانی» است. کودکی که به همراه اعضای خانواده‌اش در بمباران غزه کشته شده.
این عکس به ویژه وقتی معروف شد که روزنامه کیهان در ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۰، آن را در صفحه اول خود منتشر کرد.
فرض کنید که برای نخستین بار این عکس را دیده‌اید و می خواهید مطمئن شوید آیا خبرِ مرتبط با آن درست است یا نه.
برای بررسی این موضوع، قابلیت جستجوی تصویر در گوگل را به کار می‌گیرید. ابتدا نسخه‌ای با کیفیت از عکس را ذخیره می‌کنید. یعنی مثلا با «راست کلیک» کردن روی عکس، گزینه Save image as را انتخاب می‌کنید تا در کامپیوترتان ذخیره شود.
در ادامه به آدرس images.google.com می‌روید و روی علامت دوربین عکاسی کلیک می‌کنید.
به این ترتیب می توانید با انتخاب گزینه Upload an image، روی Upload file و سپس Choose a file کلیک کنید تا عکس ذخیره شده در کامپیوتر را در اختیار گوگل قرار دهید.
حالا گوگل در سایت‌های مختلف به دنبال این عکس می‌گردد و فهرست نتایج را ظاهر می‌کند.
اولین لینک مربوط به خبرگزاری فرانسه است که از قضا پیشتر، عکس را بررسی کرده. این خبرگزاری متوجه شده که تصویر، مربوط به یک کودک روس در مسکو است که اولین بار مادرش آن را در اینستاگرام گذاشته.
به عبارت دیگر اگرچه عکس، تقلبی نیست، اما به روایت کیهان و رسانه‌های دیگر در مورد آن ارتباطی ندارد.
البته بعضی اوقات، نه تنها عکس تقلبی نیست، که هویت فرد یا افراد حاضر در آن هم -برعکس مثال قبلی- واقعا همان است که ادعا شده. ولی کماکان، داستان منتسب به عکس، ساختگی است. به این علت ساده که زمان انتشار عکس، با آنچه در داستان ادعا شده همخوانی ندارد.
بعد از تهاجم روسیه به اوکراین در اسفند 1401، تعداد زیادی از این قبیل عکس‌ها در فضای مجازی منتشر شدند. یکی از آنها عکسی بود که از صفحه تلویزیون گرفته شده بود و دو مرد اوکراینی را با اسلحه چوبی نشان می‌داد. کسانی این تصویر را از یک گزارش فاکس نیوز برداشته بودند، ظاهرا با این هدف که اثبات کنند نبرد اوکراین، آن قدرها هم جدی نیست.
برای بررسی این عکس هم، روشی که در مثال قبل تشریح شد قابل استفاده است. یعنی باید آن را در آدرس images.google.com آپلود کنید.
با انجام این کار، در قسمت عکس‌های مشابه لینکی را می‌بینید که نشان می‌دهد تصویر دو مرد اوکراینی واقعی است، ولی «قبل از» حمله روسیه به اوکراین منتشر شده. یعنی، زمانی که با جدی شدن تهدید نظامی روسیه، جمعی از شهروندان داوطلب اوکراینی در حال فراگرفتن آموزش‌های دفاعی بوده‌اند.
برای فهمیدن زمان انتشار یک عکس، در برخی مواقع راه های ساده تری هم وجود دارد؛ مثلا، استفاده از سایت Tin Eye به آدرس tineye.com. این سایت، اگر موفق به شناسایی یک تصویر شود، نخستین تاریخ انتشارش را نشان می‌دهد.
فرض کنید می‌خواهید با استفاده از همین قابلیت، بفهمید عکسی که پیشتر بررسی شد، اولین بار کِی منتشر شده. به سادگی بعد از ذخیره کردن عکس، به آدرس tineye.com می‌روید و روی دکمه Upload کلیک می‌کنید.
سپس با انتخاب فایل عکس، از Tin Eye می خواهید آن را پیدا کند.
با کلیک روی اولین لینک -که ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ یعنی همزمان با حمله روسیه به اوکراین منتشر شده- می‌فهمید که این تصویر نخستین بار در تاریخ ۱۹ فوریه یا ۳۰ بهمن ۱۴۰۱ روی اینترنت رفته. به عبارت دیگر، زمان انتشار تصویر پنج روز قبل از شروع جنگ بوده و در شهر خارکف گرفته شده.
در پایان، شاید ذکر این نکته مفید باشد که برای راستی‌آزمایی خبرهای مبتنی بر ویدیو هم، ابزارهای کمابیش مشابه TinEye در دسترس هستند.
سایت YouTube DataViewer سازمان عفو بین‌الملل یکی از این ابزارهاست. این سایت، در بسیاری مواقع، تاریخِ آپلود شدن یک ویدیو در یوتیوب را برای اولین بار مشخص می‌کند.
این سایت، همچنین امکان دارد تصاویر -اصطلاحا- «بندانگشتی» یک ویدیو را نمایش بدهد. تصویر بندانگشتی، عکسی است که قبل از کلیک کردن روی ویدیو روی صفحه دیده می‌شود.
خاصیت تصاویر بندانگشتی یک ویدیو این است که می‌شود با جستجوی آنها در Google Images، نسخه‌های دیگر ویدیو را در اینترنت پیدا کرد. نسخه‌هایی که دسترسی به آنها، احتمالا برای پی بردن به داستان واقعی ویدیو مفید هستند.
