منبع خبر؟ سایت "خارجی"

گروهی از منتشرکنندگان اخبار ساختگی در ایران، برای باورپذیر کردن آنها، روش موثری را پیدا کرده‌اند: اینکه چنین خبرهایی را به منابع "خارجی" مستند می کنند؛ و عمدتا، به منابع انگلیسی زبان.

اما بسیاری از این "منابع"، وبسایت‌هایی جعلی هستند که با ظاهری شبیه به سایت‌های معتبر اروپایی یا آمریکایی، برای انتشار خبرهای ساختگی طراحی شده‌اند.
انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا، یکی از مقاطع اوج گیری فعالیت این وبسایت ها بود. در آستانه آن انتخابات، سایت‌هایی نظیر ABCNews.com.co، Disinfomedia.com یا YourNewsWire.com به انتشار تمام وقت اخبار جعلی می‌پرداختند.

از میان آنها اولی، به عنوان نسخه تقلبی شبکه abc، علیه دموکرات ها خبر جعل می کرد. دومی همین کار را علیه جمهوری خواهان انجام می داد. کار سومی هم انتشار اخبار ساختگی درباره هر دو بود.

در آن زمان، از جمله، خبری جعل شد که حکایت داشت باراک اوباما با صدور فرمانی اعلام وفاداری به سرود ملی آمریکا را در مدارس ممنوع کرده. روی این داستان ساختگی آن قدر تبلیغ شد که بر نتایج جستجوی گوگل تاثیر گذاشت. یعنی، با جستجوی عبارت "اوباما فرمانی ملی را امضا کرد"، نخستین نتایجی که دیده می شدند خبرهای دو سایت تقلبی ABCNews.com.co و cnn.com.de در همین مورد بودند.

در مقطع انتخابات ۲۰۱۶، انتشار این قبیل اخبار جعلی در فضای مجازی به میزانی رسید که اکثر خبرهای مورد توجه کاربران فیس بوک، از رسانه های منتشرکننده اخبار ساختگی بودند. در آستانه رای گیری، مشخصا در میان ۲۰ خبر انتخاباتی‌ اول از نظر میزان توجه کاربران، بیشترشان به نقل از منابع تقلبی بودند و نه رسانه های واقعی. رسانه هایی که در میان آنها، از نیویورک تایمز و واشنگتن پست و وال استریت جورنال گرفته تا سی ان و ان و فاکس و نیوز و ای بی سی وجود داشتند.

به طور کلی باید توجه داشت که در خیلی موارد، تشخیص سایت های تقلبی از نسخه های اصل، به سادگی امکانپذیر نیست.

شاید یکی از سرراست ترین راه های تشخیص، رجوع به فهرست هایی باشد که برای معرفی آدرس‎های تقلبی منتشر می شوند. مثلا سایت‌ درستی‌سنجیِ FactCheck.org، دارای یک فهرست از سایت‌هایی است که سابقه انتشار خبر ساختگی را داشته‌اند. فهرستی که هر از گاه با اطلاعات جدید به روز می شود و البته، عمدتا بر رسانه های انگلیسی زبان تمرکز دارد:

سایت ویکی‌پدیا هم فهرستی از همین نوع سایت‌های جعلی را تهیه کرده و به روز می‌کند. هرچند بیشتر این سایت‌ها، دیگر در دسترس نیستند چون از فضای اینترنت حذف شده‌اند:

سایت‌های تقلبی اما بسیار بیشتر از آن هستند که بتوان آدرس تمام‌شان را در چنین فهرست‌هایی پیدا کرد. درنتیجه مجبوریم برای شناسایی بقیه، از روش های دشوارتری استفاده کنیم. به خصوص چون آدرس خیلی از نسخه های تقلبی، شبیه آدرس‌ سایت‌های واقعی است.

مجموعه‌ای از آنها، در کشورهایی ثبت شده‌اند که حروف اختصاری معرف نام آنها، اصطلاحا "غلط‌‌‌انداز" هستند. کشورهایی که ثبت آدرس اینترنتی را، با هزینه کم امکان‌پذیر کرده اند، بدون آنکه استفاده از این آدرس‌ها برای تقلب، به راحتی قابل پیگیری قانونی باشد.

به عنوان نمونه همان طور که وجود پسوندهای .ir در پایان نام یک وبسایت، از ثبت آن در ایران حکایت دارد، پسوند .co متعلق به کشور کلمبیا است.

گردانندگان تعدادی از وبسایت‌های تقلبی، آنها را در کشور کلمبیا ثبت کرده‌اند تا پسوند .co مخاطبان را به اشتباه بیندازد. به ویژه چون .co به .com شباهت دارد که پسوندی رایج در نام مجموعه‌ای از سایت‌های معتبر است.

برای مثال، آدرس واقعی شبکه تلویزیونی abc عبارت است از abcnews.com ، ولی آدرس سایت تقلبی این رسانه، که پیشتر در مورد آن صحبت کردیم، abcnews.com.co بود. آدرسی که زمانی میلیون‌ها کاربر اینترنت را به اشتباه انداخت.

مثال دیگر، سایت جعلی bloomberg.ma، به عنوان نسخه تقلبی bloomberg.com بود. پسوند .ma متعلق به کشور مراکش است و وبسایتی با این پسوند، طبیعتا نمی‌توانست به خبرگزاری اقتصادی بلومبرگ در آمریکا مرتبط باشد.

ولی وقتی همین سایت جعلی، در سال 2015 مدعی شد برای خرید توییتر، پیشنهادی ۳۱ میلیارد دلاری ارائه شده، افراد بیشماری خبر را جدی گرفتند. تا جایی که ارزش سهام توییتر، در مدت کوتاهی ۸ درصد بالا رفت.

وبسایت‌های جعلی البته نه فقط در "کشور"های نامرتبط، که بعضا در "قلمرو"های دورافتاده‌ای ثبت می‌شوند که برای جذب مشتری جهانی، حتی امکان ثبت رایگان آدرس اینترنتی را فراهم کرده‌اند.

یکی از معروف‌ترین مکان‌های ثبت آدرس‌های جعلی در جهان، "توکلائو" با پسوند .tk است: جزیره‌ای با حدود ۱۵۰۰ نفر جمعیت که تحت کنترل نیوزیلند قرار دارد. در سال ۲۰۱۶، تعداد آدرس‌های ثبت شده در این جزیره نزدیک به ۳۲ میلیون بود که رتبه اول جهانی را داشت. در همین سال چین، با ثبت نیمی از این تعداد آدرس، در رتبه دوم جهانی قرار گرفت.

شاید جالب باشد بدانید که سایت‌های تقلبی ثبت شده در توکلائو، در گذشته برای انتشار اخبار دروغ علیه فعالان ایرانی هم مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اخباری که به طور مشخص، شامل اتهامات جنسی هم شده‌اند.