تحلیل کارزار #مهسا_امینی در توییتر

پس از جان باختن مهسا امینی در روز ۲۵ شهریور ۱۴۰۱، کمپین‌ گسترده‌ای برای جهانی کردن هشتگ #مهسا_امینی در توییتر برپا شد. داده‌های سایت Trendsmap نشان می‌دهد که تا روز ۱۵ مهر، ۲۵۴،۹۹۹،۸۰۰ توییت (شامل ۷۹ درصد ریتوییت و ۱۵ درصد ریپلای) با #مهسا_امینی منتشر شده است.

نقشه حرارتی Trendsmap تخمین می‌زند که با وجود قطعی اینترنت و فیلترینگ حدود ۴۳ درصد از داده‌های منتشر شده حول #مهسا_امینی توسط کاربران داخل و ۵۷ درصد دیگر توسط کاربران ایرانی خارج از کشور بوده‌است.

همزمان با کارزار اعتراضی #مهسا_امینی روی شبکه‌های اجتماعی، اعتراضات مردمی روی زمین نیز به اشکال مختلف، از جمله تظاهرات و اعتصابات در جریان بوده است. همچنین، تا زمان نگارش این مطلب، کشته شدن حداقل ۱۳۳ نفر و دستگیری صدها نفر توسط سازمان‌های حقوق بشری تایید شده‌است.

فهرست هشتگ‌های انشعابی رایج در کارزار #مهسا_امینی نیز به نوعی بازگو کننده زنجیره اتفاقات ۲۰ روز گذشته در ایران است؛ از مکان‌هایی که در آنها درگیری‌های بیشتری گزارش شده تا نام برخی از قربانیان و بازداشت‌شدگان در این فهرست موجود است.

پرتکرارترین کلمه‌ در شبکه شکل گرفته حول #مهسا_امینی «برای» بوده که مربوط به تِرند اعتراضی اخیر کاربران ایرانی است.

فهرست لینک‌هایی که در کارزار #مهسا_امینی بیشتر از بقیه منابع رد و بدل شده‌اند نیز بازگو کننده جنبه‌های دیگری جنبش اعتراضی شهریور ۱۴۰۱، از جمله حضور گروه هکتیویستی «ناشناس» در صف معترضان، معرفی ابزار دور زدن فیلترینگ و استفاده از هنر اعتراضی است.

توییتر فارسی؛ میدان نبرد اطلاعاتی موافقان و مخالفان جمهوری اسلامی

در ماه‌های اخیر، حساب‌های کاربری مرتبط با جمهوری اسلامی در کارزار‌های مختلفی، از جمله کارزار حمایت از حجاب اجباری تحت عنوان #ایران_عفیف، کارزار تخریبی #سلبریتی_های_دوزاری علیه فیلمسازان و کارزار ضد اسرائیلی #USLiberty به رهبری علی‌اکبر رائفی‌پور، شرکت کرده‌اند.

فکت‌نامه تحلیل جامعی از یکی از کارزارهای اطلاعات نادرست جمهوری اسلامی تحت عنوان #دولت_مردم را اخیرا منتشر کرده است.

اما پس از جان باختن مهسا امینی و بالا گرفتن اعتراضات در ایران, هزاران حساب کاربر جدید به توییتر فارسی اضافه شده‌اند و این پلتفرم حالا تبدیل به صحنه نبرد اطلاعاتی میان کاربران حکومتی و مخالف شده است.

تحلیل داده‌های توییتر نشان از بالا رفتن روند ساخت حساب‌های کاربری جدید ایرانی از روز ۲۴ شهریور تا به امروز دارد. برای مثال، از حدود ۲۵هزار حساب کاربری موجود در مجموع داده استخراج شده از توییتر با استفاده از #مهسا_امینی توسط فکت‌نامه، حدود ۵۰۰۰ حساب توییتری از روز ۲۴ شهریور یعنی یک روز پیش از درگذشت مهسا امینی ساخته شده‌اند.

در همین رابطه، خبرگزاری CNN نیز گزارشی با عنوان «نبرد روایت‌های ایران در شبکه‌های مجازی در جریان است،» منتشر کرده است. اشاره‌ CNN به ترویج موجی از اطلاعات نادرست روی توییتر از سمت هر دو گروه مخالفان و موافقان حکومت است. پیشتر، فکت‌نامه نیز برخی از اخبار و ویدیو‌های شبهه برانگیز را درستی‌سنجی کرده است.

نقش سلبریتی‌ها در جنبش اعتراضی شهریور ۱۴۰۱

از ابتدای اعتراضات شهریور ۱۰۴۱ برخی از ورزشکاران و سینماگران ایرانی و در صدر آنها علی کریمی، فوتبالیست سابق، به حمایت از اعتراضات مردمی پرداخته‌اند. اگرچه که علی خامنه‌ای حمایت سلبریتی‌ها از اعتراضات را بی‌‌اهمیت خوانده، اما حداقل آمارهای توییتر با این ادعا همخوانی ندارند.

تصویر زیر لیست توییت‌هایی است که بیشترین میزان ریتوییت را از ابتدای شروع کارزار #مهسا_امینی داشته‌اند. پیشتازی حساب کاربری علی کریمی در این لیست کاملا مشهود است.

بررسی کیفیت دنبال‌کننده‌های علی کریمی

تا روز ۲۴ شهریور، حساب توییتری کریمی ۵۵،۰۸۷ دنبال‌کننده داشته است. اما پس از شروع حمایت کریمی از اعتراضات مردمی، با توجه به جایگاه اجتماعی او در جامعه، تعداد دنبال‌کننده‌های کریمی افزایش قابل توجهی یافت تا جایی که تنها در روز ۴ مهر حساب کاربری کریمی ۹۴،۴۷۴ دنبال‌کننده جدید جذب کرد. او هم اکنون حدود ۹۳۰هزار دنبال‌کننده در توییتر دارد.

برای پاسخ به این سوال که چقدر از دنبال‌کننده‌های کریمی احتمالا نامعتبر هستند، مقایسه‌ای میان حساب‌ توییتری [بنیاد حفظ و نشر آثار] علی خامنه‌ای، ایلان ماسک و علی کریمی با ابزار TwitterAudit انجام دادیم.

ما این مقایسه را با ابزار Follower Audit نیز تکرار کردیم. در مقایسه دوم، یک نمونه ۲۰ هزارتایی از دنبال کنندگان هر سه حساب کاربری بررسی شدند.

نتایج این دو مقایسه نشان می‌دهد که ۶ تا ۷ درصد دنبال کننده‌های هر دو حساب احتمالا نامعتبر هستند.

آیا کارزار توییتری #مهسا_امینی یک کارزار «هماهنگ شده» است؟

در گزارش CNN به نقل از مارک اوِن جونز، استاد دانشگاه حمدبن‌خلیفه قطر در رشته اطلاعات دیجیتال، آمده که حجم داده‌های منتشر شده و تعداد زیاد حساب‌های کاربری جدید از طرف مخالفان حکومت می‌تواند نشان از وجود یک کارزار هماهنگ شده داشته‌باشد. با این وجود جونز اذعان کرده که این شواهد همچنان برای این نتیجه‌گیری کافی نیستند.

منظور از کارزار «هماهنگ شده» یا coordinated چیست؟

تعریف توییتر از «هماهنگ شده»:

«استفاده از خدمات توییتر به گونه‌ای که به طور مصنوعی اطلاعات را تشدید یا سرکوب کند. یا انجام رفتاری که تاثیر منفی بر روی تجربه دیگر کاربران در هنگام استفاده از توییتر بگذارد.»

اما هرگونه «رفتار هماهنگ شده‌ای» لزوما ناقض سیاست‌های توییتر نیست و توییتر تنها زمانی دست به اقدام علیه حساب‌هایی که مشغول رفتار «هماهنگ شده» هستند، می‌زند که «اختلال» در چرخه اطلاعات برایش مسجل شود.

تعریف توییتر از «اختلال»:

«استفاده از توییتر برای شرکت در فعالیت‌های انبوه، تهاجمی یا فریبنده که دیگران را گمراه می‌کند.»

انواع «هماهنگی» یا Coordination

به طور کلی توییتر «هماهنگی» را در دو ساختار متفاوت تعریف می‌کند:

۱) هماهنگی فنی:

«هماهنگی فنی به استفاده از تکنیک‌های خاص و قابل تشخیص برای اختلال در پلتفرم برای بالا بردن مصنوعی حجم داده‌های منتشر شده یا انتشار یک پیام یا روایت در توییتر اشاره دارد. به عنوان مثال، ساخت چندین حساب توسط یک شخص به منظور توییت کردن یک پیام از همه آن مصداق «هماهنگی فنی» و ناقض سیاست‌های توییتر است.»

۲) هماهنگی اجتماعی:

«هماهنگی اجتماعی به هماهنگی درون یا خارج از توییتر بین گروهی از افراد برای انتشار یک پیام خاص اشاره دارد. به عنوان مثال، زمانی که گروهی از افراد که از یک اپ پیام‌رسان برای سازماندهی کمپینی راجع به یک موضوع خاص می‌کنند.»

اگرچه که همه اَشکال «هماهنگی فنی» ناقض سیاست‌های توییتر است اما «هماهنگی اجتماعی» لزوما ناقض سیاست‌های توییتر نیست. بعید است که توییتر واکنشی تنبیهی به گروه‌ها، جنبش‌ها و کمپین‌های درگیر در کنش‌گری، آگاهی‌بخشی یا سایر فعالیت‌های مشابه اعمال کند، مگر اینکه شواهدی مبنی بر آسیب‌رسانی آنها پیدا کند.

برای مثال، فهرست پست‌های منتشر شده حول #مهسا_امینی که بیشترین میزان ریپلای را داشته‌اند تعداد زیادی از حساب‌های کاربری را نشان می‌دهد که دیگران را تشویق به استفاده از هشتگ‌های مربوط می‌کنند که نمونه‌ای از «هماهنگی اجتماعی» است.

اما ظهور تعداد بالای حساب‌های کاربری جدید که از خود رفتاری «هماهنگ شده» نشان می‌دهند یا در مواردی به پخش اخبار نادرست می پردازند می‌تواند ناقض سیاست‌های توییتر باشد. با این وجود، با توجه به پیچیدگی شرایط و ساخت تعداد زیاد حساب توییتری توسط جامعه دیاسپورا برای جلب توجه جامعه جهانی نسبت به وقایع ایران، کشوری که هیچ رسانه‌ای صدای مخالفان را بازتاب نمی‌دهد، مدارک کافی برای شناسایی منشا حساب‌های کاربری جدید وجود ندارد.