ادعای نادرست درباره رهاسازی آب زاینده رود در نتیجه بمباران تاسیسات هسته‌ای نطنز

در شبکه‌های اجتماعی خبری منتشر شده که می‌گوید با بمباران تاسیسات هسته‌ای نطنز ۴۰ میلیون متر مکعب آب به زاینده رود برگشته. در توضیحات همراه این پست آمده: « آب زاینده رود رو سال‌ها برای تاسیسات هسته‌ای نطنز میبردن اما می‌گفتن که خشکسالیه».

برای بررسی این موضوع باید اول بررسی کنیم که آیا تاسیسات هسته‌ای نطنز یک تاسیسات آب‌بر است؟ دیگر اینکه آب آن از کجا تامین می‌شود و اینکه آیا در حجم آب زاینده رود و زمان رهاسازی آن تغییر محسوسی به وجود آمده است یا نه؟ آیا اساسا وارد شدن ۴۰ میلیون متر مکعب آب به زاینده رود نشان می‌دهد که خشکسالی نبوده؟

۱. آیا تاسیسات هسته‌ای نطنز آب‌بر است؟

در پاسخی کوتاه باید گفت فرآیند غنی‌سازی با سانتریفیوژ گازی یک فرآیند «خشک» است و از این رو این تاسیسات در معنی رایج آن یک تاسیسات «آب‌بر» محسوب نمی‌شود. تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز به عنوان یک مجموعه صنعتی بزرگ، برای فعالیت‌های خود به آب نیاز دارد اما میزان این آب در مقایسه با صنایع آب‌بر مانند فولاد یا کشاورزی بسیار کم است.

عمده مصرف آب در این تأسیسات برای خنک کردن سانتریفیوژها است. سانتریفیوژها برای جداسازی ایزوتوپ‌های اورانیوم با سرعت بسیار بالایی می‌چرخند و در این فرآیند گرمای زیادی تولید می‌کنند. این گرما باید به طور مداوم از طریق سیستم‌های خنک‌کننده مبتنی بر آب، دفع شود تا از آسیب به دستگاه‌ها و توقف فرآیند غنی‌سازی جلوگیری شود.

علاوه بر این، مقداری آب نیز برای مصارف عمومی، بهداشتی و صنعتی دیگر در این مجتمع بزرگ مصرف می‌شود.

با وجود این مقایسه آن با صنایعی مانند مجتمع فولاد مبارکه اصفهان نشان‌دهنده تفاوت بسیار بزرگ در مقیاس مصرف آب در این مجموعه است. به عنوان مثال در گزارش‌های مختلف در طول سالیان، اعدادی بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون متر مکعب در سال برای مجتمع فولاد مبارکه ذکر شده است (لینک۱، لینک۲).

درباره تاسیسات هسته‌ای نطنز به دلیل ماهیت امنیتی و همچنین احتمالا به دلیل حجم کم آب مورد استفاده عدد دقیقی از میزان مصرف آب در دست نیست. با وجود این می‌توان تخمین‌هایی از میزان آب مصرفی این تاسیسات داشت.

بر اساس گزارش‌های موجود می‌دانیم که در این مجموعه سیستم‌های خنک‌کننده مبتنی بر آب یا مرطوب است و نه هوا (فناوری مدرن غنی‌سازی که بسیار کارآمدتر از نظر انرژی است، امکان استفاده از خنک‌سازی خشک را فراهم می‌کند که مصرف آب را به حداقل می‌رساند).

با دانستن این واقعیت و با توجه به اینکه می‌دانیم در نطنز قبل از بمباران حدود ۱۴ هزار دستگاه سانتریفیوژ نصب شده بود که از این تعداد حدود ۱۱ هزار دستگاه در حال کار بودند می‌توان به تخمینی از آب مورد استفاده برای این تاسیسات رسید.

اگر دست بالا را بگیریم و سانتریفیوژهای فعال را ۱۴هزار تا هم در نظر بگیریم برای محاسبه آب مورد نیاز، باید دو بخش اصلی را در نظر بگیریم؛ آب برای خنک‌کاری سانتریفیوژها که بزرگترین مصرف‌کننده آب در مجموعه است و آب برای مصارف جانبی: شامل نیازهای روزمره کارکنان و نگهداری تاسیسات.

تأسیسات نطنز از ترکیبی از سانتریفیوژهای نسل‌های مختلف استفاده می‌کند، از جمله مدل‌های قدیمی‌تر مانند IR-1 و مدل‌های جدیدتر مانند IR-2m، IR-4 و IR-6. سانتریفیوژهای قدیمی‌تر از نظر مصرف انرژی کارایی کمتری دارند و در نتیجه به ازای هر واحد کار، گرمای بیشتری تولید می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود بار حرارتی کل در نطنز نسبت به یک تاسیسات کاملاً مدرن، بیشتر باشد و نیاز به خنک‌سازی را افزایش دهد.

با توجه به وجود ۱۴ هزار سانتریفیوژ از نسل‌های مختلف، میانگین بار حرارتی برای هر سانتریفیوژ حدود ۳۰ مگاوات تخمین زده می‌شود که باید به وسیله سیستم خنک‌کننده دفع شود. آب جبرانی مورد نیاز برای دفع یک بار حرارتی ۳۰ مگاواتی با یک برج خنک‌کننده صنعتی استاندارد، به طور متوسط حدود ۱۲۸ متر مکعب آب در هر ساعت است.

از این رو برای به دست آوردن مصرف سالانه، اگر برای خنک‌کاری این سیستم در ۳۶۵ روز سال و ۲۴ ساعت شبانه آب مصرف شود، کل آب مصرفی ۱,۱۲۱,۲۸۰ متر مکعب در سال است. برای مصارف جانبی هم یک تخمین منطقی حدود ۱۰۰,۰۰۰ متر مکعب در سال می‌تواند باشد.

بنابراین، بر اساس فرضیات ارائه شده، تخمین زده می‌شود که تاسیسات هسته‌ای نطنز با فرض کار کردن ۱۴ هزار سانتریفیوژ و سیستم خنک‌کننده آبی، سالانه به حدود ۱,۲۲۱,۲۸۰ متر مکعب یا ۱.۲ میلیون متر مکعب آب نیاز دارد.

برای فهم حجم آب برداشتی و ورودی به زاینده رود باید توجه کنیم که براساس آخرین آمار مصارف دولت از حوضه زاینده‌رود معادل یک‌هزار و ۹۷۶ میلیون مترمکعب است. مثلا در سال‌های اخیر نزدیک به ۵۰۰ میلیون مترمکعب در بالادست زاینده‌رود آب برای توسعه باغات بادام و هلو برداشت شده است که هیچ‌یک از این باغات حقابه هم ندارند.

از این رو حتی اگر آب زاینده رود در تاسیسات نطنز استفاده می‌شد هم حجم برداشت آن قابل توجه و تعیین‌کننده نیست.

۲. آیا اساسا وارد شدن ۴۰ میلیون متر مکعب آب به زاینده رود نشان می‌دهد که خشکسالی نبوده؟

ادعا شده با زدن نطنز ۴۰ میلیون لیتر معادل ۴۰ هزار متر مکعب آب به زاینده رود وارد شده و این نشانه این است که خشکسالی نبوده و آب زاینده‌رود صرف تاسیسات هسته‌ای می‌شد.

ظرفیت سد زاینده‌رود حدود ۱.۴ میلیارد متر مکعب و آورد متوسط سالانه آن (در سال‌های غیر خشکسالی) بین ۸۰۰ میلیون تا ۱.۵ میلیارد متر مکعب است. رقم ۴۰ هزار متر مکعب ادعایی در مقایسه با ۱.۴ میلیارد متر مکعب، تنها حدود ۰.۰۰۲۸ درصد از کل حجم سد است. از این رو ورود این حجم از آب اساسا هیچ تاثیر معناداری بر جریان کلی رودخانه در شرایط نرمال ندارد و بود و نبود آن نشانه خشکسالی با ترسالی نیست.

۳. آب تاسیسات هسته‌ای نطنز از کجا تامین می‌شود؟

درباره منابع تامین آب این تاسیسات هم اطلاع دقیقی در دسترس نیست با وجود این با توجه به موقعیت جغرافیایی تاسیسات نطنز آب مورد نیاز آن احتمالا از منابع محلی یعنی چاه‌های عمیق موجود در منطقه و منابع سطحی کوه‌های کرکس تامین می‌شود و نیازی به آب زاینده‌رود برای تامین این آب نیست.

۴. آیا اخیرا در حجم آب زاینده رود و زمان رهاسازی آن تغییر محسوسی به وجود آمده است یا نه؟

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای روز نهم تیر ۱۴۰۴ اعلام کرد که خروجی سد زاینده‌رود از بامداد روز دهم تیر برای آبیاری باغات و درختان غرب و شرق اصفهان افزایش می‌یابد. به گفته احمدرضا صادقی جریان آب به مدت محدود در بستر رودخانه شهر اصفهان جاری خواهد شد. به گفته او «ذخیره سد زاینده‌رود در حال حاضر ۳۷۸ میلیون مترمکعب است».

معمولاً آب زاینده‌رود برای آبیاری مزارع در اوایل آذر ماه رهاسازی می‌شود. این زمان‌بندی معمولاً برای کشت غلات در شرق و غرب استان اصفهان در نظر گرفته می‌شود. با وجود این در سال‌های اخیر و با خشکسالی‌های متوالی، رهاسازی آب در تیر ماه برای مصارف کشاورزی بی‌سابقه نبوده. درباره حجم آب رهاسازی شده خبری منتشر نشد و مشخص نیست آب برای چه مدت در تابستان جریان خواهد داشت، اما به عنوان مثال سال پیش این رهاسازی در تیر ماه به مدت هشت روز بود. بنابراین این ادعا که حجم آب بازگشتی به رودخانه ۴۰ میلیون متر مکعب بوده هم بی‌اساس است.

طرح انتقال آب دریای عمان به استان‌های مرکزی

روزهای اخیر وزارت نیرو اعلام کرده است با هدف حفظ محیط‌زیست استان‌های مرکزی، احیای زاینده‌رود و گاوخونی و جلوگیری از فرونشست بیشتر زمین، با انتقال آب دریای عمان به این منطقه در فاز نخست امکان انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب را فراهم کرده است.

این گمانه‌زنی وجود دارد که این انتقال آب، فشار را از روی زاینده‌رود برخواهد داشت و به محیط زیست کمک می‌کند. با وجود این کارشناسان می‌گویند که نه‌تنها این حجم آب نمک‌زدایی شده -و گران- کمکی به محیط‌زیست و زاینده‌رود نمی‌کند، «بلکه ممکن است با گسترش بیشتر صنایع و جمعیت‌پذیری به‌واسطه اشتغال، مشکلات محیط‌زیست نیز تشدید شود».

از این رو با توجه به اطلاعات موجود فکت‌نامه به ادعای مطرح شده در شبکه‌های اجتماعی درباره اینکه با بمباران تاسیسات هسته‌ای نطنز ۴۰ میلیون متر مکعب آب به زاینده رود برگشته، نشان نادرست می‌دهد.