نمودار و آمارهای نادرست تجارت‌نیوز از مصرف برق ایران و چند کشور دیگر

تصویری از نمودار مقایسه‌ای میزان مصرف سرانه برق در ایران و چند کشور جهان به ویژه شماری از کشورهای منطقه در شبکه‌های مجازی دست به دست می‌‌شود که نشان می‌دهد میزان مصرف سرانه برق در ایران از این کشورها پایین‌تر است.

اصل این نمودار روز پنجم مرداد ۱۴۰۳ در سایت تجارت‌نیوز منتشر و منبع داده‌های آماری این نمودار، اداره اطلاعات انرژی آمریکا معرفی شده است.

به طور معمول در دوره‌های بحرانی که بحث ناترازی برق، گاز یا سوخت در ایران بالا می‌گیرد، توجه به میزان مصرف در ایران و مقایسه آن با میانگین جهانی یا کشورهای دیگر نیز به موضوعی جذاب برای موافقان یا منتقدان دولت و حکومت بدل می‌شود که هر کدام تلاش می‌کنند با این مقایسه‌ها نشان دهند که یکی از مشکلات این ناترازی‌ها مصرف‌بالای شهروندان یا ناکارآمدی حکومت است.

البته این مقایسه‌ها به موضوع انرژی یا سوخت نیز محدود نمی‌مانند و گاهی به حوزه آب و آرد و نان و دیگر اقلام نیز کشیده می‌شوند.

فکت‌نامه پیشتر در گزارش‌هایی شماری از این مقایسه‌ها در حوزه گاز را درستی سنجی کرد، از جمله ادعای هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نفت را که به نادرستی گفته بود: «ایرانِ ۸۵ میلیون نفری، معادل چینِ یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفری گاز مصرف می‌کند.»

یا گزارشی از خبرگزاری فارس را که بر طبق گزارش بریتیش پترولیوم، مدعی شده بود مصرف گاز در ایران نصف مصرف کل اتحادیه اروپاست و در نهایت فکت‌نامه به آن نشان نیمه‌درست داد.

فکت‌نامه همچنین پس از درستی‌سنجی ادعای علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که گفته بود: «ایران بزرگترین مصرف‌‌کننده نان در جهان است»، به آن نشان نادرست داد.

چنین مقایسه‌هایی زمانی بیانگر واقعیت خواهند بود و تصویر درستی ارائه خواهند کرد که تلاش شود در این مقایسه‌ها با توجه به متغیرها و تفاوت‌های بیشتری، مبنای مقایسه و سنجش هرچه بیشتر همگن شوند. توجه به جمعیت کشورهای مقایسه شده، بزرگی اقتصاد و میزان تولید ناخالص داخلی آنها، وسعت کشورها، تفاوت‌های اقلیمی به لحاظ ارتفاع از سطح دریا، کوهستانی یا هموار بودن، وضعیت زیرساخت‌های حمل‌و نقل عمومی، ترکیب و تنوع سبد انرژی در کشورهای مورد مقایسه، سهم مورد مقایسه از کل سبد انرژی یا سبد غذایی کشورها از جمله عوامل مهمی است که می‌تواند به مقایسه همگن و نتیجه گیری نزدیک به واقعیت کمک کند.

آیا نمودار تجارت نیوز با داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا سازگار است؟

جست‌وجوهای ما در وب سایت اداره اطلاعات انرژی آمریکا، اطلاعات آماری در مورد سرانه مصرف برق به دست نیامد. تنها داده‌ای که در این وب‌سایت وجود داشت داده‌های آماری مربوط به مصرف کل برق در کشورهای مختلف در سال ۲۰۲۲ میلادی بود.

برای به دست آوردن اعداد و ارقام مربوط به جمعیت این کشورها در سال ۲۰۲۲ میلادی از اطلاعات بانک جهانی استفاده کردیم تا از تقسیم این دو عدد، بتوانیم مصرف سرانه برق در سال ۲۰۲۲ میلادی در ایران و کشورهای مندرج در جدول مذکور را به دست آوریم.

همانطور که در جدول مشخص است اعداد و ارقام محاسبه شده فکت‌نامه برای سرانه مصرف برق در ایران و کشورهای مورد مقایسه با داده‌های نمودار وب سایت تجارت نیوز اختلاف چشمگیری دارد، ضمن اینکه رتبه‌بندی کشورها بر اساس بالاترین میزان مصرف سرانه برق نیز، اختلاف‌هایی دارد و رتبه کشورها به لحاظ این شاخص تغییراتی می‌کند، با این حال جایگاه ایران به نسبت بقیه کشورهای نمودار ثابت است و در میان این کشورها بعد از ترکیه کمترین سرانه مصرف را دارد.

منبع نمودار تجارت نیوز چیست؟

ما با جست‌وجو در مراکز داده متوجه شدیم که آنچه تجارت نیوز با عنوان «مصرف برق» و «سرانه متوسط انرژی الکتریکی برای هر نفر» منتشر کرده در واقعه «سرانه مصرف انرژی اولیه (Primary energy consumption)» است که در واقع شامل کل منابع انرژی مصرفی است.

https://ourworldindata.org/grapher/per-capita-energy-use?time=2023

داده‌های این نقشه که در سایت Our World in Data منتشر شده با آنچه در نمودار تجارت‌نیوز آمده همخوانی دارد. منبع این سایت برای تخمین مصرف انرژی اولیه سایت اداره اطلاعات انرژی آمریکا و محاسبه بر اساس جمعیت کشورها در سال ۲۰۲۳ میلادی است.

در روزهای گذشته نموداری از سایت تجارت‌نیوز با عنوان مقایسه مصرف برق ایران با کشورهای قطر، ایسلند، بحرین، سنگاپور، امارات، کویت، نروژ، عمان، عربستان، آمریکا، روسیه و ترکیه منتشر شده که نشان می‌دهد تنها سرانه مصرف در ترکیه کمتر از ایران است.

محاسبه داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا بر اساس جمعیت این کشورها نشان می‌دهد، اعداد و ارقام نوشته شده در نمودار دقیق و درست نیستند و بعضا با واقعیت فاصله زیادی دارند.

آنچه تجارت‌نیوز به عنوان آمار منتشر کرده در واقع نه سرانه مصرف برق، بلکه سرانه مصرف انرژی اولیه (Primary energy consumption) است که در واقع کل منابع مصرف انرژی و نه فقط برق است.

اگر نمودار را با داده‌های جدید اصلاح کنیم، هم اعداد و هم جایگاه کشورها تغییر می‌کند، با این حال موقعیت ایران به نسبت کشورهای دیگر تغییر نخواهد کرد.

با این حال فکت‌نامه به دلیل اشتباه در انتخاب شاخص و ارائه آمار غلط به نمودار سایت تجارت‌نیوز نشان «نادرست» می‌دهد.