علیرضا زالی
رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
ایران بزرگترین مصرف‌‌کننده نان در جهان است.
نادرست
ایرانی‌ها چقدر نان مصرف می‌کنند؟
اگر وقت ندارید …
- علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید «ایران بزرگترین مصرف‌‌کننده نان در جهان است و ایرانی‌ها بین ۳۷ تا ۴۰ درصد، بیشتر از نرم جهانی، نان مصرف میکند.»
- هم علیرضا زالی، هم افراد دیگری که در ایران آمارهای مصرف سرانه نان را اعلام می‌کنند، به عددهای مشابهی اشاره کرده‌اند؛ از سالانه ۱۱۷ کیلوگرم تا سالانه ۱۷۰ کیلوگرم. بنابراین آمار دقیق و قابل اتکایی از مصرف سرانه نان در ایران وجود ندارد.
- در سطح جهانی هم آمار مشخصی از میزان مصرف نان وجود ندارد. هر چند آمارهایی از مصرف سرانه «گندم» دیده می‌شود.
- بر اساس آمار سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، سرانه مصرف گندم ایرانیان، دو و نیم برابر مصرف سرانه گندم در دنیاست اما ایران در این رده‌بندی هم بالاترین مصرف را ندارد.
- پژوهش‌های دیگری منتشر شده که در آن نام ترکیه در صدر جدول بیشترین مصرف‌کنندگان نان قرار دارد.
- ضمن اینکه حدود ۳۰ درصد از نان در ایران به ضایعات تبدیل می‌شود و به همین دلیل نمی‌توان تولید نان و مصرف آن را یکسان در نظر گرفت.
- از سویی دیگر الگوی مصرف نان بسته به شرایط محیطی، دسترسی به منابع و تفاوت‌های فرهنگی، متفاوت است و بسته به عادت‌های مصرف، ممکن است استفاده از پاستا، نان پیتزا یا نان‌هایی که از گندم درست‌نشده‌اند نیز تغییراتی در الگوی مصرف کشورها به وجود آورد.
علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس سابق سازمان نظان پزشکی در همایش «آرد کامل، نان سالم» که روز یکشنبه ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ در این دانشگاه برگزار شد گفت (لینک بایگانی):
«ایران بزرگترین مصرف کننده نان در جهان است، در ایران مردم بین ۳۷ تا ۴۰ درصد از نرم جهانی بیشتر نان مصرف میکند.»
برای مقایسه میزان مصرف نان در ایران و جهان، ابتدا باید مشخص کنیم سرانه مصرف نان در ایران و در جهان چقدر است؟
سرانه مصرف نان در ایران چند کیلوگرم است؟
علیرضا زالی، دو ماه پیش از این در دی‌ماه ۱۴۰۲ اعلام کرده‌بود: «تقریبا مصرف سرانه نان به ازای هر سال ۱۷۰ کیلوگرم است.» (لینک بایگانی) رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در آبان‌ماه امسال یعنی دو ماه پیش از اظهارنظر قبلی‌اش، سرانه مصرف نان هر ایرانی را ۱۶۱ کیلوگرم اعلام کرده بود (لینک). بعید است در فاصله دو ماه مصرف سرانه ایرانیان ۹ کیلوگرم افزایش یافته باشد.
احمد اسماعیل زاده، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز در مهرماه ۱۴۰۲ در جریان برگزاری همایش نان کامل، عددی متفاوت از سرانه مصرف نان در ایران اعلام کرده و گفته بود (لینک بایگانی):
«بر اساس نتایج آخرین طرح جامع الگوی مصرف مواد غذایی خانوار و وضعیت تغذیه ای کشور، مصرف سرانه نان معادل ۱۱۷ کیلوگرم در سال است.»
اختلاف ۵۳ تا ۶۰ کیلوگرمی میزان مصرف سرانه نان در سال، اختلاف قابل توجهی است که در این اظهارات بیان شده و نشان می‌دهد آمار دقیق و قابل اتکایی از میزان مصرف سرانه نان در ایران وجود ندارد.
اما آیا آماری از میزان مصرف سرانه نان در جهان وجود دارد؟
تا جایی که ما جست‌وجو کردیم آمار مشخصی از میزان مصرف میانگین نان در سطح جهانی پیدا نکردیم، اما اگر میزان مصرف سرانه گندم در کشورها را شاخص و نشانهای از مصرف نان در نظر بگیریم، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، در یکی از جداول ضمیمه گزارش چشم‌انداز کشاورزی جهان که با همکاری سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، فائو تهیه میکند، میانگین مصرف سرانه گندم در جهان در دوره ۲۰۱۲ - ۲۰۲۱ را ۶۷/۷ کیلوگرم برآورد کرد، مصرف سرانه گندم در ایران در همین دوره ۱۶۹/۱ کیلوگرم اعلام شده که تقریبا ۲/۵ برابر مصرف سرانه گندم در جهان است. در این گزارش مصرف سرانه گندم در جهان در سال ۲۰۳۱ میلادی، ۶۷/۸ کیلوگرم تخمین زده شده و برای ایران ۱۷۲/۴ کیلوگرم برآورد شده‌است (لینک بایگانی).
طبیعتا تمام گندم مصرفی در کشورهای جهان صرف تهیه نان نمی‌شود و مصارف دیگری نیز دارد، با این حال فدراسیون نانوایان بریتانیا، در گزارشی که مبنای آن داده‌های یک مطالعه انجام شده در سال ۲۰۱۰ است، اذعان کرده که الگوی مصرف نان حتی در ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا بسیار متفاوت است اما در مجموع میانگین سرانه مصرف نان در اروپا را حدود ۵۰ کیلوگرم در سال برآورد کرده‌است (لینک بایگانی).
مطالعات و تحقیقات دانشگاهی دیگری نیز انجام شده که میانگین سرانه مصرف نان در کشورهای منتخب این پژوهش را رقمی در حدود ۵۹ کیلوگرم در سال ارزیابی کرده‌اند (لینک بایگانی).
این آمارها بیانگر میانگین مصرف سرانه نان در جهان نیستند اما بر اساس همین معیار، میزان سرانه مصرف نان در ایران بین دو تا سه برابر سرانه مصرف میانگین در این کشورهاست.
آیا ایران بالاترین مصرف نان را دارد؟
بر اساس داده‌های مطالعات دانشگاهی که در بالا اشاره شد، میانگین سرانه مصرف نان در ترکیه رتبه نخست در جهان را دارد. در یکی از این تحقیقات مصرف سرانه نان در ترکیه ۱۵۰ کیلوگرم در سال و در دیگری بیشتر از ۱۰۴ کیلوگرم اعلام شده‌است (لینک بایگانی).
حساب کاربری دنیای آمار در شبکه اجتماعی اکس که به طور تخصصی به گردآوری آمارهای مختلف در سطح جهانی و مقایسه کشورها می‌پردازد در یکی از پست‌های خود که در شهریورماه پارسال منتشر شده، کشور ترکیه را با مصرف سرانه سالانه ۱۹۹.۶ کیلوگرم نان، در صدر کشورهای جهان از این نظر قرار داده است، البته ایران در این رده‌بندی حساب کاربری دنیای آمار نیامده است (لینک بایگانی).
خبرگزاری الجزیره در گزارشی که در واپسین روزهای سال ۲۰۲۱ منتشر کرد، به نقل از اتحادیه کارفرمایان صنعت نان ترکیه، تخمین زده بود که هر نفر در سال در این کشور بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم انواع نان مصرف میکند (لینک بایگانی).
باز اگر مبنای مقایسه را گزارش مشترک سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و فائو قرار دهیم، سرانه مصرف گندم در ایران بالاترین رقم در میان کشورهای جهان نیست. در همین گزارش، میانگین سرانه مصرف گندم طی سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۲۱ در ترکیه و مصر بیشتر از ایران بوده و بر اساس تخمین انجام شده در این گزارش، میزان سرانه مصرف گندم این دو کشور در سال ۲۰۳۱ نیز بالاتر از ایران خواهد بود.
در مقایسه آمارهای مصرف نان در کشورهای مختلف، چه ملاحظاتی را باید در نظر گرفت؟
مقایسه آمار مصرف سرانه نان در کشورها و مقایسه آنها با یکدیگر حتی به فرض موجود بودن داده‌های قابل اتکا و دقیق و دست یافتن به این آمارها، ملاحظاتی دارد.
به طور مثال، بر اساس اظهار نظرهای مقام‌های مرتبط و نتایج برخی پژوهش‌های دانشگاهی ضریب ضایعات نان در ایران بسیار بالاست. یک پژوهش دانشگاهی که وضعیت ضایعات نان در ایران در دوره زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ خورشیدی را بررسی کرده به این جمع بندی رسیده که ۳۰ درصد از نان تولید شده در ایران به ضایعات بدل می‌شود (لینک بایگانی). از این رو مصرف واقعی نان با آنچه تولید و فروخته می‌شود، می‌تواند اختلاف قابل توجهی داشته باشد، بدین ترتیب محاسبه مصرف نان بر مبنای تولید نان یا بر اساس میزان آرد تحویلی به نانوایان، لزوما نمی‌توان ملاک درستی به حساب آید.
از طرفی آنچه به عنوان نان تعریف می‌شود بنا بر فرهنگ غذایی و مصرفی در کشورهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد، به طور مثال آیا باید پایه خمیر پیتزا را نان به حساب آورد و در میزان مصرف نان کشورها محاسبه کرد یا خیر؟ آیا در محاسبات میزان مصرف نان، نان‌های تولید شده از ماده اولیه‌ای به جز گندم مانند جو، برنج یا دیگر غلات نیز محاسبه شده است؟ پاسخ به این پرسش‌ها می‌تواند میزان آمار و داده‌های مصرف نان در کشورهای مختلف را تغییر دهد.
و بالاخره مهم‌ترین ملاحظه در محاسبه مصرف نان و مقایسه آن در کشورها و مناطق مختلف را باید با در نظر گرفتن تفاوت فرهنگ مصرفی و غذایی در آن کشورها و مناطق انجام داد، مصرف کربوهیدرات‌ها با هدف سیر شدن و منبع اصلی تامین انرژی، به اشکال مختلفی در کشورها انجام می‌شود و تنها محاسبه مصرف نان و نتیجه‌گیری برحسب یک شیوه از مصرف کربوهیدرات، می‌تواند در نهایت نتایج گمراه‌کننده به همراه داشته‌باشد. به طور مثال سیب‌زمینی در بسیاری از کشورها جایگزین مصرف نان گندم است، در مناطق و کشورهایی از جهان، این مصرف غالب ماکارونی و پاستا است که نیاز افراد به انرژی را تامین میکند.
جمع‌بندی
علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید «ایران بزرگترین مصرف‌‌کننده نان در جهان است و ایرانی‌ها بین ۳۷ تا ۴۰ درصد، بیشتر از نرم جهانی، نان مصرف میکند.»
هم علیرضا زالی، هم افراد دیگری که در ایران آمارهای مصرف سرانه نان را اعلام می‌کنند، به عددهای مشابهی اشاره کرده‌اند؛ از سالانه ۱۱۷ کیلوگرم تا سالانه ۱۷۰ کیلوگرم. بنابراین آمار دقیق و قابل اتکایی از مصرف سرانه نان در ایران وجود ندارد.
در سطح جهانی هم آمار مشخصی از میزان مصرف نان وجود ندارد. هر چند آمارهایی از مصرف سرانه «گندم» دیده می‌شود.
بر اساس آمار سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، سرانه مصرف گندم ایرانیان، دو و نیم برابر مصرف سرانه گندم در دنیاست اما ایران در این رده‌بندی هم بالاترین مصرف را ندارد.
پژوهش‌های دیگری منتشر شده که در آن نام ترکیه در صدر جدول بیشترین مصرف‌کنندگان نان قرار دارد.
ضمن اینکه حدود ۳۰ درصد از نان در ایران به ضایعات تبدیل می‌شود و به همین دلیل نمی‌توان تولید نان و مصرف آن را یکسان در نظر گرفت.
از سویی دیگر الگوی مصرف نان بسته به شرایط محیطی، دسترسی به منابع و تفاوت‌های فرهنگی، متفاوت است و بسته به عادت‌های مصرف، ممکن است استفاده از پاستا، نان پیتزا یا نان‌هایی که از گندم درست‌نشده‌اند نیز تغییراتی در الگوی مصرف کشورها به وجود آورد.