ادعای نادرست وزیر اقتصاد درباره رکوردشکنی سرمایه‌گذاری خارجی در سال ۱۴۰۲

احسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی، روز ۶ فروردین ۱۴۰۳ در حساب کاربری خود در توییتر، نوشت: «در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد.» (لینک بایگانی)

اولین بار نیست که آقای خاندوزی مدعی رکوردشکنی سرمایه‌گذاری خارجی در ایران می‌شود. او آبان ماه پارسال (۱۴۰۲) هم مدعی جذب ۸ میلیارد دلار سرمایه‌‌گذاری خارجی در دو سال فعالیت دولت ابراهیم رئیسی شده بود که این ادعا در همان زمان درستی‌سنجی شد و نشان «نادرست» گرفت.

این بار اما وزیر اقتصاد به ضمیمه توییت خود نموداری را منتشر کرده که عنوان آن «عملکرد ۱۶ ساله جمهوری اسلامی ایران در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی» است. این توییت و این نمودار، در رسانه‌های دولتی در ایران بازتاب داشته است. اما باید دید این نمودار چیست و اصل آن از کجا آمده است؟

مبنای این آمار چیست؟

تا آنجایی که ما گشتیم، این منبع اصلی این نمودار را پیدا نکردیم. از ظاهر نمودار به نظر می‌رسد، آنچه وزیر اقتصاد به عنوان آخرین آمار منتشر کرده، تصویر برداشتی از یک گزارش تازه در یک فایل نوشتاری است که احتمالا به تازگی به دست وزیر اقتصاد رسیده است.

دو روز بعد از توییت وزیر، ابوالفضل کوده‌ای، مدیرکل سرمایه‌گذاری خارجی وزارت اقتصاد، در مصاحبه (لینک بایگانی) با روزنامه ایران، اعداد و ارقام مشابهی با نمودار وزیر اقتصاد اعلام کرده و توضیح داده که این آمار «سرمایه‌گذاری مصوب» است.

اما صرف از این، آیا این آمار معتبر و قابل استناد است؟ برای پاسخ به این سوال باید دید پیش از این منابع معتبر آماری، چه اعداد و ارقامی را به عنوان سرمایه‌گذاری خارجی منتشر کرده‌اند.

در ایران، به طور کلی دو شاخص برای سنجش سرمایه‌گذاری خارجی مورد استناد قرار می‌گیرد، یکی آمار «سرمایه‌گذاری‌های خارجی مصوب» و دیگری «سرمایه‌‌گذاری خارجی جذب‌شده» است که خود آن به دو دسته سرمایه‌گذاری مستقیم و سرمایه‌گذاری در بورس و اوراق بهادار دسته‌بندی می‌شود.

سرمایه‌گذاری «مصوب»، در واقع طرح‌های تصویب شده در سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی وابسته به وزارت اقتصاد است و دومی میزان سرمایه‌گذاری است که در عمل انجام شده است. صرف نظر از تفاوت‌های میان این دو، آیا آمار وزیر اقتصاد با هیچکدام از آمارهای رسمی همخوانی دارد؟

آیا آمار وزیر اقتصاد با هیچکدام از آمارهای رسمی همخوانی دارد؟

خیر! این آمار حتی با آمار اعلام شده از سوی خود وزارت اقتصاد نیز همخوانی ندارد. در روزهای منتهی به انتشار این گزارش، بانک داده‌های اقتصادی و مالی وزارت اقتصاد و امور دارایی‌ در دسترس نبود، اما بر اساس گزارش‌های منتشر شده در گزارش «شاخص‌های برنامه ششم توسعه» مرکز آمار ایران که ماخذ اصلی آن وزارت اقتصاد و امور دارایی است، میزان «سرمایه‌گذاری مصوب» سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ بین ۲ تا ۶ میلیارد دلار و میزان سرمایه‌گذاری جذب شده در ۵ سال اخیر بین ۵۲۵ تا ۱۲۱۴ میلیون دلار بوده است.

مقایسه این جدول با نموداری که وزیر اقتصاد در X منتشر کرده نشان می‌دهد، عدد سال ۱۴۰۱ با آمار «سرمایه‌گذاری مصوب» سال ۱۴۰۱ همخوانی دارد. در گفت‌وگوی اخیر مقام‌های وزارت اقتصاد با روزنامه ایران، هم تاکید شده که این آمار «سرمایه‌گذاری مصوب» و نه سرمایه‌گذاری «واقعی» یا همان سرمایه «جذب» شده است، اما معلوم نیست چرا عدد بقیه‌ سال‌ها کاملا متفاوت از آماری است که پیش‌تر وزارت اقتصاد به عنوان سرمایه‌گذاری خارجی به مرکز آمار ایران ارائه کرده است.

به عنوان وزارت اقتصاد پیش‌تر رقم سرمایه‌گذاری «مصوب» سال ۱۴۰۰ و ۱۳۹۹ را به ترتیب ۲۶۱۰ و ۶۱۹۸ میلیون دلار اعلام کرده بود، اما معلوم نیست بر چه اساسی این اعداد و ارقام در نمودار وزیر اقتصاد به ۲۱۹۹ و ۱۸۰۳ میلیون دلار کاهش پیدا کرده‌اند.

اگر از این ناهمخوانی هم بگذریم، باز هم همچنان این سوال باقی است که چرا وزیر اقتصاد آمار سرمایه‌گذاری «مصوب» را به عنوان سرمایه‌گذاری «واقعی» جا می‌زند، در حالی که آمار رسمی اعلام شده از سرمایه‌گذاری خارجی «جذب» شده یا سرمایه‌گذاری «واقعی»، اختلاف بسیاری زیادی با آمار وزیر اقتصاد دارد.

آمار وزیر اقتصاد چه اختلافی با آمار رسمی داخل کشور از سرمایه‌گذاری خارجی دارد؟

در آخرین گزارش «شاخص‌های کلان» مرکز آمار ایران، جدول دیگری وجود دارد که میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران بین سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد. این اعداد هم هیچکدام با نمودار وزیر اقتصاد همخوانی ندارند.

به عنوان نمونه در نمودار وزیر اقتصاد با رنگ قرمز نوشته شده، در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۵ ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به ترتیب ۷۱۱ و ۱۶۸۲ میلیون و دلار بوده است، در حالی که طبق گزارش مرکز آمار به نقل از بانک مرکزی، ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در این دو سال ۳۳۲۹ و ۳۲۲۳ میلیون دلار بوده است.

منابع معتبر بین‌المللی سرمایه خارجی در ایران را چقدر ارزیابی می‌کنند؟

معتبرترین منبع برای دسترسی به آمار سرمایه‌گذاری خارجی، گزارش‌های سالانه کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (UNCTAD) است که ارزش سرمایه‌گذاری خارجی را استفاده از مقایسه‌های تطبیقی آمار کشورها و روش‌شناسی‌های معتبر محاسبه و اعلام می‌کند.

نمودار زیر بر اساس آمار آنکتاد از ارزش سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم در ایران در ۱۵ سال گذشته را با آمار وزیر اقتصاد مقایسه می‌کند. مقایسه‌ای که نشان می‌دهد آنچه اعلام شده به هیچ عنوان با واقعیت سرمایه‌گذاری خارجی در ایران تناسبی ندارد.

احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد می‌گوید: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد.

این اولین بار نیست که وزیر اقتصاد مدعی افزایش بی‌سابقه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران می‌شود، او این بار نموداری را هم به عنوان سند حرف‌های خود منتشر کرده، اما اطلاعات این نمودار حتی با آمارهای خود وزارت اقتصاد همخوانی ندارد.

تنها نقطه مشترک نمودار وزیر اقتصاد با آمارهای رسمی داخل کشور، عدد سال ۱۴۰۱ با آمار سرمایه‌گذاری «مصوب» آن است، عدد بقیه سال‌ها با آمار سرمایه‌گذاری مصوب مراجع رسمی همخوانی ندارد.

اما اگر به فرض همخوانی هم داشت، باز هم ادعای وزیر اقتصاد درست نبود، چرا که آنچه او به عنوان آمار «واقعی» سرمایه‌گذاری خارجی معرفی کرده، در واقع آن چیزی است که در وزارت اقتصاد تصویب شده است و با آن سرمایه‌گذاری خارجی که در عمل جذب می‌شود متفاوت است.

طبق آمارهای معتبر بین‌المللی بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم در ایران در سال ۱۳۹۵ و همزمان با توافق برجام ثبت شده که بیش از ۳ برابر سرمایه‌گذاری جذب شده در سال ۱۴۰۱ است.

با این اوصاف فکت‌نامه ضمن بی‌اعتبار خواندن آمارهای وزیر اقتصاد به این گفته که «در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد» نشان نادرست می‌دهد.