ابراهیم رئیسی
رییس جمهوری
از ابتدای این دولت به اندازه کل ۱۳ سال قبل پرتاب فضایی موفق انجام شده است.
نادرست
بازی با آمار پرتاب‌های فضایی
اگر وقت ندارید …
- مقامات دولتی و رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران در یک ساله گذشته آمارهایی درباره پرتاب‌های فضایی در دولت سیزدهم می‌دهند که مبنای درستی برای محاسبه نداشته و دقیق نیست.
- در آخرین مورد ابراهیم رئیسی در پیام نوروزی سال ۱۴۰۳ گفت «از ابتدای این دولت به اندازه کل ۱۳ سال قبل پرتاب فضایی موفق انجام شده است.»
- تعداد کل پرتاب‌هایی که در دوره ریاست‌جمهوری رییسی انجام شده ۸ پرتاب است و در دوره احمدی نژاد و دوره روحانی هم هر کدام ۴ پرتاب در مجموع ۸ پرتاب انجام شدهاست.
- اما در دوره احمدی نژاد: ۳ پرتاب دولت، ۱ پرتاب روسیه؛ در دوره روحانی: ۳ پرتاب دولت، ۱ پرتاب سپاه و در دوره رئیسی: ۲ پرتاب دولت، ۴ پرتاب سپاه و ۲ پرتاب روسیه انجام داده‌اند. یعنی خود دولت، یک سوم مجموع دولت‌های قبلی پرتاب انجام داده‌است.
- تعداد کل پرتاب‌های موفق در دولت رئیسی ۶ پرتاب بوده در حالی که در دوره احمدی نژاد ۳ و در دوره روحانی ۲ پرتاب موفق و در مجموع ۵ پرتاب موفق انجام شدهاست.
- اما، در دوره احمدی نژاد: ۳ پرتاب دولت؛ در دوره روحانی: ۱ پرتاب دولت، ۱ پرتاب سپاه و در دوره رئیسی: ۱ پرتاب دولت، ۳ پرتاب سپاه و ۲ پرتاب روسیه موفق اعلام شده است.
- دولت رئیسی تنها یک پرتاب موفق (ماهواره مهدا و دو تاسواره کیهان۲ و هاتف۱) ماهواره‌ای داشته که یک چهارم پرتاب‌های موفق‌اعلام‌شده کارنامه دولت‌های قبلی (امید، رصد، نوید و فجر) است.
سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، در پیام نوروزی سال ۱۴۰۳ گفت (دقیقه ۱۰:۵۰):
«از ابتدای این دولت به اندازه کل ۱۳ سال قبل پرتاب فضایی انجام شده، با موفقیت.»
این ادعا نخستین بار نیست که مطرح می‌شود. در یک سال گذشته سخنگوی دولت، وزیر ارتباطات و رسانه‌های نزدیک به حکومت (نمونه۱، نمونه۲) و … چندین‌بار به مناسب‌های مختلف مشابه آن را گفته‌اند. این آمار هر چند ماه با اعلام پرتاب‌های جدید، زیادتر می‌شود.
شرح عکس: اعداد این تصویر به روز نیست.
اگر از پرتاب ماهواره سینا به دست روسیه در سال ۱۳۸۴ بگذریم، پرتاب‌های ماهواره‌ای ایران از پرتاب ماهواره امید در سال ۱۳۸۷ آغاز می‌شود که ۱۳ سال قبل از روی کار آمدن دولت رئیسی است. به عبارت بهتر، ابراهیم رئیسی مدعیست به اندازه همه دولت‌های قبلی پرتاب فضایی [موفق] داشته‌است.
یکی از روایت‌های دولت رئیسی یا کلا جریان محافظه‌کار در ایران این است که دولت روحانی (با پذیرش برجام) باعث عقب‌ماندگی خودخواسته در فناوری‌های فضایی شده و این دل دانشمندان جوان کشور را به درد آورده بود و با آمدن رئیسی جریان تلاش جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به فضا، دوباره به راه افتاده‌است. نام نخستین ماهواره که در نخستین‌ماه‌های پس از روی کار آمدن دولت رئیسی پرتاب شد هم «ققنوس» (قبلا طلوع۲) گذاشتند (لینک۱، لینک۲، لینک۳).
در ادامه ببینیم ادعای فوق چقدر صحت دارد.
پرتاب فضایی چیست و چه چیزی را باید مقایسه کرد؟
یکی از مسائل مهم در هنگام شمارش آمار پرتاب‌های فضایی، توافق بر سر تعریف است. مقامات جمهوری اسلامی، آزمایش‌هایی را که برای رفتن به فضا طراحی نشده و قرار نیست حتی به لبه مرز فضا برود (پرتاب‌های آزمایشی زیرمداری) هم به‌عنوان «پرتاب فضایی» می‌شمارند. با این حال هیچ آماری از آزمایش زیرمداری موشکی مانند قاصد ارائه نمی‌دهند.
اما به چند دلیل، نباید پرتاب‌های فضایی زیرمداری را در ایران براساس دولت‌ها، مقایسه کرد:
۱) اگر پرتاب‌های زیرمداری ماهواره‌بر سیمرغ بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ نبود، موفقیت آن در سال ۱۴۰۲ به وجود نمی‌آمد. همه پرتاب‌های فضایی در همه‌جای دنیا، با انباشت تجربه محقق می‌شود. به‌نوعی اصولا مقایسه دولت‌ها در زمینه دستاوردهای آن در چنین صنایعی که با بازده طولانی در سرمایه‌گذاری همراه است، گمراه‌کننده است.
۲) پرتاب‌های فضایی ایران دو برنامه مستقل تحت مسئولیت دو نهاد نظامی (وزارت دفاع و نیروی هوافضای سپاه) است و نباید انتظار داشت از همه پرتاب‌های آزمایشی آنها گزارشی منتشر شود. بنابراین شمارش آمار پرتاب‌های زیر مداری، دقیق نیست (لینک۱، لینک۲، لینک۳). مثلا از ماهواره‌بر قاصد تنها سه پرتاب گزارش شده که سه ماهواره نور ۱ و ۲ و ۳ را در مدار قرار داده‌است. چنین آمار موفقیت‌آمیزی، برای موشکی که نخستین‌بار آزمایش می‌شود تقریبا محال است. حتی در سازمان‌هایی مثل ناسا و اسپیس اکس هم چنین کارنامه‌ای دیده نمی‌شود. حتما مواردی بوده که شکست خورده و گزارش نشده‌اند.
۳) تعدادی از پرتاب‌های زیرمداری ایران اصولا موشک‌های بالستیک میان‌برد سوخت مایع هستند مانند آزمایش کپسول زیستی کاووس با موشک سلمان که حتی پنل روسی آن هم نشان می‌داد که موشک اسکاد-سی است.
مقاله‌های مرتبط
) تعدادی از پرتاب‌های فضایی زیرمداری در سال‌های اخیر هم در سپاه (ماهواره‌بر قاصد و قائم ۱۰۰) و هم در وزارت دفاع (ماهوره‌بر ذوالجناح)، دستاوردهای توسعه موشک‌های بالستیک میان‌برد «سوخت جامد» (موتور رافع) است (بایگانی).
بنابراین آمار آزمایش‌های زیرمداری را باید کنار بگذاریم. با این‌حال همه آزمایش‌های زیر مداری که جمهوری اسلامی، اهداف آنها را علمی اعلام کرده و اخبار آنها را منتشر کرده‌است، اینجا ذکر می‌شود:
۱) گفته می‌شود در دهه ۱۳۷۰ چند پرتاب زیرمداری با موشک‌های اسکاد تا ارتفاع ۱۶۰ کیلومتری و فرود با چتر نجات آزمایش شدهاست (بایگانی).
۲) در دوره احمدی‌نژاد، ۸ پرتاب زیرمداری:
- ماهواره‌بر سفیر، پرتاب زیرمداری موشک سفیر۱ از موشک تغییر یافته شهاب۳ / ۲۷ مرداد ۱۳۸۷ / نتیجه: ناموفق - بایگانی
- پرتاب‌های کاوشگر ۱ تا ۷ از موشک تغییر یافته زلزال برای چند آزمایش علمی (۲تا زیستی) استفاده شد (بایگانی) که مشهورترین آنها کاوشگر ۷ بود که میمون «پیشگام» را به لبه فضا برد (بایگانی) / از ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲
۳) در دوره روحانی، ۴ پرتاب زیرمداری:
- کاوشگر ۸ یا پژوهش که با میمون «فرگام» به لبه فضا رفت / ۲۳ آذر ۱۳۹۲ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره‌بر سیمرغ، پرتاب زیرمداری موشک سیمرغ / ۳۱ فروردین ۱۳۹۵ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره‌بر سیمرغ، پرتاب زیرمداری موشک سیمرغ / ۵ مرداد ۱۳۹۶ / نتیجه: ناموفق - بایگانی
- ماهواره‌بر ذوالجناح، پرتاب زیرمداری موشک ذوالجناح / ۱۳ بهمن ۱۳۹۹ / نتیجه: موفق - بایگانی
۴) در دوره رئیسی، ۴ پرتاب زیرمداری:
- ماهواره‌بر ذوالجناح، پرتاب زیرمداری موشک ذوالجناح / ۵ تیر ۱۴۰۱ / نتیجه: موفق - بایگانی
- پرتاب زیرمداری بلوک بین مداری سامان ۱، ۱۲ مهر ۱۴۰۱ / نتیجه: موفق (قبلا در پرتاب سیمرغ در ۱۲ بهمن ۱۳۹۸ موفق بوده) - بایگانی
- ماهواره‌بر قائم ۱۰۰ (متعلق به سپاه و توسعه آن مستقل از دولت است) پرتاب زیرمداری موشک قائم ۱۰۰، ۱۴ آبان ۱۴۰۱ / نتیجه: موفق - بایگانی
- کاوشگر سلمان، آزمایش کپسول زیستی کاووس، ۱۵ آذر ۱۴۰۲ / نتیجه: نامعلوم - بایگانی
دستکم سه انفجار هم روی سکوی پرتاب در پایگاه پرتاب‌های فضایی ایران در سمنان در تصاویر ماهواره‌ای آشکار شدهاست (محموله آنها ماهواره‌های کوچکی نمونه ماهواره فجر بوده‌است):
- ماهواره‌بر سفیر یا واقعه‌ای که هیچ‌وقت علتش مشخص نشد، خرداد ۱۳۹۱ - بایگانی
- ماهواره‌بر سفیر، موشک سفیر۱-ب، ۱۶ بهمن ۱۳۹۷ - بایگانی
- ماهواره‌بر سفیر، موشک سفیر۱-ب، ۷ شهریور ۱۳۹۸ - بایگانی
مقایسه تعداد پرتاب ماهواره‌ها در دولت‌های مختلف و نتیجه آنها
مقامات جمهوری اسلامی هم در دولت و هم در سپاه، همواره پرتاب‌های آزمایشی را «موفقیت‌آمیز» اعلام می‌کنند. چون به‌هرحال آزمایش است. اما پرتاب ماهواره با هدف مشخصی یعنی قراردادن آن ماهواره در مدار قابل سنجش است، بنابراین با وجود اینکه پرتاب‌هایی بوده که مقامات آن را موفقیت‌آمیز اعلام کرده‌اند در نهایت ماهواره در مدار قرار نگرفته و پرتاب شکست خورده‌است.
۱) پرتاب‌ها در دوره محمود احمدی‌نژاد (۴ پرتاب، ۳تا موفق)
- ماهواره سینا / ساخت روسیه، پرتاب با کاسموس ام۳ / ۵ آبان ۱۳۸۴ / نتیجه: شکست - بایگانی
- ماهواره امید / ساخت ایران، پرتاب با سفیر ۱ / ۱۴ بهمن ۱۳۸۷ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره رصد / ساخت ایران، پرتاب با سفیر ۱آ / ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره نوید [علم و صنعت] / ساخت ایران، پرتاب با سفیر ۱ب / ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ / نتیجه: موفق - بایگانی
۲) پرتاب‌ها در دوره روحانی (۴ پرتاب، ۲تا موفق / یک پرتاب موفق متعلق به سپاه است).
- ماهواره فجر / ساخت ایران، پرتاب با سفیر ۱ب / ۱۴ بهمن ۱۳۹۳ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره پیام / ساخت ایران، پرتاب با سیمرغ / ۲۵ دی ۱۳۹۷ / نتیجه: ناموفق - بایگانی
- ماهواره ظفر / ساخت ایران، پرتاب با سیمرغ / ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ / نتیجه: ناموفق - بایگانی
- ماهواره نور (متعلق به سپاه است و توسعه آن مستقل از دولت است) / ساخت ایران، پرتاب با قاصد / ۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ / نتیجه: موفق - بایگانی
۳) پرتاب‌ها در دوره رئیسی (۸ پرتاب، ۶تا موفق / سه پرتاب -۲تا موفق- متعلق به سپاه است).
- ماهواره ققنوس یا طلوع۲ (و ۲ تاسواره صاایران) / ساخت ایران، پرتاب با سیمرغ / ۱۵ آذر ۱۴۰۰ / نتیجه: ناموفق - بایگانی
- ماهواره نور۲ (متعلق به سپاه است و توسعه آن مستقل از دولت است) / ساخت ایران، پرتاب با قاصد / ۱۷ اسفند ۱۴۰۰ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره خیام / ساخت روسیه، پرتاب با سایوز / ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ / نتیجه: موفق - لینک
- ماهواره ناهید۱ / ساخت ایران پرتاب با قائم۱۰۰ (متعلق به سپاه و توسعه آن مستقل از دولت است) / ۱۴ اسفند ۱۴۰۱ / نتیجه: ناموفق - بایگانی
- ماهواره نور۳ (متعلق به سپاه است و توسعه آن مستقل از دولت است) / ساخت ایران، پرتاب با قاصد / ۵ مهر ۱۴۰۲ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره ثریا / ساخت ایران پرتاب با قائم۱۰۰ (متعلق به سپاه است و توسعه آن مستقل از دولت است) / ۳۰ دی ۱۴۰۲ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره مهدا (و دو تاسواره کیهان۲ و هاتف۱) / ساخت ایران، پرتاب با سیمرغ / ۸ بهمن ۱۴۰۲ / نتیجه: موفق - بایگانی
- ماهواره پارس۱ / ساخت ایران، پرتاب با سایوز / ۹ اسفند ۱۴۰۲ / نتیجه: موفق - بایگانی
برای مقایسه با دولت‌ها می‌بینیم سپاه ۵ پرتاب فضایی داشته که ۴ تای آنها موفق بوده‌است. این آمار و درصد موفقیت برای نهادی که برای نخستین‌بار پرتاب فضایی انجام می‌دهد، نشان می‌دهد پرتاب‌های زیرمداری دیگری بوده که اعلام نشده‌است.
جمع‌بندی
آماری که در یک سال گذشته درباره تعداد پرتاب‌های فضایی گفته می‌شود معمولا «نادرست» است زیرا آزمایش‌های زیرمداری را هم محاسبه می‌کنند. اولا همه این آزمایش‌ها اعلام نمی‌شود و ثانیا شمردن آنها در کنار پرتاب‌های فضایی درحالی که برای پرتاب فضایی طراحی نشده‌اند «گمراه‌کننده» است.
اصولا بدون پرتاب‌های زیرمداری قبلی که بسیار از آنها در مراحل اولیه (در همه‌جای دنیا) شکست می‌خورد، هیچ برنامه فضایی پیشرفت نکرده‌است. همچنین برنامه فضایی سوخت جامد و مایع نظامی ایران با برنامه‌های سیمرغ و ذوالجناح و قاصد و قائم در ارتباط است. بنابراین باید تنها به سراغ شمارش پرتاب‌های ماهوراه‌ای رفت.
تعداد کل پرتاب‌هایی که در دوره ریاست‌جمهوری رییسی انجام شده ۸ پرتاب است در حالی که در دوره احمدی نژاد و در دوره روحانی هر کدام ۴ پرتاب در مجموع ۸ پرتاب انجام شدهاست. اما
- در دوره احمدی نژاد: ۳ پرتاب دولت، ۱ پرتاب روسیه
- در دوره روحانی: ۳ پرتاب دولت، ۱ پرتاب سپاه
- در دوره رئیسی: ۲ پرتاب دولت، ۴ پرتاب سپاه و ۲ پرتاب روسیه
انجام داده‌اند. یعنی خود دولت، یک سوم مجموع دولت‌های قبلی پرتاب انجام داده‌است.
تعداد کل پرتاب‌های موفق در دولت رئیسی ۶ پرتاب بوده در حالی که در دوره احمدی نژاد ۳ و در دوره روحانی ۲ پرتاب موفق و در مجموع ۵ پرتاب موفق انجام شدهاست. اما
- در دوره احمدی نژاد: ۳ پرتاب دولت
- در دوره روحانی: ۱ پرتاب دولت، ۱ پرتاب سپاه
- در دوره رئیسی: ۱ پرتاب دولت، ۳ پرتاب سپاه و ۲ پرتاب روسیه
موفق اعلام شده است. یعنی خود دولت رئیسی تنها یک پرتاب موفق (ماهواره مهدا و دو تاسواره کیهان۲ و هاتف۱) ماهواره‌ای داشته که یک چهارم پرتاب‌های موفق‌اعلام‌شده کارنامه دولت‌های قبلی (امید، رصد، نوید و فجر) است.
بنابراین فکت‌نامه به ادعای رئیسی که «از ابتدای این دولت به اندازه کل ۱۳ سال قبل پرتاب فضایی انجام شده، با موفقیت» نشان نادرست می‌دهد.