تئوری توطئه «ویروس X» و چیزهایی که لازم است درباره این اصطلاح بدانیم

این روزها در سایت‌های خبری مثل ایسنا (لینک بایگانی)، خبر آنلاین و همچنین در شبکه‌های اجتماعی مانند کانال تلگرامی خبرگزاری صداوسیما (لینک بایگانی)، ویدئوها و خبرهایی دست‌به‌دست می‌شود که ادعا می‌کند «دانشمندان از ظهور ویروس جدیدی به نام X خبر می‌دهند که ۲۰ بار از کرونا کشنده‌تر است.»

در این مطالب عنوان شده که:

«برخی کارشناسان از ظهور بیماری یا ویروسی به نام «X» خبر می‌دهند که می‌تواند کشندگی ۲۰ برابری نسبت به کرونا داشته باشد. 
🔸سازمان بهداشت جهانی برای نخستین‌بار در سال ۲۰۱۸ واژه بیماری X  را اصطلاحی برای یک بیماری همه‌گیر بین‌المللی و جدی معرفی کرد. 
🔸محققان معتقدند بیماری ایکس ممکن است ۲۰ برابر کشنده‌تر از کووید-۱۹ باشد»

بر اساس این خبرها ممکن این تصور به وجود آید که به تازگی یک بیماری یا یک ویروس جدید و کشنده کشف شده که نام آن X است.

اما درباره بیماری X یا ویروس X باید چه چیزهایی بدانیم؟ در این مطلب توضیح می‌دهیم که این مفهوم به چه معناست و چه زمانی وارد ادبیات سلامت جهانی شده است.

بیماری یا ویروس X چیست؟

سازمان بهداشت جهانی از اصطلاح «بیماری X» یا Disease X برای اشاره به فهرستی از عوامل بیماری استفاده می‌کند که به صورت بالقوه ممکن است در آینده تبدیل به اپیدمی بعدی یا حتی تبدیل به یک همه‌گیری جهانی شود.

بنابراین، برخلاف آنچه برخی رسانه‌ها القا می‌کنند، در حال حاضر چیزی به نام «بیماری X» یا «ویروس X» وجود ندارد؛ هر چند ممکن است در آینده‌، شاهد ظهور یک همه‌گیری جدید باشیم.

اما چرا سازمان بهداشت جهانی این نام را برگزیده است؟ دلیل آن این است که هم اکنون شرایطی وجود دارد که ممکن است در آینده زمینه‌ساز بروز یک همه‌گیری جهانی باشد؛ بیماری‌ای که امکان انتشار در کشورهای مختلف را خواهد داشت.

سازمان بهداشت جهانی، این واژه را در سال ۲۰۱۷ ابداع و معرفی کرد (لینک بایگانی). این عبارت را می‌توان برای یک یا چند عامل بیماری‌زا (یا همان پاتوژن) و یا همچنین برای اشاره به عامل بیماری‌زایی به کار برد که این امکان بالقوه را دارد که تبدیل به یک همه‌گیری شود.

بنابراین اگر بخواهیم به سال‌های گذشته نگاه کنیم، «کووید ۱۹» اولین «بیماری X» بوده است؛ یعنی اولین ویروسی که از زمان ابداع این اصطلاح، ابتدا ناشناخته بوده و به مرور تبدیل به پاندمی شده است. طبیعی است که این «امکان» وجود دارد که در آينده یک «بیماری X» دیگر هم داشته باشیم.

چرا این روزها در رسانه‌های به بیماری X اشاره می‌شود؟

سازمان بهداشت جهانی این روزها و همزمان با برگزاری مجمع جهانی اقتصاد در داووس کشور سوئیس،‌ به رهبران جهان نسبت به ریسک ظهور یک همه‌گیری جهانی در آینده هشدار داده است. به همین دلیل است این اصطلاح نیز این روزها هم در رسانه‌های غیرفارسی و هم در رسانه‌های فارسی، پرتکرار است. 

نکته اما اینجاست که ویروس X یک اصطلاح و ابداع مربوط به سال‌ها پیش است و به این معنا نیست که در روزهای گذشته یک نوع خاص و جدید از ویروس پیدا شده و دانشمندان یا سازمان بهداشت جهانی برایش نام X را انتخاب کرده‌اند. 

سایت درستی‌سنجی Politifact نیز چند هفته پیش در مطلبی، به مجموعه تئوری توطئه‌هایی اشاره کرد که به خصوص در تیک‌تاک رواج دارد و «بیماری X را به عنوان همه‌گیری برنامه‌ریزی شده جدید» معرفی می‌کند.

اصطلاح Disease X بیش از هر چیز، هشداری است به مردم و رهبران جهان که ممکن است به دلایل مختلفی، باز هم یک همه‌گیری را تجربه کنیم.

بیماری X بعدی چیست؟

پاسخ کوتاه: نمی‌دانیم. اصلا به همین دلیل است که به آن بیماری X گفته می‌شود. «ویروس‌های کرونا» گروه بزرگ و گسترده‌ای از ویروس‌ها هستند که از سال‌ها پیش به عنوان یک عامل اصلی به وجود آمدن یک همه‌گیری جهانی به حساب می‌آمدند؛ اتفاقی که بالاخره در پایان سال ۲۰۱۹ افتاد و یکی از انواع این ویروس که بعدها «کووید ۱۹» نام گرفت، به مرور تبدیل به یک بیماری همه‌گیر جهانی شد. پیش از این نیز بارها اتفاق افتاده که گونه‌هایی از ویروس کرونا، تبدیل به عامل بیماری فراگیر شود. نمونه مشهور آن، سال ۲۰۰۲ میلادی و نوعی از ویروس کرونا بود که از چین آغاز شد. این ویروس، دلیل به وجود آمدن نوعی از ذات‌الریه به نام SARS بود که به طور متوسط از هر ده مبتلا،‌ یک نفر را می‌کشت.

یکی دیگر از بیماری‌های همه‌گیر که منشا آن،‌ نوعی از ویروس کرونا بود، MERS نام داشت. این بیماری از سارس هم مرگ‌بارتر بود و از هر سه نفر مبتلا، یک نفر را می‌کشت.

البته به جز خانواده ویروس‌های کرونا، ویروس‌های آنفلوآنزا نیز در دهه‌های گذشته سبب به وجود آمدن بیماری‌های فراگیر شده‌اند. ممکن است درباره «آنفلوآنزای اسپانیایی» که در سال ۱۹۱۸ همه‌گیر شد، مطالبی دیده باشید.

با وجود اینکه عبارت و اصطلاح «بیماری X» با هدف نوعی هشدار برای همگان، ابداع و طراحی شده است و به گفته مسئولان سازمان بهداشت جهانی، امکان ظهور یک بیماری فراگیر را نباید دست‌کم گرفت اما از سویی دیگر بخشی از نگرانی‌ها در این باره نیز کاهش پیدا کرده است و دلیل آن، موفقیت دستاوردهای علمی در پایان پاندمی کرونا با استفاده از واکسن‌های mRNA است.

این واکسن‌ها به گونه‌ای طراحی و تولید می‌شود که می‌توان آن را به سرعت برای گونه‌های جدیدی از پاتوژن‌ها (عوامل بیماری) به‌روزرسانی و تولید کرد.

این روزها در برخی از سایت‌های خبری، مطالبی با این عنوان منتشر شده که دانشمندان به تازگی ویروسی را با نام X شناسایی کرده‌اند که ۲۰ بار از کرونا کشنده‌تر است. این در حالی است که عبارت «بیماری X یا ویروس X» اصطلاحی است که سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۷ برای مجموعه‌ای از عوامل بیماری‌زا (پاتو ژن) به کار برده که ممکن است بتواند در آینده، زمینه‌ساز بروز یک همه‌گیری یعنی چیزی شبیه به کووید ۱۹ باشد و به یک بیماری یا ویروس خاص اشاره ندارد. دلیل اینکه این روزها در رسانه‌ها به عبارت ویروس X اشاره می‌شود نیز هشدار سازمان بهداشت جهانی همزمان با برگزاری اجلاس جهانی اقتصادی در داووس است؛ هشداری تلاش می‌کند توجه رهبران جهان به احتمال بروز بیماری‌های همه‌گیر جلب کند.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعا که دانشمندان به تازگی ویروس X را کشف کرده‌اند که ۲۰ بار کشنده‌تر از ویروس کرونا است، نشان «نادرست» می‌دهد.