ادعای شاخ‌دار وزیر آموزش و پرورش درباره ضریب هوشی ایرانیان و آمریکایی‌ها

وزیر آموزش و پرورش می‌گوید: «ضریب هوشی آمریکایی‌ها بسیار پایین‌تر از بیشتر کشورهای متمدن مثل ما است.»

رضا مراد صحرایی، روز ۱۵ آبان ۱۴۰۲ در مراسمی با عنوان «اختتامیه (لینک بایگانی) شصت‌ویکمین سال جایزه البرز» گفت:

«پیامی که به برخی نخبگان دنیا داده شده این است که شما یک ماه آمریکا را تحریم کنید، یک ماه همه نخبگان غیرآمریکایی از آمریکا خارج شوند، ببینند از آمریکا چیزی باقی خواهد ماند. تمام سرمایه‌ای که این کشور به دست آورده از چپاول کشورهای دیگر است. هم ضریب هوشی‌شان بسیار پایین‌تر از بسیاری از کشورهای متمدن مثل ماست. هم اینکه در تاریخ خودشان چنین جایگاهی را نتوانستند به دست بیاورند.»

رضا مراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش بعد از فاطمه محمدبیگی (نماینده مجلس)، بهرام عین‌اللهی (وزیر بهداشت) و علی خامنه‌ای (رهبر جمهوری اسلامی)، سومین مقام دولتی است که فکت‌نامه گفته آنها درباره ضریب هوشی ایرانیان را بررسی می‌کند.

آیا رده‌بندی معتبر و قابل اطمینانی برای سنجش ضریب هوشی مردم کشورها وجود دارد؟

وزیر آموزش و پرورش اشاره‌ای به منبع احتمالی صحبت‌هایش نکرده، اما تا جایی که می‌دانیم رده‌بندی کاملا معتبری برای سنجش ضریب هوشی مردم کشورهای گوناگون وجود ندارد. با این حال برخی رسانه‌ها و وب‌سایت‌ها به تحقیقات «ریچارلین و تاتو وانهانن» اشاره می‌کنند که در سال ۲۰۰۲ در کتاب «ضریب هوشی و ثروت ملت‌ها» منتشر و از آن موقع تا کنون چندین بار به‌روز شده است.

انتقادهای زیادی به اعتبار داده‌ها، روش تحقیق، محاسبات و همین طور نتیجه‌گیری‌های تحقیقات لین و همکارانش وجود دارد و مقاله‌های زیادی در رد آنها نوشته شده است.

از سوی دیگر تردیدهای زیادی (لینک بایگانی) درباره اعتبار نتایج آزمون ضریب هوشی IQ وجود دارد.

اما صرف نظر از اعتبار رده‌بندی‌ها، آیا در رده‌بندی‌های موجود ضریب هوشی آمریکایی‌ها کمتر از بسیاری از کشورها مانند ایران است؟

اگر تردیدها درباره اعتبار رده‌بندی‌های ضریب هوشی را نادیده بگیریم، بر اساس رده‌بندی (لینک بایگانی) که بر اساس داده‌های تحقیقات لین و همکاران انجام شده، آمریکا جزو ۲۰ کشور اول دنیا قرار دارد. در مقام مقایسه متوسط ضریب هوشی در آمریکا ۹۷ و برای ایران ۸۰ محاسبه شده است.

به جز این رده‌بندی‌های غیرمعتبر دیگری (لینک بایگانی) هم وجود دارد که بر اساس میانگین نتایج شرکت‌کنندگان از کشورهای گوناگون انجام می‌شود. در بعضی از این رده‌بندی‌ها ممکن است یک کشور به واسطه شرکت تعداد محدودی از افراد به نسبت سایر کشورها در رتبه بالایی قرار داده شود. طبیعتا به دلیل همسان نبودن جامعه آماری، نتایج چنین رده‌بندی‌هایی برای مقایسه وضعیت کشورها هیچ اعتباری ندارد.

ماجرای جایزه البرز چیست؟

اظهارات وزیر آموزش و پرورش در مراسم اختتامیه جایزه البرز مطرح شده؛ در این مراسم وزیر ارشاد و رئیس سازمان اوقاف هم سخنرانی کرده‌اند. ممکن است این سوال پیش آید که جایزه البرز چیست؟

جایزه البرز جایزه‌ای است که در خبرگزاری‌های رسمی در ایران مانند ایرنا و تسنیم (لینک بایگانی)، با عنوان «نوبل ایرانی» معرفی می‌شود. متولی این جایزه بنیاد فرهنگی البرز است که گفته (لینک بایگانی) می‌شود ۶۱ سال پیش برای اعطای جایزه به «دانش‌آموزان»، «دانشجویان»، «دانشمندان» و «طلاب» نخبه تاسیس شده و بعد از انقلاب وقف و اداره آن به سازمان اوقاف واگذار شده است.

دست‌کم از سال ۱۳۹۳ (لینک بایگانی) گزارش‌هایی درباره اعطای این جایزه به نخبگان و طلاب در رسانه‌های ایران منتشر شده است.

رضامراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش می‌گوید: «ضریب هوشی آمریکایی‌ها بسیار پایین تر از بیشتر کشورهای متمدن مثل ما است.»

هیچ رده‌بندی معتبری برای سنجش ضریب هوشی شهروندان کشورها وجود ندارد. اما اگر تحقیقات پراکنده و نه‌چندان معتبر موجود را هم در نظر بگیریم، باز هم حرف آقای صحرایی درست در نمی‌آید.

سال‌ها است برخی رسانه‌ها، سایت‌ها و شخصیت‌های سیاسی با استناد به کتاب ضریب هوشی و ثروت ملت‌ها» نوشته «ریچارد لین و تاتو وانهانن» ادعاهایی را درباره جایگاه کشورها در رده‌بندی ضریب هوشی مطرح می‌کنند. انتقادهای زیادی به اعتبار داده‌ها، روش تحقیق، محاسبات و همین طور نتیجه‌گیری‌های تحقیقات لین و همکارانش وجود دارد و مقاله‌های زیادی در رد آنها نوشته شده است. اما در همین تحقیقات نه‌چندان معتبر هم وضعیت ضریب هوشی آمریکا به مراتب بهتر از کشورهایی مانند ایران است.

با این اوصاف فکت‌نامه به گفته وزیر آموزش و پرورش نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.