ادعای گمراه کننده ضرغامی در مورد پذیرش حجاب اجباری توسط گردشگران خارجی

اگر وقت ندارید …

عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ادعا کرده: «گردشگران خارجی قانون حجاب در جمهوری اسلامی را پذیرفته‌اند».
ایران تنها کشوری است که در آن شهروندان داخلی و خارجی مجبور به رعایت حجابند، بنابراین گردشگران خارجی چاره‌ای جز رعایت حجاب ندارند.
ایران روی کاغذ یکی از بهترین مقاصد گردشگری است، اما تعداد گردشگران خارجی آن به نسبت سایر کشورهای توریستی بسیار کم و ناچیز است.
ابزاری برای سنجش دلایل انصراف گردشگران از سفر به ایران در دست نیست، اما به نظر می‌رسد، نگرانی از امنیت، ممنوعیت مشروبات الکلی و حجاب اجباری جزو دلایل اصلی سفر نکردن به ایران باشد.
۸۰درصد سفرهای فرهنگی-سیاحتی توسط زنان برنامه‌ریزی می‌شود و ۷۵درصد گردشگران فرهنگی سیاحتی و تفریحی جهان زن هستند.
آمارهای رسمی در ایران اما نشان می‌دهد، نسبت گردشگران خارجی زن به مرد در ایران، برعکس است. یعنی ۷۵ درصد مسافران خارجی که وارد ایران می‌شوند مرد و تنها ۲۵ درصد زن هستند.
بیش از ۹۰ درصد گردشگران خارجی از افغانستان، عراق، ترکیه و آذربایجان برای کسب و کار، خرید و فروش، دید و بازدید خویشاوندان، درمان، زیارت یا تفریح به ایران می‌آیند.
ممکن است برخی زنان مسلمان خارجی که به ایران سفر می‌کنند، در کشور خود نیز حجاب اختیاری داشته باشند، اما پذیرش حجاب در ایران برای همه افراد مسلمان و غیرمسلمان اجباری است.

عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی روز ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا گفت: «گردشگران خارجی قانون حجاب در جمهوری اسلامی را پذیرفته‌اند.» او در این گفتگو اظهار داشت:

«در مورد مسئله حجاب اتفاقا گردشگری خارجی به دلیل آن که موضوع حجاب در قانون ما وجود دارد به شدت رعایت می‌کند و این بسیار جالب است و هیچ مشکلی از ناحیه گردشگران خارجی نداریم، گردشگران خارجی قانون ما را پذیرفته‌اند.»

اما آیا گردشگران خارجی، قانون حجاب اجباری در ایران را پذیرفته‌اند؟ به این سوال از دو زاویه می‌توان پاسخ داد:

۱- رعایت حجاب اجباری از سوی گردشگران خارجی

۲- انتخاب ایران به عنوان مقصد گردشگری و مانعی به نام حجاب اجباری

گردشگرانی که به ایران نمی‌آیند

اظهارات آقای ضرغامی به نظر بیشتر متوجه زاویه دید اول است. به نظر مراد او از پذیرش قانون حجاب، توسط گردشگرانی است که راهی ایران شده‌اند، یعنی آنهایی که پذیرفته‌اند در ایران باید حجاب اسلامی را رعایت کنند. این ادعا در عین حال که می‌تواند ادعای درستی باشد ولی همه حقیقت نیست. یعنی بخش بزرگتری از گردشگران بین‌المللی به دلیل وجود قانون حجاب اجباری در ایران، مقصدی غیر از ایران را انتخاب می‌کنند. لذا در این گزارش و برای روشن شدن موضوع به دو مساله می‌پردازیم:

۱- کشورهای مبدا گردشگران ورودی ایران

۲- سهم ایران از بازار گردشگری

کشورهای مبدا گردشگران ورودی ایران

نگاهی به فهرست کشورهای توریست‌فرست به ایران، نشان می‌دهد که اکثریت آنها را کشورهای مسلمان همسایه تشکیل می‌دهند. مرکز ملی آمار ایران در گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران که پاییز ۱۴۰۱ منتشر کرده، از ده کشور عراق، ترکیه، افغانستان، آذربایجان، پاکستان، بحرین، عمان، کویت، ارمنستان و هندوستان به عنوان ده کشور اول توریست‌فرست به ایران نام برده است. جدول زیر تعداد مسافران و گردشگران ورودی به ایران به تفکیک ۱۰ کشور اول مبدا بین سال‌های ۱۳۹۶ تا تابستان ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد:

ده کشور اول مبداء گردشگران ورودی ایران، بالای ۹۰ درصد کل گردشگران خارجی ایران را تشکیل می‌دهند.

توجه به درصد از کل گردشگران ورودی ایران که در سالنامه آماری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سال ۱۳۹۸ قید شده، نشان می‌دهد بیش از نیمی از گردشگران ورودی ایران را شهروندان عراق و آذربایجان تشکیل می‌دهند و حدود ۲۶ درصد بقیه را نیز شهروندان دو کشور افغانستان و ترکیه. یعنی بالغ بر ۸۰ درصد گردشگران ورودی ایران شهروندان ۴ کشور همسایه و مسلمان یعنی عراق، آذربایجان، افغانستان، ترکیه هستند.

نگاهی به مقصد گردشگران ورودی ایران نیز نشان می‌دهد که عمده گردشگران خارجی که از مرز هوایی وارد ایران می‌شوند، از سه فرودگاه شهرهای مذهبی ایران یعنی فرودگاه امام خمینی در نزدیکی تهران-قم، فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد و فرودگاه شیراز وارد می‌شوند. بنابراین درصد قابل توجهی از گردشگران ورودی ایران، گردشگر زیارتی هستند که برای زیارت اماکن مذهبی می‌آیند و طبیعی است که آنها مشکلی با محدودیت پوشش نداشته باشند و بسیاری از آنها احتمالا در کشور خودشان نیز پوشش را رعایت می‌کنند.

آمار گردشگران ورودی به ایران به تفکیک جنسیتی

آمار گردشگران ورودی به ایران به تفکیک جنسیت مندرج در سالنامه آماری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سال ۱۳۹۸ نیز نشان می‌دهد که اکثریت گردشگران ورودی ایران را مردان تشکیل می‌دهند و زنان کمتری عازم ایران می‌شوند.

تفکیک جنسیتی توریست‌ها، از این جهت حائز اهمیت است که تحقیقات نشان می‌دهد ۸۰ درصد برنامه‌های گردشگری توسط زنان برنامه‌ریزی می‌شود. ۷۵ درصد توریست‌های فرهنگی، سیاحتی را زنان تشکیل می‌دهند و در چند سال اخیر تعداد مسافرت‌های زنان تنها، ۲۳۰درصد افزایش یافته است، یعنی گردشگری بیشتر برای زنان در اولویت است تا مردان، با وجود این، نسبت گردشگران زن ورودی ایران از مردان گردشگر بسیار کمتر است.

سهم ایران از بازار گردشگری

ایران با وجود قرار داشتن در میان ۱۰ کشور اول دنیا با بیشترین اثر فرهنگی و طبیعی ثبت شده در سازمان یونسکو، کشوری جذاب برای گردشگری شمرده نمی‌شود. شورای جهانی سفر و گردشگری در گزارشی به بررسی مقاصد جذاب گردشگری دنیا پرداخته و همانطور که در نقشه زیر نمایان است، ایران در میان مقاصد جذاب گردشگری قرار ندارد. دبی و استانبول دو مقصد جذاب گردشگری در همسایگی ایران‌اند که اتفاقا هر دو مسلمان‌نشینند اما از آزادی پوشش برخوردارند.

پروژه جهانی جمعیت وابسته به سازمان ملل متحد نیز در بررسی کشورهایی که در سال ۲۰۲۳ بیشترین توریست را جذب کرده از ایران در میان کشورهایی با کمترین جذب توریست نام برده است. در نقشه اینتراکتیو زیر نشان می‌دهد که ایران با رنگ لیمویی در میان غیر جذاب‌ترین مقاصد گردشگری قرار گرفته است:

این اتفاق در حالی رخ داده که در میان ۱۰ کشور اول دنیا با بیشترین اثر ثبت شده فرهنگی و طبیعی، تنها ایران در ردیف کشورهایی قرار دارد که کمترین توریست را جذب می‌کند. ایتالیا، چین، آلمان، فرانسه، اسپانیا، هند، مکزیک، انگلستان، روسیه و ایران ده کشور اول دنیا با بیشترین اثر ثبت شده جهانی هستند. جدول زیر نشان می‌دهد که ده کشور اول دنیا با بیشترین اثر ثبت شده فرهنگی و طبیعی چه میزان توریست در سال ۲۰۲۲ جذب کرده‌اند:

مجموعه بررسی‌های «فکت‌نامه» نشان می‌دهد که ایران مقصدی جذاب برای توریست خارجی نیست و گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند عمدتا گردشگران مسلمان کشورهای همسایه‌اند که برای سیاحت، زیارت، درمان و … به ایران می‌آیند. ایران به رغم قرار داشتن در میان ده کشور اول دنیا با بیشترین اثر فرهنگی و طبیعی ثبت شده در یونسکو، که نشانه جذابیت‌های بالای گردشگری آن است، از جمعیت ۱ میلیارد و ۴۶۵ میلیونی گردشگران بین‌المللی (قبل از کرونا، در سال ۲۰۲۲ جمع کل توریست‌های دنیا ۹۱۷ میلیون توریست بوده است) در سال ۱۳۹۸ تنها موفق به جذب ۸ میلیون و ۳۳۳ هزار و ۶۷۵ توریست و مسافر خارجی شده که نشان می‌دهد صنعت گردشگری ایران به رغم پتانسیل بالا، با چالش‌های متعددی روبروست. به نظر می‌رسد محدودیت پوشش، یکی از این چالش‌هاست که گردشگران را از سفر به ایران باز می‌دارد. خصوصا اینکه زنان سهم بالاتری در گردشگری دارند و وقتی تعداد توریست‌های ورودی زن از مردان کمتر است یعنی حجاب اجباری چالش تاثیرگذاری است، همانطور که پیش از این سفیر روسیه در تهران از پوشش اجباری به عنوان یکی از عوامل بازدارنده برای سفر گردشگران روسی به ایران یاد کرده بود.

جمع‌بندی

عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌گوید: «گردشگران خارجی قانون حجاب در جمهوری اسلامی را پذیرفته‌اند.».

این حرف در ظاهر درست به نظر می‌رسد، اما بیان آن بدون اشاره به پدیده منحصر به فرد حجاب اجباری در ایران و تاثیر مخرب آن روی گردشگری «گمراه‌کننده» است.

ایران روی کاغذ یکی از بهترین مقاصد گردشگری است، اما سهم ناچیزی از گردشگری تفریحی - سیاحتی دارد. ابزاری برای سنجش دلایل انصراف گردشگران خارجی از سفر به ایران در دست نیست، اما به نظر می‌رسد، نگرانی از امنیت، ممنوعیت مشروبات الکلی و حجاب اجباری جزو دلایل اصلی سفر نکردن به ایران است.

تحقیقات نشان می‌دهد ۸۰درصد سفرهای فرهنگی-سیاحتی توسط زنان برنامه‌ریزی می‌شود و ۷۵درصد گردشگران فرهنگی سیاحتی و تفریحی جهان زن هستند. اما طبق آمارهای رسمی نسبت گردشگران خارجی زن به مرد در ایران، برعکس این است. یعنی ۷۵ درصد مسافران خارجی که وارد ایران می‌شوند مرد و تنها ۲۵ درصد زن هستند.

بیش از ۹۰ درصد گردشگران خارجی از افغانستان، عراق، ترکیه و آذربایجان برای کسب و کار، خرید و فروش، دید و بازدید خویشاوندان، درمان، زیارت یا تفریح به ایران می‌آیند. ممکن است برخی زنان مسلمان خارجی که به ایران سفر می‌کنند، در کشور خود نیز حجاب اختیاری داشته باشند، اما پذیرش حجاب در ایران برای همه افراد مسلمان و غیرمسلمان اجباری است.