مقایسه آمار مصرف گاز و بنزین در ایران و هفده کشور پرجمعیت جهان

آیت‌الله علی خامنه‌‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در بخشی از سخنرانی نوروزی خود در نخستین روز سال ۱۴۰۲، به «اسراف» به عنوان یکی از عیوب مردم اشاره کرد و گفت:

«ما اسراف می کنیم؛ آب را اسراف می‌کنیم، نان را اسراف می‌کنیم، برق را اسراف می‌کنیم، گاز را اسراف‌ می‌کنیم؛ مسرفانه عمل می‌کنیم. بعضی از کشورهایی که چند برابر ما جمعیت دارند، مصرف گازشان از ما کمتر است، مصرف بنزینشان از ما کمتر است.»

پیش از این نیز برخی مقام‌های دولتی در سخنان مشابهی به موضوع مصرف بالای انرژی در ایران و مقایسه میزان مصرف انرژی در ایران با دیگر کشورها اشاره کرده بودند، فکت‌نامه پیش از این در دو گزارش به یک اظهارنظر و یک خبر مربوط به میزان مصرف انرژی در ایران و مقایسه با دیگر کشورها پرداخته است.

برای اینکه تصویری تقریبا واضح‌تر از اظهار نظرهای کلی از میزان مصرف انرژی و سوخت در ایران و مقایسه آن با دیگر کشورها به دست آوریم، ابتدا سراغ پاسخ به این پرسش رفته‌ایم که ایران به لحاظ 

جمعیتی چه جایگاهی در میان کشورهای جهان دارد؟

جمعیت ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی، نزدیک ۸۴ میلیون نفر برآورد شده است. بر این اساس جمعیت ۱۷ کشور بیشتر از ایران است.

میزان مصرف کل انرژی صرف نظر از منبع تولید انرژی در ایران در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ میلادی چقدر است؟

اعداد مربوط به مصرف انرژی کشورها را با استفاده از دو منبع استخراج کرده‌ایم، داده‌های آماری سازمان بین‌المللی انرژی یکی از این منابع است که اعداد و ارقام آن مربوط به میزان تولید و مصرف انرژی کشورها در سال ۲۰۲۰ میلادی است، از این رو برای مقایسه میزان مصرف سوخت و انرژی ایران با دیگر کشورهای پرجمعیت‌تر از ایران با استفاده از این منبع آماری جمعیت این ۱۸ کشور در سال ۲۰۲۰ میلادی ملاک بوده است.

منبع آماری دیگری که در این مقایسه از داده‌های آن استفاده شده، آمارهای مندرج در گزارش شرکت بریتیش پترولیوم است که آخرین آن در سال ۲۰۲۲ میلادی و با استفاده از آمارهای سال ۲۰۲۱ تهیه و تدوین شده است. به همین دلیل برای مقایسه میزان مصرف انرژی در ۱۸ کشور پرجمعیت جهان از جمله ایران، آمارهای جمعیتی سال ۲۰۲۱ میلادی مد نظر بوده است.

میزان مصرف انرژی ایرانیان در سال ۲۰۲۰ میلادی از چند کشور پرجمعیت‌تر از ایران بیشتر بوده است؟ 

بر اساس داده‌های آماری آژانس بین‌المللی انرژی، مجموع مصرف نهایی انرژی در ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی معادل ۸ میلیون و ۱۴۶ هزار و ۷۳۹ ترا ژول بود. ایران با این میزان مصرف انرژی در میان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان در جایگاه هفتم قرار می‌گیرد به این معنا که ۶ کشور پرجمعیت‌تر از ایران (چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، برزیل) در سال ۲۰۲۰ میلادی انرژی بیشتری از ایران مصرف کرده‌اند، به عبارتی دیگر مجموع میزان مصرف انرژی ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی از ۱۱ کشور (اندونزی، نیجریه، ترکیه، مکزیک، پاکستان، ویتنام، مصر، اتیوپی، فیلیپین، بنگلادش و جمهوری کنگو) پرجمعیت‌تر، بالاتر بوده است. نوعا کشورهای صنعتی پرجمعیت‌تر میزان مصرف انرژی بالاتری از ایران داشته‌اند.

آیا در سال ۲۰۲۱ میلادی جایگاه ایران از نظر میزان مصرف انرژی در میان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان تغییری کرده است؟

پاسخ منفی است. بر اساس داده‌های آماری بریتیش پترولیوم از میزان مصرف انرژی در سال ۲۰۲۱ میلادی و بر مبنای جمعیت کشورهای پرجمعیت‌تر از ایران در آن سال، همچنان جایگاه ایران در رده هفتم ثابت باقی مانده است.

بریتیش پترولیوم، مجموع میزان مصرف نهایی در ایران در سال ۲۰۲۱ را معادل ۱۲.۲ اگزا ژول برآورده کرده است. البته در گزارش بریتیش پترولیوم میزان مصرف انرژی سه کشور از میان کشورهای پرجمعیت‌تر از ایران اعلام نشده است که هر سه کشور شامل نیجریه، اتیوپی و جمهوری دموکراتیک کنگو بر اساس گزارش سازمان انرژی بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ میلادی میزان مصرف انرژی کمتری نسبت به ایران داشتند.

میزان مصرف گاز طبیعی در ایران و دیگر کشورهای با جمعیت بالاتر از ایران در این سال‌ها چگونه بوده است؟

مطابق جدول شماره یک و بر اساس آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی، در سال ۲۰۲۰ میلادی ایران در میان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان در آن سال چهارمین کشور به لحاظ میزان مصرف گاز طبیعی بوده است.

کشورهای آمریکا، چین و روسیه سه کشور این فهرست بوده‌اند که در سال ۲۰۲۰ میلادی گاز طبیعی بیشتری نسبت به ایران مصرف کرده‌اند.

آمار بریتیش پترولیوم نیز ایران را در همان رتبه چهارم مصرف گاز طبیعی در سال ۲۰۲۱ می‌نشاند. آمریکا، روسیه و چین به ترتیب بالاترین میزان مصرف گاز طبیعی را در میان پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان در آن سال داشتند.

میزان مصرف گاز طبیعی یا دیگر اقسام انرژی علاوه بر متغیر جمعیت به متغیرهای پرشمار دیگری نیز وابسته است. کما اینکه اگر کشورهای پرجمعیت جهان را مثلا بر حسب انرژی حاصل از ذغال‌سنگ، انرژی‌های تجدیدپذیر یا انرژی هسته‌ای رتبه‌بندی کنیم، جایگاه ایران یا دیگر کشورها تغییر خواهد کرد. 

وجود ذخایر قابل توجه گاز طبیعی، شبکه گازرسانی گسترده در ایران از جمله دلایل مصرف بالای این منبع انرژی در ایران است، به طوری که تنوع ترکیب سبد انرژی ایران به نفع سهم بالای گاز طبیعی در این سبد تغییر کرده است و طبیعی است که میزان مصرف گاز طبیعی در ایران به نسبت دیگر کشورهای با جمعیت بیشتر، بالاتر باشد.

آیا آماری داریم که بتوان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان را بر حسب میزان مصرف بنزین و گازوئیل نیز رتبه‌بندی کنیم؟ در اینصورت جایگاه و رتبه ایران در میان این کشورها کجاست؟

سازمان بین‌المللی انرژی سالانه آمارهایی از میزان مصرف بنزین و گازوئیل در کشورهای مختلف جهان از جمله فهرست مورد نظر ما منتشر می‌‌کند اما پیش از پرداختن به این آمار باید یادآوری کنیم که میزان مصرف سوخت از جمله بنزین و گازوئیل در کشورها به متغیرهای پرشماری وابسته است که باید در مقایسه‌ها و رتبه‌بندی‌های جامع مورد توجه قرار گیرد. در این گزارش ما تنها میزان مصرف بنزین و گازوئیل را با توجه به متغیر جمعیت کشورها مقایسه و رتبه‌بندی کرد‌ه‌ایم.

وسعت سرزمینی، جغرافیای هر کشور به مفهوم قرار گرفتن در کنار دریا، تفاوت ارتفاع کشورها، اقلیم، سهم و ترکیب انواع حمل و نقل شامل حمل‌و نقل جاده‌ای، ریلی و دریایی در هر کشور، تنوع و گستردگی جاده‌ها و راه‌های مواصلاتی، سرانه تعداد خودرو و کیفیت خودروها از نظر نوع و میزان مصرف سوخت در هر یکصد کیلومتر پیمایش و همین طور فرهنگ استفاده از شیوه‌های مختلف حمل و نقل از جمله عوامل موثر بر میزان مصرف بنزین و گازوئیل در کشورهاست.

هرچه متغیرهای بیشتری شناسایی و میزان مصرف سوخت با در نظر گرفتن این متغیرها، محاسبه و کشورها با یکدیگر مقایسه شوند، نتیجه قابل دفاع‌تری به دست می‌آید.

بعد از این توضیحات اگر آمار مصرف بنزین در کشورها بر اساس داده‌های سازمان بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۰ را ملاک قرار دهیم ایران در میان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان در جایگاه هشتم قرار می‌گیرد و اگر مبنای مقایسه را میزان مصرف گازوئیل در سال ۲۰۲۰ در این کشورها قرار دهیم ایران همچنان در همان جایگاه هشتم مصرف گازوئیل در این فهرست قرار می‌گیرد.

علی خامنه‌‌‌ای می‌گوید «بعضی از کشورهایی که چند برابر ما جمعیت دارند، مصرف گازشان از ما کمتر است، مصرف بنزینشان از ما کمتر است.»

تردیدی نیست شرایط ایران، از نظر اقتصادی، اجتماعی و دسترسی به فناوری‌های کاهش مصرف انرژی، قابل مقایسه با بسیاری از کشورها نیست، اما آنچه گفته شده با آمارهای معتبر بین‌المللی هم‌خوانی دارد. 

مصرف انرژی در ایران و سایر کشورها، بستگی به عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی، اقلیمی و حتی سیاسی دارد. 

یکی از دلایل مصرف بالای بنزین در ایران خودورهای بی‌کیفیت، یا یکی از دلایل مصرف بالای گاز سهم بالای گاز در سبد مصرف انرژی (۷۰ درصد) است. 

بی‌کیفیت، یا یکی از دلایل مصرف بالای گاز سهم بالای گاز در سبد مصرف انرژی (۷۰ درصد) است. 

ایران با حدود ۸۴ میلیون نفر جمعیت هجدهمین کشور پرجمعیت جهان در سال ۲۰۲۰ میلادی است.

در این میان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان ایران از نظر میزان کل مصرف انرژی، بعد از چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن و برزیل در رتبه هفتم قرار دارد. 

میزان مصرف کل انرژی در کشورهای اندونزی، نیجریه، ترکیه، مکزیک، پاکستان، ویتنام، مصر، اتیوپی، فیلیپین، بنگلادش و جمهوری کنگو کمتر از ایران است. 

بر اساس آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۰، ایران در میان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان، بعد از آمریکا، چین و روسیه چهارمین کشور به لحاظ میزان مصرف گاز طبیعی است.

ترکیب سبد انرژی در کشورهای مختلف یکسان نیست. سهم گاز طبیعی از کل سبد انرژی در ایران حدود ۷۰ درصد است. 

بر اساس داده‌های سازمان بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۰، در میان ۱۸ کشور پرجمعیت جهان، ایران از نظر مصرف بنزین و گازوئیل در جایگاه هشتم قرار دارد. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته علی خامنه‌ای که «بعضی از کشورهایی که چند برابر ما جمعیت دارند، مصرف گازشان از ما کمتر است، مصرف بنزینشان از ما کمتر است» نشان «درست» می‌دهد.