با آمدن طالبان تعداد کودکان کار در ایران ۲۰برابر شده‌؟

فتاح احمدی، معاون وزیر و دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک وزارت دادگستری، روز ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ در حاشیه جلسه شورای هماهنگی مرجع استانی حقوق کودک گفته است:

با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، تعداد کودکان کار در ایران حدود ۲۰ برابر افزایش یافت… با توجه به شرایط کشورهای همجوار همچون افغانستان طی ماه‌های گذشته شاهد ورود خانواده‌های افغانستانی بودیم که همه زندگی خود را رها کرده و به ایران پناه آوردند. این رخداد باعث شده است که تعداد کودکان کار در سطح شهرها افزایش پیدا کند، به همین خاطر این موضوع باید مورد توجه همه ارگان‌های ذی‌ربط باشد.

آیا از زمان بازگشت طالبان به کاخ ریاست جمهوری در افغانستان، کودکان کار در ایران ۲۰ برابر رشد داشته‌است؟ آیا اطلاعات موجود این ادعا را تایید می‌کند؟

زمان قدرت‌گیری مجدد طالبان در افغانستان

روز ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ یعنی کمتر از یک سال پیش خبرگزاری ایرنا به نقل از رویترز از ورود نیروهای طالبان به کاخ ریاست جمهوری در کابل خبر داد. با بازپس گیری قدرت توسط طالبان، موجی از مهاجرت افغان‌ها به کشورهای همسایه آغاز شد. 

روزنامه جمهوری اسلامی در تاریخ ۲۵ فروردین ۱۴۰۱ ادعا کرد که حدود ۸ میلیون افغانستانی وارد ایران شده‌اند. این ادعا در همان زمان مورد توجه «فکت‌نامه» قرار گرفت. نتایج درستی‌سنجی نشان داد که این ادعا بی‌اساس است و به آن نشان «شاخ‌دار» دادیم.

در گزارش فکت‌نامه آمده:

صرف نظر از تناقض‌های آماری مقام‌های دولت ایران، آمار روزنامه جمهوری اسلامی از نظر منطقی نمی‌تواند درست باشد. اگر آخرین آمار رسمی، یعنی جمعیت ۳/۶ میلیون افغانستانی‌های ایران را مبنا قرار دهیم، معنی ادعای روزنامه جمهوری اسلامی ورود بیش از ۴ میلیون مهاجر افغانستانی به ایران در یک بازه زمانی چند ماهه است.
۴ میلیون نفر معادل ۱۱ درصد جمعیت کل افغانستان و حدود ۵۰درصد مجموع جمعیت سه استان شرقی ایران است. ادعای روزنامه جمهوری اسلامی تنها در صورتی می‌تواند درست باشد که بپذیریم طی چند ماه از هر ۹ افغانستانی یکی به ایران آمده و جمعیتی معادل نیمی از جمعیت شرق کشور وارد ایران شده است.

حال این پرسش مطرح است که آیا رشد ۲۰ برابری تعداد کودکان کار در ایران طی یک بازه زمانی ۱۰ ماهه ممکن است؟ چند درصد از مهاجران افغانستانی که طی ۱۰ ماه گذشته وارد ایران شده‌اند کودک هستند و چند درصد آنها در ایران به کار مشغول شده‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها ابتدا باید تصویری روشن‌تر از تعداد کودکان کار در ایران داشته‌باشیم.

جمعیت کودکان کار در ایران

در ایران چند کودک کار داریم؟ این پرسشی است که پیش‌تر «فکت‌نامه» به آن پرداخته و به ادعای خانم نور پهلوی که گفته بود برآورد می‌شود در ایران بین ۳ تا ۷ میلیون کودک کار داریم، نشان «شاخدار» داده بود.

دلیل فکت‌نامه این بود که طبق برآوردهای رسمی جمعیت کودکان کار زیر ۱۵ سال (مبنای تعریف سن کار قانونی در ایران) کمتر از ۱۰۰ هزار نفر است. اما اگر تعریف اشتغال کودکان را بر اساس استاندارد جهانی اشتغال، زیر ۱۸ سال در نظر بگیریم، جمعیت فعال آماده کار کودک به حدود ۵۰۰ هزار نفر می‌رسد که البته همه آنها طبق تعریف مصداق کار کودک به حساب نمی‌آیند. طبق برآوردهای رسمی نرخ اشتغال کودکان ۱۰ تا ۱۷ ساله در سال‌های گذشته بین ۴ تا ۶ درصد در نوسان بوده که حدود نیمی از این کودکان به واسطه فعالیت در مشاغل پرخطر جزو کودکان کار به حساب می‌آیند. 

در ایران آمار دقیقی از کودکان کار موجود نیست، بین آمار رسمی و آمار غیررسمی هم اختلاف زیادی وجود دارد. مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی سال ۱۳۹۸ به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودک، در پژوهشی کل جمعیت کودکان شاغل ۱۰ تا ۱۷ ساله را ۴۹۹،۱۶۵ کودک برآورد کرده و بر اساس این پژوهش  از هر ۲۰ کودک و نوجوان ۱۰ تا ۱۷ ساله، یکی فعال و آماده به کار بوده، یا به عبارتی از هر ۲۲ کودک یکی در آمار رسمی جزو افراد شاغل شمارش شده‌است.

در این گزارش همچنین آمده که از این میان ۵۵۱ کودک در گروه استخراج معدن و ۴۷،۳۵۷ کودک در بخش ساختمان مشغول به کارند که این مشاغل  بر اساس استانداردهای سازمان جهانی کار، جزو فعالیت‌های اقتصادی پرخطر محسوب می‌شوند.

این گزارش قاعدتا معتبرترین گزارش رسمی از تعداد کودکان کار فعال در ایران اعم از ایرانی و غیر ایرانی است ولی گزارش تا حدی قدیمی است و طی چند سال گذشته به دلیل افزایش فقر این رقم می‌تواند تغییر کرده باشد. همانطور که رئیس سازمان بهزیستی اعلام کرده:

۱۲هزار کودک کار و خیابان تحت پوشش خدمات روزانه بهزیستی بودند که با همکاری تشکل‌های مردم‌نهاد، به ۱۶هزار نفر افزایش پیدا کرده‌است.

همشهری آمار رسمی کودکان کار در ایران را ۷۰ هزار نفر و آمار غیر رسمی را تا ۹۰۰ هزار نفر اعلام کرده‌است:

مقام‌های رسمی همچون محمد شریعتمداری وزیر سابق تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دولت حسن روحانی در سال ۱۳۹۹ اعلام کرده بود ۸۰ درصد کودکان کار در ایران، غیرایرانی هستند. این آماری است که سال ۱۳۹۸ توسط وحید قبادی دانا رئیس سازمان بهزیستی کشور نیز اعلام شده‌بود. 

آیا اعداد و ارقام رشد ۲۰ درصدی کودکان کار در ۱۰ ماه گذشته را تایید می‌کند؟

طبق آمار رسمی (پیش از بازگشت طالبان به قدرت) بین ۵۰ تا ۷۰ هزار و طبق آمار غیررسمی ۹۰۰ هزار کودک کار در ایران داشته‌ایم، که براساس اعلام مقام‌های رسمی، ۸۰ درصد آنها مهاجرند. اگر بخواهیم ادعای رشد ۲۰ برابری کودکان کار را طی ده ماه گذشته بپذیریم، باید قبول کنیم که آمار رسمی کودکان کار به حدود ۱ میلیون و آمار غیر رسمی به حدود ۱۸ میلیون رسیده‌باشد.

چند نفر پس از روی کار آمدن طالبان، از افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند؟

گزارش رسمی آژانس امور پناهندگان سازمان ملل متحد حاکی از آن است که تا اول  ژوئن ۲۰۲۲ یعنی حدود ۲۰ روز پیش، ۷۵۰،۲۰۰ مهاجر، پس از روی کار آمدن طالبان از افغانستان به ایران آمده‌اند.

این گزارش تعداد افغانستانی‌هایی که در یک سال گذشته به خانه‌های خود بازگشته‌اند را ۷۹۱هزار نفر از مجموع ۳ میلیون و ۴۵۷ هزار افغانستانی آواره، اعلام کرده که البته روشن نیست چند نفر آنها از ایران برگردانده شده‌اند ولی قطعا تعدادی از آنها از ایران بازگردانده شده‌اند. 

یونیسف معتقد است یک نفر از ۸ مهاجر در سطح در دنیا را کودکان تشکیل می‌دهند:

اگر همین نسبت را در نظر بگیریم یا حتی این نسبت را دو برابر بگیریم و بگویم از هر ۸ مهاجر افغان ۲ نفر کودک هستند در ده ماه گذشته حدود ۱۸۷هزار کودک افغان وارد ایران شده‌اند، اگر همه آنها نیز کودک کار شده باشند (که قطعا غیرممکن است) باز آمار کودکان کار نمی‌تواند ۲۰ برابر شده‌باشد.

فتاح احمدی، معاون وزیر دادگستری، می‌گوید: «با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، تعداد کودکان کار در ایران حدود ۲۰ برابر افزایش یافت».

این ادعا نمی‌تواند با واقعیت تطابق داشته باشد،

برآوردهای رسمی از جمعیت ۵۰ تا ۷۰ هزار نفری و آمار غیررسمی تا حدود ۹۰۰ هزار نفری کودکان کار در ایران حکایت دارد.

بر اساس برآورد آژانس امور پناهندگان سازمان ملل متحد حاکی است از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان حدود ۷۵۰ هزار افغان وارد ایران شده‌اند.

بر اساس برآورد یونیسف یک نفر از هر ۸ مهاجر در دنیا کودک است. اگر ما این برآورد را در مورد مهاجران افغان دو برابر هم در نظر بگیریم یعنی در طول یک سال گذشته حدود ۱۸۷ هزار کودک افغان وارد ایران شده‌اند، اگر همه‌شان کودک کار باشند این رقم حدود ۳ برابر آمار رسمی و یک پنجم آمار غیررسمی کودکان کار در ایران است.

بنابراین «فکت نامه» به ادعای فتاح احمدی، معاون وزیر و دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک وزارت دادگستری، مبنی بر اینکه: «با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، تعداد کودکان کار در ایران حدود ۲۰ برابر افزایش یافت» نشان نادرست می‌دهد.