تولید عمدی گرد و خاک در آسمان عراق و ایران

در روزهای اخیر و با بالاگرفتن موج جدید گرد و غبار در ایران و کشورهایی مانند سوریه، عراق و عربستان، ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی بالاخص در اینستاگرام و واتس‌اپ دست به دست می‌شود که ادعا می‌شود منشا این غبارهاست.

پیش از این هم ویدیوهایی از این دست و با ادعاهای مشابه؛ مانند اینکه عراق با استفاده از ماشین‌آلاتی در مرز خود با ایران گردوغبار تولید کرده و به این سو می‌فرستد، در شبکه‌های اجتماعی ایران منتشر شده بود که ما آن را راستی آزمایی کرده و به آن نشان شاخ‌دار داده بودیم.

در ویدیویی که اخیرا منتشر شده هم باز با الگوی پیشین ادعایی مشابه مطرح شده. به عنوان مثال یک پیج اینستاگرامی با عنوان Gilane-gharb ویديو را با زیرنویس «تولید گرد و غبار در مرز ایران و عراق» بازنشر کرده. هر چند توضیحات پست را به صورت سوالی نوشته و پرسیده که آیا چنین چیزی ممکن است؟

یک کانال‌ اینستاگرامی دیگر هم با این ادعا که منشا تولید گرد و غبار اخیر را یافته این ویديو را بازنشر کرد:

ویديو در تلگرام و واتزاپ به همراه ادعاهای دیگر مانند اینکه این تولید گردوغبار عمدی توسط حاکمیت برای خاموش کردن اعتراضات اخیر به گرانی است و مواردی از این دست هم دیده شده‌است.

در ویديو چه می‌بینیم؟

ویديو اول با تصویر لوله‌های قطوری که به نظر می‌رسد در حال پاشیدن غبار به فضای بیابانی روبرو است آغاز می‌شود. در بعضی از نسخه‌‌های این ویدیو یک گوینده با هیجان و به زبان عربی درحال حرف‌زدن است.

در ادامه یک جاده آسفالت در فضایی بیابانی نشان داده می‌شود که ابری از گرد و غبار درحال نزدیک‌شدن به آن است و چند ماشین در جاده در حال حرکت و دور شدن از آن هستند. سرنشینانی که ویديو را ضبط می‌کنند به زبان عربی حرف می‌زنند.

به نظر می‌رسد ویديو این را القا می کند که گردو غباری که در بخش اول ویديو تولید شده، همان ابر غباری است که در بخش دوم دیده می‌شود. در ویدیو دوم هم زاویه دیگری از همان لوله قطور که غبار از آن خارج می‌شود، نمایش داده شده‌است.

ویدئوها از کجا آمده؟

بخش اول ویدئو اول

در بسیاری از نسخه‌های ویديو که در شبکه‌های اجتماعی فارسی دست به دست می‌شود، بخش اول ویديو با واترمارک شبکه اجتماعی تیک تاک و یک یوزر مشخص با نام user8741481647756 دیده می‌شود. در بعضی از نسخه‌ها هم روی ویدئو آدرس یک اکانت اینستاگرامی به نام ahlem_almash به چشم می‌خورد.

نگاهی به اکانت یوزر تیک تاک نشان می‌دهد که او که «علي الزبيدي» نام دارد این ویدئو را در تاریخ ۲۳ مارس ۲۰۲۲ (۳ فروردین ۱۴۰۱) در اکانت خود به اشتراک گذاشته و از قضا بسیار هم مورد توجه قرار گرفته و بیش از ۶ میلیون بار دیده شده‌است.

ویدیو دوم

اکانت اینستاگرامی ahlam_almash (احلام المشاهیر) که با توجه به سایر پست‌های آن به نظر می‌رسد یک پیج عراقی است، ویدیو  دوم را به عنوان یک کلیپ پرطرفدار در تاریخ ۹ می ۲۰۲۲ (۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱) با این توضیح به عربی که گفته می‌شود این یکی از منابع گرد و غبار است منتشر کرد.

گوینده به زبان عربی نامفهوم و شکسته‌ای می‌گوید:

سعی می‌کنیم که کنترلش کنیم ولی این خیلی بیشتر از توان ماست.

تا جایی که ما گشتیم به نظر می‌رسد که این ویديو برای اولین بار در تاریخ ۱۷ می (۲۷ اردیبهشت) از شبکه‌های اجتماعی عراقی وارد اینستاگرام ایران شده و دست به دست می‌شود.

هم در تیک‌تاک و هم در اینستاگرام، کاربران ایرانی و عرب (عراقی و احتمالا سوری) کامنت‌هایی را مبنی بر اینکه این برنامه کشورهای همسایه‌شان برای تولید و فرستادن گرد و غبار به سوی کشور آنهاست نوشته‌اند. کاربران عراقی گفته‌اند که این کار عربستان و گاه ایران است و ایرانیان آن را تحفه‌ای از سوی عراق نامیدند. 

خاکی که از لوله خارجی می‌شود چیست؟

علي الزبيدي کاربر تیک‌تاک، ویديویی از یک زاویه سوم از این رویداد منتشر کرده که کمتر از ویديوی اول دیده شده و چند بار هم در جواب کامنت‌های مخاطبانش نوشت که این ویديو روش تمیز کردن لوله‌های نفت و گاز را نشان می‌دهد و ربطی به گرد و غبار و تولید آن ندارد.

یکی از روش‌های بررسی و آزمایش لوله‌های نفت و گاز و آب، تست‌های تحت فشار هیدرولیک و پنوماتیک است. در روش‌های پنومناتیک، فشار هوای شدید در لوله دمیده می‌شود. در طول مسیر، شیرها، پس از تست هر قسمت، باز می‌شود. فشار هوا نشان می‌دهد که آیا لوله در جایی درز دارد یا نه. پس از تست، این هوای فشرده از لوله‌های جنبی خارج می‌شود. این عملیات چند دقیقه طول می‌کشد. این عملیات هرچند وقت یک‌بار باید انجام شود زیرا زمین همواره ثابت نیست و جابه‌جایی‌هایی اندک آن می‌تواند تنش زیادی به لوله چندین کیلومتری وارد کند، مساله خوردگی و فرسایش هم یک امر همیشگی است و در اینجا مساله انشعاب‌هایی برای قاچاق هم مطرح می‌شود.

لوله‌ای که در ویدیو مشاهده می‌شود، در موقعیتیست که درونش را خاک گرفته و پس از خروج هوای فشرده در تست پنومانیک، خاک از آن به بیرون پاشیده می‌شود. اما اگر انتهای ویدیو سوم را دقت کنید، با چرخش دوربین، نشان داده می‌شود که ابعاد حجم خاکی که بلند شده و زمان آن، اصلا در برابر حجم طوفان شنی که در ادامه ویدیو اول نشان داده می‌شود، یا آنچه در سراسر کشور ما اتفاق می‌افتد قابل توجه نیست.

بخش دوم ویدئو اول

بخش دوم ویدیو که یک جاده آسفالته و ابری از غبار را نشان می‌دهد حاوی دو واترمارک، یکی خبرگزاری Euronews وابسته به اتحادیه اروپا و دیگری ANHA است. 

خبرگزاری Hawar News Agency یا ANHA یک سرویس خبری آنلاین کردی در شهر الحسكة سوریه است و به زبان‌های مختلفی از جمله عربی، انگلیسی و کردی منتشر می‌شود. بنابر گزارشی از این خبرگزاری در سال ۲۰۱۸، ویدئویی مذکور یک طوفان شن در مناطق جنوبی تل‌حمیس در شمال شرق سوریه نشان می‌دهد.

به گفته این خبرگزاری، فیلم و عکس‌های این طوفان توسط خبرنگار آنان در این شهر، شهاب احمد، تهیه شده و  ارتفاع توده گرد و غبار در بعضی مناطق به صدها متر می‌رسید.

این ویديو نه تنها در ایران که در شبکه‌های اجتماعی سوری نیز به غلط به موج اخیر گرد و غبار در این کشور نسبت داده شده و این حساب فیسبوکی در روز ۱۵ می ۲۰۲۲ (۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴) مدعی شده که جاده الخرافی به دیرالزور سوریه (نزدیک محل فوق) اتفاق افتاده‌است.

https://www.facebook.com/watch/?v=382319593940543

بنابراین با اطمینان می‌توان گفت که بخش دوم ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی ایران دست به دست می‌شود هیچ ارتباطی با گرد و غبارهای اخیر و همچنین بخش اول ویديو ندارد و در سال ۲۰۱۸ ضبط شده‌است.

در روزهای اخیر و با بالاگرفتن موج جدید گرد و غبار در ایران و کشورهایی مانند سوریه، عراق و عربستان، ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی بالاخص در اینستاگرام و واتس‌اپ دست به دست می‌شود که ادعا می‌شود منشا این غبارهاست.

ویديو با تصویر لوله‌های قطوری که به نظر می‌رسد در حال پاشیدن غبار به فضای بیابانی روبرو است آغاز می‌شود. در بعضی از نسخه‌‌های این ویدیو یک گوینده با هیجان و به زبان عربی درحال حرف‌زدن است. در ادامه یک جاده آسفالت در فضایی بیابانی نشان داده می‌شود که ابری از گرد و غبار درحال نزدیک‌شدن به آن است و چند ماشین در جاده در حال حرکت و دور شدن از آن هستند.

قسمت اول این ویدیو، تست پنوماتیک لوله نفت است. کاربر عراقی که اولین‌بار ویدیو را در تیک‌تاک منتشر کرده گفته که این عملیات برای تمیز کردن لوله‌های نفت انجام شده‌است. لوله‌ای که در ویدیو مشاهده می‌شود، در موقعیتیست که درونش را خاک گرفته و پس از خروج هوای تست پنومانیک، خاک از آن به بیرون پاشیده می‌شود.

ابعاد حجم خاکی که بلند شده و زمان آن، اصلا در برابر حجم طوفان شنی که نشان داده می‌شود، یا آنچه در سراسر کشور ما اتفاق می‌افتد قابل توجه نیست. تصویر طوفان شنی که در ویدیو نشان داده می‌شود هم از خبری از سرویس خبری آنلاین کردی ANHA برداشته‌شده مربوط به رویدادی در سال ۲۰۱۸ در استان حسکه در شمال شرق سوریه است.

بنابراین ویدیویی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که حجم عظیمی خاک از لوله‌ای خارج می‌شود و آن را منشا گرد و غبار در ایران یا عراق یا خوزستان عنوان می‌کند، نادرست است.