آیا تعطیلی ۲۷ اردیبهشت به‌خاطر ترس از اعتراضات در تهران بود؟

مراکز آموزشی و اداری شهر تهران، روز سه‌شنبه ۲۷ اردیبهشت، به علت «آلودگی هوا» تعطیل شدند. اما برخی شهروندان در شبکه‌های اجتماعی این تصمیم را با احتمال گسترش اعتراضات مردمی به پایتخت مرتبط دانسته‌اند.

از روز قبل، اختلالات در حمل و نقل شهری با اعتصاب رانندگان BRT آغاز شد. بخشی از این فشار را مینی‌بوس‌های سرویس‌های پرسنل نیروی انتظامی در روز ۲۶ اردیبهشت مدیریت کردند. اما بدیهی است که این یک راه‌حل همیشگی نیست.

شاخص آلودگی هوای تهران

شاخص آلودگی هوا (AQI) از سنجش غلظت گازهای سمی در هوا مانند مونوکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن، اوزون، ذرات معلق کوچکتر از ۲/۵میکرون و ذرات معلق کوچکتر از ۱۰میکرون به‌دست می‌آید.

در شهر تهران این غلظت را چندین دستگاه طیف‌سنج که در ایستگاه‌هایی در سطح شهر کار گذاشته شده‌اند، استخراج کرده و نتایج در تابلوهای شهری و سایت شرکت کنترل کیفیت هوا به‌طور زنده قابل مشاهده است. همچنین می‌توان نقشه آلودگی هوای تهران به‌صورت زنده از سایت IQAir مشاهده کرد. در نمودار زیر وضعیت شاخص آلودگی هوای تهران از ابتدای فروردین ۱۴۰۰ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ دیده می‌شود:

همان‌طور که دیده می‌شود، تنها ۴ روز در۱۴ ماه گذشته آلوده‌تر از ۲۷ اردیبهشت بوده‌است. همچنین ۱۲ روز در این ۱۴ ماه، شاخص آلودگی هوا بالاتر از ۱۵۰ بوده‌است. روز ۲۰ فروردین ۱۴۰۱ آلوده‌ترین روز در این بازه زمانی بوده و حتی شاخص به ۳۳۲ رسیده که بسیار خطرناک است. اما بقیه این ۱۱ روز شاخص زیر ۲۰۰ بوده‌است. جزئیات وضعیت آلودگی هوا در این چند روز را در جدول زیر می‌بینید:

برای سنجش ادعای اینکه «تعطیلی تهران به بهانه آلودگی هوا، به علت ترس از اعتراضات سراسری است» این وضعیت این روزها را بررسی می‌کنیم. ضمن این‌که باید یادآوری کرد که سال‌های قبل‌تر هم مدارس به دلیل کرونا تعطیل بوده‌اند. برای همین سراغ آنها نرفتیم. 

مهم‌ترین نکته‌ای که باید توجه کرد این است که استانداری با توجه به شواهد موجود، در روز قبل تصمیم به تعطیلی می‌گیرد. اما اعداد ثبت‌شده، روز بعد محقق می‌شود.

این روزها را می‌توان براساس نوع آلودگی (و بازه زمانی) در ۳ دسته قرار دارد:

۱. اواسط تیر ۱۴۰۰

در روز ۱۸ تیر ۱۴۰۰ و روزهای قبل و بعد از آن که البته شاخص از ۱۵۰ عبور نکرده اما به آن نزدیک شده‌، غلظت گاز اوزون، به طرز محسوسی افزایش داشته‌است. اما به‌هرحال این بازه زمانی، مدارس تعطیل بوده‌است.

۲. اواخر آبان تا اواسط آذر ۱۴۰۰

در این دوره زمانی مشخص بود که مدارس باید تعطیل شود. حتی زیرساخت‌های آموزش آنلاین هم مهیا بود. استانداری تهران ابتدا تعطیلی ۶ و ۷ آذر را تکذیب کرد. بارندگی موقتا اوضاع را بهبود داد. اما سرانجام تمامی مقاطع تحصیلی در ۹ آذر تعطیل شدند. عابد ملکی معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری تهران گفت:

از روز شنبه پیش بینی می‌شد که روز چهارشنبه (۱۰ آذر ۱۴۰۰)  آلایندگی هوا را داشته باشیم و شاخص آلودگی هوا به بالای ۱۵۰ برسد.

شش روز از ۱۲ روزی که شاخص کیفیت هوای آنها بالای ۱۵۰ است، در این ۳ هفته بحرانی قرار دارد. بقیه روزهای این ۳ هفته نیز بسیار نزدیک به ۱۵۰ هستند. از ابتدای آذر تا اواخر زمستان ۱۴۰۰ که چندین‌بار شاخص کیفیت هوا به نزدیکی ۱۵۰ هم رسید، مدارس (بعضا در مقطع ابتدایی) تعطیل یا غیرحضوری شدند (لینک ۱، لینک ۲).

همان طور که در جدول دیده می‌شود، ویژگی وضعیت هوا در این ۳ هفته (وارونگی هوا) غلظت بالای مونوکسید کربن است. 

۳. فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۱

در فروردین و اردیبهشت کشور با بحران ریزگردها مواجه شد. همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌شود، ذرات غبار در این بازه زمانی افزایش بیشتری نسبت به سایر عوامل آلودگی هوا دارند. در روز ۲۰ فروردین شاخص کیفیت هوا به ۳۳۲ هم رسید. ۱۹ فروردین دومین روز آلوده در این ۱۴ ماه، روز جمعه بود و مدارس تعطیل بود. اما ۲۰ و ۲۱ فروردین که هر دو آلودگی بالاتر از ۱۵۰ داشتند، تعطیل نشدند.

عدم تعطیلی تهران در این ۲ روز باعث اعتراضات در شورای شهر تهران هم شد. پرویز سروری نایب رئیس شورای اسلامی شهر تهران در این باره در ۲۱ فروردین ۱۴۰۱ گفت:

به نظر می‌رسد اطلاعات درستی در خصوص پیش‌بینی شرایط جوی به مسئولین داده نمی‌شود چرا که دیروز شاهد رشد آلودگی بودیم. قطعا اگر اطلاعات درستی می‌دادند به نظر من صلاح این بود که تهران را تعطیل می‌کردند.

بحران ریزگردها در اردیبهشت، هم از پیش معلوم بود. اصولا بحران ریزگردها از چند روز قبل قابل پیش‌بینی است. زیرا یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری آن، نواحی بیابانی کشورهای غربی ایران هستند. بنابراین با فراگرفتن موج گرد و غبار در شهرهای عراق، انتظار اینکه چند روز بعد این موج بخش وسیعی از فلات مرکزی ایران را درگیر کند، منطقی است.

پیش از موج فعلی گرد و غبار که تهران را درگیر کرده، تقریبا ۲ هفته قبل در ۱۲ اردیبهشت، استان‌های غربی کشور یک روز پس از آلودگی شدید در عراق که منجر به لغو پروازها به این کشور شده‌بود، تعطیل شدند.

موج بعدی گرد و غبار ابتدا در ۲۴ اردیبهشت، استان‌های غربی و مرکزی را درگیر کرد و مدارس را در این نواحی به تعطیلی کشاند (لینک ۱، لینک ۲). شاخص آلودگی هوا در بندر امام به ۸٫۳۵۷ رسید. سرانجام روز ۲۷ اردیبهشت ۸ استان کشور از جمله تهران تعطیل شدند.

آیا تعطیلی تهران مصلحتی است؟

صورت جلسه و مذاکرات جلسه «کمیته اضطرار آلودگی هوا» در نیمه شب ۲۶ اردیبهشت در دسترس نیست. اما می‌دانیم که در بیشتر روزهایی که در یک سال گذشته هوا آلوده می‌شد، یا مدارس تعطیل می‌شد، یا به صورت غیرحضوری در می‌آمد. اما این بار و در شرایطی که رانندگان BRT اعتصاب کرده‌اند و حکومت نگران فراگیر شدن دامنه اعتراضات خیابانی و رسیدن آن به تهران است «مدارس در همه مقاطع، دانشگاه‌ها و ادارات سراسر پایتخت» همه با هم تعطیل شدند.

این موضوع ظن اینکه تصمیم‌گیران در این جلسه فاکتور اعتراضات را هم در تصمیم‌گیری شرکت داده‌اند، بیشتر می‌کند. اما هیچ فکتی این موضوع را پشتیبانی نمی‌کند. نکته دیگری هم که باید درنظر گرفت، اعلام دیرهنگام این تعطیلی بود. عابد ملکی در این‌باره می‌گوید:

کمیته اضطرار آلودگی هوا لحظاتی قبل (ساعت درج خبر در ایرنا ۱:۱۰ بامداد روز ۲۷ اردیبهشت است) تشکیل جلسه داد و با توجه به شرایط بسیار ناسالم (شاخص ۲۳۸) برای تمامی گروه‌های سنی، همه مقاطع مدارس، ادارات و دانشگاه‌ها برای روز سه شنبه تعطیل خواهند بود.

نکته قابل توجه دیگر در این اظهار نظر، اعلام عدد ۲۳۸ برای شاخص است. این درحالی ست که از اول هفته (روز شنبه ۲۴ اردیبهشت) تا ساعات پایانی روز ۲شنبه ۲۶ اردیبهشت که این اظهارات بیان شده، شاخص کیفیت هوای تهران به ترتیب ۶۶، ۷۹ و ۹۹ بوده‌است و در روز ۲۷ اردیبهشت هم به ۱۶۳ رسید. (ممکن است در ساعاتی از روز ایستگاه‌هایی این عدد ۲۳۸ را گزارش کرده‌باشند اما یک وضعیت دائمی نبوده‌است.)

مراکز آموزشی و اداری شهر تهران، روز سه‌شنبه ۲۷ اردیبهشت، به علت «آلودگی هوا» تعطیل شدند. برخی شهروندان در شبکه‌های اجتماعی این تصمیم را با احتمال گسترش اعتراضات مردمی به پایتخت مرتبط دانسته‌اند. از روز قبل، اختلالات در حمل و نقل شهری با اعتصاب رانندگان BRT آغاز شده‌بود.

وضعیت آلودگی هوا در ۲۷ اردیبهشت، مطابق شاخص کیفیت هوای تهران که توسط دستگاه‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران سنجیده می‌شود، در وضعیت ناسالم برای همه اقشار قرار گرفت. بنابراین تعطیلی در این روز غیرمنطقی نیست.

روزهای دیگری در ۱۴ماه گذشته هستند که مانند این روز، شاخص از ۱۵۰ بالاتر رفته و مدارس و ادارات تعطیل نشده‌اند و روزهای دیگری است که شاخص پایین‌تر است و مدارس تعطیل شده‌اند. قاعدتا استانداری تهران، با توجه به شواهد هواشناسی، از روز قبل تصمیم می‌گیرد که فردا را تعطیل کند یا نه. بیشتر این تعطیلی‌ها در بازه زمانی از اواخر آبان تا اواخر بهمن قرار دارد. ویژگی مهم این بازه زمانی افزایش غلظت مونوکسید کربن و ذرات معلق ۲/۵ تا ۱۰ میکرون است. با این حال استانداری تهران بعد از اینکه در اواخر فروردین همراه با موج اول ریزگردها (و ذرات معلق بزرگ‌تر از ۱۰ میکرون) شاخص کیفیت هوای تهران به ۳۳۲ رسید، مدارس و ادارات را تعطیل نکرد.

در مجموع این ادعا که «تعطیلی تهران (در روز ۲۷ اردیبهشت و پس از اعتصاب رانندگان BRT) به بهانه آلودگی هوا اما به علت ترس از اعتراضات سراسری است» گزاره‌ای است که نمی‌توان آن را با فکت‌های قابل دسترس، تایید یا رد کرد. نمی‌دانیم در جلسه «کمیته اضطرار آلودگی هوا» که در ساعات پایانی ۲۶ اردیبهشت برگزار شد، چه گذشته‌است. بنابراین این ادعا «غیرقابل اثبات» است.