شبکه‌های اجتماعی
تلگرام، توییتر، اینستاگرام، فیسبوک،...
واکسن عامل اصلی جهش ویروس است.
نادرست
آیا واکسن‌ها باعث جهش ویروس می‌شوند؟
یکی از مطالبی که سال گذشته بارها در شبکه‌های اجتماعی انگلیسی و فارسی منتشر شده، این است که واکسن (و به طور خاص واکسن‌های کرونا) باعث «جهش ویروس» می‌شوند و عامل اصلی در به وجود آمدن واریانت‌های یک ویروس هستند.
یکی از منابعی که به زبان فارسی در شبکه‌های اجتماعی این موضوع را مطرح کرده، کانال تلگرامی «طب اسلامی ایرانی» است. این کانال در پستی ادعا کرده که واکسن‌ها، عامل اصلی جهش ویروسند و با انتشار هشت تصویر از هشت چهره، جملاتی را از آنها در این باره نقل قول کرده است؛ از برنده جایزه نوبل تا استاد دانشگاه بقیه‌الله در ایران.
در این مطلب ابتدا به سراغ فکت‌هایی می‌رویم که درباره این گفته وجود دارند و در ادامه نیز به تفکیک، نقل‌قول‌ها و مطالبی را که در این زمینه مطرح‌شده است بررسی می‌کنیم؛ ادعاهایی که کمی بررسی باعث می‌شود به نکات جدیدی درباره‌شان برسیم.
جهش ویروس چگونه رخ می‌دهد؟
بررسی ساختار ژنتیک ویروس کرونا و مطالعه بر روی دلایل و روند جهش آن، یکی از مهم‌ترین شاخه‌های مطالعه در زمینه این ویروس است. یکی از منابع اصلی و قابل اعتنا در این زمینه، پژوهشی است که در مجله نیچر میکروبیولوژی درباره سویه‌های SARS-CoV-2 یا ویروس کرونای جدید انجام شده است. مقاله به طور مفصل مجموعه مطالعات و یافته‌های ژنتیکی درباره این ویروس را مرور می‌کند و نشان می‌دهد که روند جهش ویروس کرونا، طبیعی و به صورت اتفاقی بوده است.
بسیاری از پژوهشگران نیز به این مقاله و منابعی که به آن اشاره می‌کنند و توضیح می‌دهند که فرایند جهش ویروس کرونا، پدیده‌ای طبیعی است. به عنوان مثال، پروفسور لوک اونیل، ایمونولوژیست در کالج Trinity در دوبلین در گفتگو با یورونیوز، به مجموعه مقاله‌ها و مطالعات در این زمینه اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که: «جهش ویروس‌ها و به‌وجود آمدن سویه‌های جدید، یک فرایند اتفاقی است. هر بار که ویروس تقسیم می‌شود، یک کپی از خود می‌سازد که در آن کپی، یک تغییر بسیار کوچک نسبت به نسخه قبلی وجود دارد. همواره این شانس وجود دارد که این تغییرات، باعث مشکلات بیشتر شوند.»
او می‌گوید: «واکسن‌ها به بدن کمک می‌کنند که این ویروس‌ها را بکشند. این موضوع باعث توقف انتشار ویروس شده و در نتیجه شانس تولید واریانت‌های جدید را کاهش می‌دهد. واکسن، سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و سویه‌های جدید در بدن افراد واکسینه شده، جهش پیدا نمی‌کنند. احتمال اینکه جهش ویروس در بدن افرادی که واکنش ایمنی ندارند رخ دهد، به مراتب بیشتر است.»
از سویی دیگر، می‌توان نتایج یافته‌های ژنتیک دانشمندان را درباره ساختار ویروس کرونا در مقالات مختلف دید. در واقع این ساختار، به صورت عمومی منتشر شده و شواهدی وجود ندارد که نشان دهد یک واکسن یا عاملی غیرطبیعی باعث شده ویروس‌های کرونای جدید جهش پیدا کنند. دو نمونه از این مطالعات را که درباره ساختارهای واریانت‌های ویروس‌ها منتشر شده‌اند می‌توانید اینجا و اینجا بخوانید. در واقع این تلقی که دانشمندان تصویری از ساختار سویه‌های ویروس کرونای جدید ندارند، واقعیت ندارد. بر اساس همین یافته‌ها و پژوهش‌هاست که کشورها و موسسات مختلف توانسته‌اند واکسن‌هایی تولید کنند که پادتن‌های آن، می‌تواند بدن را در برابر سویه‌های جدید ایمن کند. به عنوان مثال، بریتانیا یک سامانه را در اختیار دانشمندان و پژوهشگران قرار داده که در آن می‌توانند سویه‌های مختلف ویروس کرونای جدید را مشاهده کنند و خصوصیات آن را بررسی کنند.
نهادهای معتبر علمی درباره دلیل جهش ویروس‌ها چه می‌گویند؟
به غیر از پژوهش‌ها و توضیح‌هایی که درباره دلایل جهش ویروس کرونا وجود دارد، نهادهای معتبر علمی نیز نسبت به این ادعا که «واکسن عامل جهش ویروس کروناست» واکنش نشان داده‌اند.
سازمان بهداشت جهانی که در آن مجموعه‌ای از پزشکان، پژوهشگران و متخصصان پزشکی و سلامت حضور دارند، در وبسایت خود می‌گوید هر چه شانس انتشار ویروس کمتر شود، امکان تولید سویه‌های جدید نیز کمتر خواهد شد. این سازمان، واکسن را یکی از اصلی‌ترین راه‌های جلوگیری از انتشار ویروس کرونا می‌داند.
نهاد دیگر، CDC یا مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در ایالات متحده است. این نهاد نیز در مطلبی این عبارت را که واکسن‌های کووید ۱۹ باعث واریانت‌های جدید می‌شوند یک «افسانه» می‌خواند و درباره آن توضیح می‌دهد.
این نهاد می‌گوید: «سویه‌های جدید ویروس به این دلیل به وجود می‌آیند که کووید۱۹ به طور مداوم در یک پروسه طبیعی در حال تغییر و جهش است. هر چه ویروس بیشتر منتقل شود، شانس اینکه بیشتر تغییر کند نیز بالا می‌رود. واکسیناسیون با پوشش فراوان باعث کاهش انتشار ویروس بین افراد می‌شود و به اینکه سویه‌های جدید تولید کمتری تولید شوند، کمک می‌کند.»
این ادعاها، از سوی پژوهشگران نیز تایید می‌شود. به عنوان مثال می‌توانید در این مقاله، تاثیر تزریق‌کردن سه دوز واکسن mRNA در مقابله با سویه دلتا در ایالات متحده را مطالعه کنید. این پژوهش بر روی گروهی متشکل از ۲۳ هزار نفر انجام شده و نتایج آن نشان می‌دهد افرادی که سه دوز واکسن تزریق کرده‌اند به میزان قابل توجهی کمتر از کسانی که دو دوز واکسن تزریق کرده‌اند یا واکسن نزده‌اند، به سویه‌های اومیکرون و دلتا مبتلا شده‌اند.
تا اینجا تلاش کردیم، به مقاله‌ها، منابع و یافته‌هایی اشاره کنیم که نشان می‌دهند واکسن نه‌تنها باعث تولید واریانت‌های جدید نمی‌شود بلکه در عمل یکی از عوامل اصلی کاهش شانس تولید سویه‌های جدید است. اما جدای از این موضوع، در ادامه، به سراغ هشت مطلبی می‌رویم که در کانال تلگرامی طب اسلامی ایرانی منتشر شده است.
مطلب «طب اسلامی ایرانی» چیست؟
پستی که مخاطبان فکت‌نامه برای ما فرستاده‌اند، هشت عکس و ده لینک دارد که با عنوان «واکسن عامل اصلی جهش ویروس» منتشر شده است. این پست با انتشار هشت عکس از هشت چهره، نقل‌قول‌هایی را از آنها آورده و در پایان نیز به ۱۰ لینک به عنوان منابع این صحبت‌ها اشاره کرده است.
مطالب را به ترتیب بررسی می‌کنیم.
۱- گفته «لوک مونتانیه»
نخستین مطلبی که منتشر شده، یک گفته از لوک مونتانیه، ویروس‌شناس فرانسوی و برندهٔ جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۲۰۰۸ برای کشف اچ‌آی‌وی بود. او در این مطلب می‌گوید علت اصلی جهش ویروس کرونا، واکسن است. لینکی که در پست تلگرامی به آن اشاره شده مربوط به سایت Health Impact News است.
مونتانیه می‌گوید: «من به شما ثابت می‌کنم که واکسن باعث تولید ویروس‌های مقاوم‌تری می‌شود.»
این نخستین باری نیست که ما در فکت‌نامه به سراغ گفته‌ای از لوک مونتانیه می‌رویم. او در سال‌های اخیر به چهره‌ای جنجالی در حوزه اظهارنظر درباره کرونا تبدیل شده است. پیش‌تر نیز بررسی کردیم که چرا گفته او درباره «دست‌ساز بودن ویروس کرونای جدید» نادرست است.
نگاهی به گفته لوک مونتانیه درباره واریانت‌های کرونا نشان می‌دهد او در ادعای خود به هیچ پژوهش و منبع قابل اعتنایی اشاره نکرده که پشتوانه صحبت‌هایش باشد. این در حالی است که شواهد قابل توجه و مطالعات تاییدشده‌ای منتشر شده و در دسترس عموم قرار دارد که نشان می‌دهد واریانت‌های کرونا، در فرایندی طبیعی تولید شده و هیچ کدام از پژوهشگران در اروپا، ایالات متحده، چین، روسیه و کشورهای دیگر، در بررسی‌های خود شواهدی ندیده‌اند که یک واکسن یا عامل دست‌ساز باعث به‌وجود آمدن واریانت‌های جدید شده باشد.
به غیر از این، منابع و روزنامه‌نگاران دیگری نیز وجود دارند که برای بررسی درستی این صحبت مونتانیه، به سراغ کارشناسان رفته‌اند و گفته‌های او را فکت‌چک کرده‌اند.
به عنوان مثال می‌توانید برای مطالعه بیشتر به فکت‌چک رویترز درباره یکی از ادعاهای مونتانیه مراجعه کنید. مونتانیه می‌گوید واکسن‌های کووید۱۹ باعث به وجود آمدن پدیده ADE می‌شوند. این پدیده به‌طور ساده زمانی رخ می‌دهد که پادتن در بدن باعث به وجود آمدن مشکل و بیماری می‌شود. متخصصان در بیمارستان کودکان فیلادلفیا توضیح می‌دهند که هیچ پژوهش و گزارشی وجود ندارد که نشان دهد و تایید کند که آنتی‌بادی‌هایی که بعد از تزریق واکسن‌های کرونا در بدن تولید می‌شوند، چنین وضعیتی را به وجود آورند. نتایج تزریق واکسن‌ها هم در مرحله کارآزمایی بالینی و هم پس از تزریق در دسترس است و مشخص نیست این ادعا بر چه اساسی مطرح شده است.
۲- گفته «سر جان بل»
دومین نقل‌قولی که مطرح شده، مربوط به مصاحبه‌ای از یک ایمیونولوژیست کانادایی به نام «سر جان بل» است. کانال «طب اسلامی ایرانی» در بخش لینک‌ها، به سایت خبری دولت روسیه RT لینک داده است. اصل مطلب، مربوط به صحبت‌های «سر جان بل» در پارلمان بریتانیا به تاریخ ۱۷ فوریه ۲۰۲۱ است. بحث درباره عملکرد دولت بریتانیا و همچنین سیستم درمانی است کشور است.
او در پاسخ به سوال ۲۰۳۲ که توضیحات بیشتری درباره وضعیت سویه‌های کرونا می‌خواهد، می‌گوید که بریتانیا توانسته در شناسایی سویه‌های مختلف، عملکرد قابل قبولی داشته باشد. او همچنین می‌گوید تا پیش از اینکه واکسیناسیون آغاز شود، ویروس‌ها به طور طبیعی در افراد جدید به سویه‌های جدید تبدیل می‌شدند اما او پیش‌بینی می‌کند این روند در بریتانیا به خصوص به دلیل واکسیناسیون پیچیده‌تر شود و «انتخاب‌های ویروس‌شناسانه» نیز در این مسیر پیچیدگی‌هایی ایجاد کند.
او در ادامه می‌گوید که به همین دلیل است که ممکن است در آینده با سویه‌های مقاومی مواجه شویم و لازم است که به توسعه و تکمیل واکسن‌ها ادامه دهیم. او همچنین می‌گوید باید توجه کرد که واکسن تا چه میزان توانسته جلوی مرگ و میر را بگیرد.
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، در این صحبت، برخلاف آنچه در شبکه‌های اجتماعی آمده، گفته نمی‌شود که واکسن‌ها باعث به وجود آمدن سویه‌های جدید می‌شوند. بحث درباره این است که واکسیناسیون می‌تواند تغییراتی در شرایط مبتلا شدن افراد به وجود آورد که به عنوان مثال برخی سویه‌های مقاوم‌تر، بیشتر همه‌گیر شوند.
سر جان بل نه در این مطلب و نه در دیگر صحبت‌هایی که درباره واکسن کرونا کرده، نمی‌گوید واکسن‌ها باعث تولید سویه‌های جدید کرونا می‌شوند.
۳- سایت نیوزتارگت
سومین نقل‌قول و لینکی که در کانال تلگرامی «طب اسلامی ایرانی» به آن اشاره شده مربوط به یکی از مشهورترین سایت‌های ضدواکسن یعنی NewsTarget است. این سایت کلکسیونی از ادعاهای نادرست و بی‌اساس درباره واکسن‌هاست که نوشتن درباره آنها نیاز به مطالعه جداگانه‌ای دارد.
اما در این مورد خاص، سایت نیوزتارگت در مطلبی به سراغ یک مقاله مربوط به سال «۲۰۱۸ میلادی» از سایت معتبر Quanta رفته است. مطلب سایت Quanta درباره گروهی از «واکسن‌های ناکامل و ناکارآمد» است که نمی‌توانند جلوی انتقال به دیگران را بگیرند. مطلب توضیح می‌دهد که این واکسن‌ها موجب تولید مشکلات بیشتر می‌شوند. همانگونه که اشاره شد این مطلب چند سال پیش از ارائه واکسن‌های کووید۱۹ نوشته شده است. خود سایت Quanta نیز در تاریخ ۶ دسامبر ۲۰۲۱ توضیحی را در ابتدای مطلب اضافه کرده و گفته است که این مطلب هیچ ارتباطی با واکسن‌های تاییدشده کووید۱۹ ندارد زیرا این واکسن‌ها به میزان قابل توجهی جلوی تولید بیشتر و انتقال ویروس‌ها را می‌گیرند.
کانال طب اسلامی ایرانی و سایت NewsTarget اما بدون اشاره به موضوع اصلی مقاله و مهم‌تر از آن، توضیح مهم مجله، موضوع را این‌طور منتقل کرده‌اند که واکسن‌های کووید۱۹ باعث بیشتر شدن مشکلات در جهان شده است. آنها مطلب را به اشتباه اینگونه نوشته‌اند: «دقیقا همانگونه که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها «ابرمیکروب‌های» مقاوم به آنتی‌بیوتیک را تولید می‌کند، مصرف این واکسن‌ها به پرورش جهش‌های جدید کمک می‌کند.»
مقایسه آنچه در سایت Quanta منتشر شده و آنچه نقل شده نشان می‌دهد که ترجمه‌ای نادرست و گمراه‌کننده از یک مطلب دیگر به عنوان مطلبی درباره واکسن‌های تاییدشده بیان شده است.
۴- گفته «دکتر محمود ابراهیمی»
اگر به سراغ چهارمین کارتی که در پست کانال «طب اسلامی ایرانی» آمده برویم، به نقل قولی برمی‌خوریم که از طرف دکتر سید محمود ابراهیمی، استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله مطرح شده است. لینک‌هایی که ارائه شده، مصاحبه‌ای از او با خبرگزاری مهر و ایسنا است. بخش اول نقل قولی که در کانال تلگرامی طب اسلامی ایرانی آمده، در حال حاضر در این مصاحبه‌ها وجود ندارد. بخش دوم نیز هشداری است که درباره واکسن‌های هپاتیت B داده شده است. در آنجا نیز دکتر ابراهیمی نظر خود را درباره برنامه واکسیناسیون هپاتیت B در ایران مطرح می‌کند و بحثی درباره اینکه واکسن باعث تولید واریانت‌های جدید می‌شود نمی‌کند.
او در این مصاحبه درباره «عملکرد مثبت واکسن‌های سرخک، سرخجه، اوریون، فلج اطفال و آبله در ایران» صحبت کرده است و گفته که روند بهبودی هپاتیت B در ایران به دلیل واکسن نبوده است. مشخص است که این گفته به این معنا نیست که واکسن، عامل اصلی جهش ویروس است.
۵- گفته پروفسور هاروی ریش
یکی دیگر از اسلایدهایی که در آن نقل قول دیده می‌شود، مربوط به پروفسور هاروی ریش است. او یک همه‌گیرشناس در دانشگاه Yale در ایالات متحده آمریکاست و از زمان شروع همه‌گیری کرونا، بارها درباره روش‌های درمان و همچنین واکسیناسیون، اظهارنظر کرده است.
بسیاری از مصاحبه‌های او را می‌توان از شبکه فاکس‌نیوز دنبال کرد. پروفسور ریش همچنین مهمان پادکست جنجالی استیو بنن به نام War Room بوده است.
او چهره‌ای جنجالی است. به این معنا که برخی از نظراتش درباره سیاست‌های واکسیناسیون و همچنین درمان کرونای جدید، با اکثریت نظریات معتبر علمی در ایالات متحده و بسیاری دیگر از مراکز علمی در دنیا هم‌خوانی ندارد.
او به طور کلی طرفدار ایده ایمنی از طریق واکسیناسیون نیست و معتقد است «افرادی که به طور طبیعی درگیر کرونا می‌شوند ایمنی بیشتری نسبت به آنهایی دارند که واکس زده‌اند اما هیچ‌وقت کرونا نگرفته‌اند.»
اما اگر بخواهیم به موضوع مشخصی که در کانال تلگرامی «طب اسلامی ایرانی» مطرح‌شده بازگردیم، با این نقل قول از پروفسور ریش مواجه می‌شویم: «این موضوع صد سال است که برای همه روشن شده، که احتمال جهش و به وجود آمدن سویه‌های جدید، در واکسن‌زده‌ها بیشتر است.»
این نقل قول از مصاحبه او با فردی به نام آوی ابلو موسس و مدیرعامل موسسه‌ای به نام Puls of Israel است. برای بررسی این گفته، کافی است به بخش اول همین مطلب مراجعه کنید و ببینید این ادعا که «برای همه روشن شده» حداقل درباره بخش قابل توجهی از متخصصان حوزه همه‌گیرشناسی و پژوهشگران روشن نیست. آنها به طور مشخص می‌گویند واکسن جلوی تکثیر ویروس و در نتیجه جلوی به وجود آمدن واریانت‌های جدید را می‌گیرند.
ضمن اینکه مشخص نیست این ادعا درباره واکسن کرونا یا واکسن‌های دیگر، بر اساس کدام یافته‌ها صورت گرفته است. در عوض، یافته‌هایی که در این مطلب هم به آنها اشاره کردیم نشان می‌دهد فرایند تولید سویه‌های جدید، طبیعی است و دخالت واکسن یا داروهای دیگر در آن مشاهده نشده است.
۶- گفته دکتر گرت واندن بش
اسلاید ششمی که در کانال تلگرامی «طب اسلامی ایرانی» منتشر شده مربوط به یکی دیگر از چهره‌های جنجالی دنیای واکسیناسیون است. دکتر گرت واندن بش، اهل بلژیک یکی از افرادی است که با واکسیناسیون مخالف است و بارها در سایت خود و در بیانیه‌ها و مصاحبه‌های مختلف به این موضوع اشاره کرده است که باید جلوی واکسیناسیون کرونا گرفته شود زیرا این مساله زیان‌بار است و باعث مرگ تعداد زیادی از افراد می‌شود.
کانال تلگرامی طب اسلامی ایرانی نیز دو لینک مربوط به او را در مطلب خود منتشر کرده که یکی مربوط به سایت قدیمی دکتر بش و دیگری مربوط به حساب کاربری او در توییتر است. در واقع مشخص نیست که این نقل قول دقیقا از کجا آمده است.
مراکز علمی و نهادهای معتبر تحقیقاتی بارها نسبت به مطالبی که از سوی دکتر گرت واندن بش مطرح می‌شود هشدار داده‌اند. به عنوان مثال در این بیانیه که از سوی دانشگاه مک‌گیل منتشر شده، به مردم اطمینان داده می‌شود که نگران صحبت‌های او درباره خطرات واکسیناسیون نباشند زیرا نتایج آزمایشی که در این زمینه منتشر شده نشان می‌دهد این واکسن‌های تاییدشده برای افراد خطرناک نیستند.
گفته‌هایی که در این اسلاید مطرح می‌شوند نیز پایه و اساس علمی ندارند. یعنی مشخص نیست دکتر واندن بش با استناد به کدام پژوهش یا بررسی‌ای می‌گوید که واکسن‌ها باعث تولید واریانت‌های جدید می‌شوند یا اینکه چرا واکسن‌های کرونا باعث مرگ بسیاری از افراد می‌شوند.
۷- گفته «پروفسور سجادی»
یکی دیگر از اسلایدهایی که کانال طب اسلامی ایرانی به آن استناد می‌کند، گفته‌ای از دکتر حمید سجادی، چشم‌پزشک ایرانی در گفت‌وگو با علی کرمی است. ما پیش از این هم درباره دکتر سجادی و هم درباره علی کرمی، مطالبی را در فکت‌نامه منتشر کرده‌ایم.
دکتر سجادی پیش‌تر گفته بود «مصرف ویتامین دی» باعث درمان کروناست؛ ادعایی که ما به آن نشان نادرست دادیم.
او این بار هم در مصاحبه با فردی که خود را «پروفسور کرمی» معرفی می‌کند اما هیچ نشانهای از سوابق علمی او در دسترس نیست، می‌گوید با بالا رفتن واکسیناسیون، میزان جهش هم بالا می‌رود. او در مصاحبه اشاره‌ای نمی‌کند که پایه و اساس این صحبت چیست و اینکه چرا «اگر واکسیناسیون از ۶۰ درصد بالاتر برود» چنین اتفاقی خواهد افتاد. آیا این عدد ۶۰ درصد بر اساس یک مطالعه است؟
آنچه تا کنون می‌دانیم این است که هزاران پژوهشگر در کشورهای مختلف از جمله چین، ژاپن، روسیه، کشورهای اروپایی و ایالات متحده مقالات و مشاهده‌های خود را از میزان تاثیرگذاری واکسن‌ها اعلام کرده‌اند و نشان داده‌اند که چگونه برنامه واکسیناسیون عمومی توانسته هم در مهار کرونا و هم در جلوگیری از ابتلا به سویه‌های جدید موفقیت‌آمیز باشد.
۸- گفته رابرت ورکرک
آخرین اسلایدی که در کانال تلگرامی «طب اسلامی ایرانی» دیده می‌شود، نقل قولی از دکتر رابرت ورکرک است که با لینکی از سایت NewsTarget همراه شده است.
این نقل قول می‌گوید دوزهای بوستر کرونا باعث به وجود آمدن سویه‌های مقاوم‌تر کرونا می‌شوند. با نگاهی به سایت نیوزتارگت، متوجه می‌شویم منبع این گفته سایت دیگری به نام Natural Health 365 است اما در آن مطلب، نشانهای از گفته دیده نمی‌شود. یعنی سایت نیوزتارگت به لینکی ارجاع داده که در آن صحبتی از رابرت ورکرک دیده نمی‌شود.
این سایت در سال ۲۰۲۰ از سوی کمیسیون فدرال ایالات متحده هشداری مبنی بر جمع‌آوری محصولات خود با عنوان «درمان‌های کووید ۱۹» کرده است. این هشدار می‌گوید که سایت، به طور غیرقانونی داروهایی را در این زمینه تبلیغ کرده است که مجوزهای لازم را نداشته‌اند.
کانال طب اسلامی ایرانی، ورکرک را «دانشمند بریتانیایی چندرشته‌ای» معرفی می‌کند اما جستجو در میان منابع علمی مانند موتور جستجوی گوگل، نتایجی را درباره مقالات یا پژوهش‌های او نشان نمی‌دهد. او البته در سال ۲۰۲۲ یک موسسه طب جایگزین به نام Alliance for Natural Health یا اتحاد برای درمان طبیعی در بریتانیا تاسیس کرده و در آنجا فعالیت‌هایی را علیه سازمان‌های غذا در اروپا و آمریکا انجام می‌دهد.
به غیر از این مورد، هیچ مقاله، پژوهش یا مطالعه معتبری از او منتشر نشده که نشان دهد او در چه زمینه‌ای تخصص دارد و به غیر از مطالبی که در سایت این مرکز منتشر شده، نتایج معتبری در یک نشریه علمی که داوری همتا شده باشد نیز از او دیده نمی‌شود.
جمع‌بندی
مطلبی که مدت‌هاست در شبکه‌های اجتماعی انگلیسی و فارسی دست‌به‌دست می‌شود، ادعا می‌کند واکسن‌ها عامل اصلی به‌وجود آمدن سویه‌های جدید ویروس‌اند.
پژوهش‌ها و مطالعاتی که بر روی ساختار واریانت‌های جدید انجام شده نشان می‌دهد فرایند به وجود آمدن این سویه‌ها، اتفاقی بوده و در فرایندی طبیعی به وجود آمده است. هیچ پژوهش یا مطالعه معتبری وجود ندارد که نشان دهد واکسن یا دیگر عوامل غیرطبیعی در به وجود آمدن یک واریانت جدید نقش داشته باشند.
متخصصان می‌گویند واکسن با جلوگیری از تکثیر ویروس‌ها، شانس به وجود آمدن سویه‌های جدید را کمتر می‌کند.
یکی از نقل قول‌هایی که در این زمینه مطرح شده مربوط به یک کانال تلگرامی به نام «طب اسلامی ایرانی» است.
نگاهی به مجموعه این نقل قول‌ها نشان می‌دهد برخی از آنها هشدارهایی درباره نحوه مدیریت واکسیناسیون و تاکید بر دستیابی به واکسن‌های پیشرفته‌تر برای مقابله با واریانت‌های جدید است و ارتباطی با ادعای مطرح‌شده ندارد.
چند نقل قول نیز از چهره‌هایی است که هم در ایران و هم در جهان به عنوان افراد ضدواکسن شناخته می‌شوند. به عنوان مثال دکتر سجادی، چشم‌پزشکی است که اعلام نمی‌کند بر اساس کدام پژوهش یا یافته قابل اعتنا، نسبت به واکسیناسیون عمومی نگران است.
بررسی منابع معتبر مانند مقاله‌ای که در مجله نیچر میکروبیولوژی منتشر شده و شواهدی که از طریق آن می‌توان متوجه شد سویه‌های جدید واکسن کرونا، در فرایند طبیعی به وجود آمده، باعث می‌شود که فکت‌نامه به این ادعا که می‌گوید: «واکسن‌ها عامل اصلی به وجود آمدن سویه‌های جدیدند» نشان «نادرست» بدهد.
