ادعای نادرست درباره خطرناک‌بودن واکسن آسترازنکا

روز ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳، در رسانه‌های فارسی‌زبان در سراسر دنیا خبری با این مضمون منتشر شد که  «آسترازنکا» اعتراف کرد واکسنش عوارض جانبی مرگباری دارد (صداوسیما، تسنیم، مشرق، همشهری، تابناک، دیجیاتو، ایندیپندنت فارسی، العربیه فارسی، اپک تایمز فارسی)؛ برای مثال خبرگزاری مهر با تیتر «آسترازنکا به مرگبار بودن واکسن کرونایش اعتراف کرد» نوشت:

… تحقیقات بیشتر حاکی از آن بوده که کوویشیلد ممکن است به ایجاد لخته خون در بدن برخی افراد منجر شود که ممکن است مرگبار باشد.
در همین راستا یک شکایت دسته جمعی از سوی حدود ۵۰ قربانی در انگلیس ثبت و در آن ادعا شد واکسن به مرگ و جراحت شدید افراد منجر شده و شاکیان خواستار ۱۰۰ میلیون پوند غرامت شدند.
یکی از شاکیان مدعی شده بود پس از دریافت واکسن و ایجاد لخته خونی به جراحت مغزی دائمی مبتلا شده و وی نمی‌تواند کار کند.
آسترازنکا در مقابل این ادعا از خود دفاع کرد اما برای نخستین بار در یکی از اسناد دادگاه اعتراف کرد این واکسن در مواردی بسیار نادر به TTS یا ترومبوز همراه با سندرم ترومبوسیتوپنی منجر می شود که مشخصه آن ایجاد لخته خون و کاهش تعداد پلاکت‌های خون در افراد است…

این خبر با تیترهای مشابه در چند روز گذشته در بسیاری از رسانه‌‌های دنیا پوشش داده شد و تعدادی از رسانه‌های فارسی زبان فوق هم به دو گزارش از ایندیپندنت (انگلیسی) و تلگراف، ارجاع داده‌بودند. خبرها مدعی هستند آسترازنکا، اذعان کرده است که واکسن «کوویشیلد» محصول شرکت آسترازنکا، می‌تواند منجر به عارضه جانبی نادر ترومبوز همراه با سندرم ترومبوسیتوپنی (TTS - حالتی از لخته خون با کاهش سطح پلاکت) شود (لینک۱، لینک۲).

در خبر روزنامه تلگراف، آمده: در دادگاهی در بریتانیا پرونده‌ای برای رسیدگی به شکایت «جیمی اسکات» باز شده‌است. او پس از دریافت واکسن آسترازنکا در اردیبهشت ۱۴۰۰ دچار خونریزی مغزی شده‌بود. آسترازنکا در پاسخی که در اردیبهشت سال گذشته داده‌بود گفت: «ما به‌طور کلی این ادعا را که واکسن باعث TTS می‌شود، رد می‌کنیم.» اما این خبر تلگراف مدعیست، آسترازنکا در بهمن‌ماه گذشته سندی به دادگاه ارائه داده که در آن «پذیرفته که واکسن آسترازنکا می‌تواند در موارد بسیار نادری باعث ایجاد TTS شود، هرچند مکانیسم آن مشخص نیست.»

لازم به ذکر است که این موارد تنها در هفته‌های ابتدایی پس از تزریق اتفاق افتاده‌است (لینک۱، لینک۲). اما از این مهم‌تر اینکه اصلا این موضوع جدیدی نیست و در بهمن ۱۴۰۲ اصلا بحث «پذیرفتن» در میان نبوده‌است زیرا این موضوع که واکسن آسترازنکا با ریسک کمتر از ۱ از ۱۰۰هزار منجر به TTS می‌شود حتی در توضیحات درون بسته‌بندی واکسن از مهرماه ۱۴۰۰ درج می‌شده‌است.

همچنین منابع تحقیقاتی درباره این موضوع از سال ۲۰۲۱ در حال بررسی و گزارش هستند (چند نمونه):

• تحقیق کمیته مشاور در ایمنی‌‌سازی، CDC لینک
• گزارش CDC لینک
• گزارش سازمان بهداشت جهانی لینک

اما از همه مهم‌تر مقدار این ریسک است. در نخستین روزهایی که این واکسن با ادعای مشابه مواجه شده‌ بود، بی‌بی‌سی در جدولی، ریسک آسیب در اثر تزریق واکسن آسترازنکا را با چند ریسک دیگر مقایسه کرد:

نکته مهم دیگری که باید توجه کرد این است که نه‌تنها خود بیماری کووید۱۹ ممکن است باعث TTS شود بلکه ریسک TTS در بیمار مبتلا به کووید ده‌ها برابر بیشتر است. برای مثال در این مطالعه ریسک TTS (ستون اول از سمت راست) برای افرادی که ۲ دوز فایزر تزریق کرده (آبی)، یک دوز فایزر تزریق کرده (فیروزه‌ای)، یک دوز آسترازنکا تزریق کرده (قرمز) و افراد مبتلا به کووید، به تفکیک دهک سنی دیده می‌شود.  

سازمان جهانی بهداشت نیز تاکید کرد: «در کشورهایی که سرایت SarsCov-2 همچنان ادامه دارد، فواید واکسیناسیون در محافظت مقابل کووید‌‌۱۹ بسیار بیشتر و مهم‌تر از خطرات احتمالی است.» اعداد نمودار زیر نشان می‌دهد که ریسک لخته شدن خون با واکسن آسترازنکا چقدر پایین‌تر از ریسک لخته شدن خون با سیگار، قرص ضد بارداری و ابتلا به کووید است.

واکسن «کوویشیلد» (برند هندی CoviShield یا برند اروپایی Vaxzevria)، تولید شرکت بریتانیایی-سوئدی آسترازنکا، محصول تحقیقات دانشگاه آکسفورد، یکی از واکسن‌هایی بود که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، تحت عنوان «واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی» ورود آن را به کشور ممنوع کرده‌بود.

بنابراین فکت‌نامه به ادعای مطبوعات و رسانه‌ها که «آسترازنکا به عوارض واکسن کرونا اعتراف کرد» نشان نادرست می‌دهد.