آیا ایران جزو چهار کشور پیر دنیا خواهد شد؟

محمد اسماعیل اکبری مشاور وزیر بهداشت ایران، مدعی است: «ایران در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده جزو ۴ کشور پیر دنیا خواهد شد.» 

آقای اکبری در نشست خبری در انجمن سلامت خانواده، که خبرگزاری فارس متن آن را روز ۶ بهمن ۱۳۹۹ منتشر کرده، گفته است: 

«با روند فعلی در بیست سال آینده بیش از ۲۱ درصد جمعیت ایران سالمند می‌شود، این در شرایطی است که در کشورهای اطراف ایران حدود ۱۰ درصد سالمند دارند مانند عراق، ترکیه و پاکستان که میزان سالمندی آنها به ۱۰ درصد می‌رسد، این در حالی است که ما جزو چهار کشور سالمند در جهان خواهیم شد و در ۳۰ سال آینده ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند خواهند شد؛ یعنی سرعت سالمندی در ایران بسیار شدید خواهد بود.»

محمد اسماعیل اکبری پیش‌تر نیز در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا از پیرشدن ۳۰ درصد جمعیت ایران در ۳۰ سال آینده خبر داده بود. 

فکت‌نامه پیش‌تر مقالاتی در این باره منتشر کرده است. از جمله در یک مقاله ادعای مشابه ابوالفضل ابوترابی، نماینده مجلس را که گفته بود «ایران تا ۱۴۳۰ جزو سه کشور پیر جهان خواهد بود» بررسی کرده و به آن نشان «شاخ‌دار» داده است. یا ادعای دیگری از امیرحسین قاضی‌زاده، نایب‌رییس مجلس یازدهم که گفته بود «تا ۳۰ سال آینده ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند هستند» «نادرست» ارزیابی کرده است. 

در این گزارش یک بار دیگر با استناد به برآوردهای معتبر جمعیتی که در داخل و خارج از ایران انجام شده، صحت ادعاهای مطرح شده درباره جمعیت را بررسی می‌کنیم. 

بر اساس برآوردهای داخلی تا ۳۰ سال دیگر چند درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود؟

طبق برآوردهای جمعیتی که مرکز آمار ایران انجام شده، حتی اگر نرخ زاد و ولد کمتر از حال حاضر شود، باز هم جمعیت سالمند ایران در ۳۰ سال آینده از ۲۰ درصد کل جمعیت بیشتر نخواهد شد.

مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۸، گزارش مفصلی با عنوان «بررسی روند تغییرات ساختار و ترکیب جمعیت کشور و آینده آن تا افق ۱۴۳۰» منتشر کرده است. 

در این گزارش چهار سناریو در نظر گرفته شده است. 

• در سناریوی اول فرض بر افزایش زاد و ولد و میزان باروری تا ۲/۶ فرزند است. 
• در سناریوی دوم فرض شده میزان باروری در حد ۲/۱ فرزند باقی بماند.
• در سناریو سوم فرض بر کاهش شدید زاد و ولد در حد میزان باروری ۱/۵ فرزند است. 
• و در سناریوی چهارم فرض بر آن گذاشته شده که میزان باروری با شیب ملایمی در حد ۱/۹۵ فرزند کم شود. 

طبق این برآوردها تا ۳۰ سال دیگر جمعیت ایران به رقمی بین ۹۵ میلیون (سناریوی سوم) و ۱۱۲ میلیون (سناریوی اول) نفر خواهد رسید. نسبت جمعیت سالخورده نیز بر اساس این سناریوها بین ۱۶/۸۸ (سناریوی اول) تا ۱۹/۹۲ (سناریوی سوم) خواهد بود. 

آخرین برآوردهای آماری مرکز آمار نشان می‌دهد نرخ باروری در سال ۱۳۹۸ حدود ۱/۷ فرزند به ازای هر زن ۱۵ تا ۴۵ ساله است. این نرخ هنوز از کمترین نرخ باروری در میان سناریوهای در نظر گرفته شده در گزارش مرکز آمار، ۰/۲ واحد بیشتر است. 

با این حساب می‌توان با اطمینان گفت بر اساس هیچکدام از فرضیات آماری تا سال ۱۴۳۰ جمعیت سالمند ایران به ۲۰ درصد هم نخواهد رسید. اما برآوردهای بین‌المللی چه می‌گویند؟ 

وضعیت سالمندی در ایران طبق برآوردهای بین‌المللی چه خواهد بود؟ 

بررسی‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که جمعیت ایران در سال ۲۰۵۰ نزدیک به ۱۰۳ میلیون نفر و جمعیت بالای ۶۵ سال، چیزی حدود ۲۰ میلیون و ۷۷۸ هزار نفر خواهد بود. با این حساب نرخ سالمندی در ایران دقیقا ۲۰/۲ درصد محاسبه شده است. طبق این برآورد تا ۸۰ سال آینده سال ۲۱۰۰ میلادی نسبت جمعیت سالمندان به کل جمعیت به ۳۰ درصد نخواهد رسید. 

اما جایگاه ایران به نسبت کشورهای دیگر چگونه خواهد بود. برای این کار داده‌های جمعیتی پروژه‌ سازمان ملل متحد را جمع‌آوری کردیم و اطلاعات ۲۰۳ کشور جهان را در جدول و اینفوگرافیک اینتراکتیو زیر به تصویر در آوردیم.

در مقام رده‌بندی، ایران هشتاد و دومین کشور دنیا با بالاترین نرخ سالمندی خواهد بود. در سال ۲۰۵۰ میلادی کره جنوبی با ۳۸ درصد بیشترین نسبت سالمند را در جهان خواهد داشت. بعد از کره، کشورهای ژاپن، اسپانیا، یونان، ایتالیا، تایوان، پرتغال، هنگ‌کنگ، سنگاپور، پورتوریکو، جزیره مارتینیک، اسلوونی، لهستان، کرواسی، بوسنی، مالت و آلمان کشورهایی‌اند که با نرخ سالمندی بیش از ۳۰ درصد در رده‌های دوم تا هفدهم قرار دارند. 

همچنین نسبت جمعیت سالمند به کل جمعیت در کشورهای کوبا، تایلند، اتریش، لیتوانی، چک، اسلواکی، ماکائو، استونی، سوئیس، بلغارستان، جزایر ویرجین، گوادلوپ، هلند، مجارستان، فرانسه، لتونی، باربادوس، رومانی، فنلاند، بلژیک، ایرلند، صربستان، چین، قبرس، مقدونیه شمالی، اوکراین، آلبانی، بریتانیا، ایسلند، کانادا، شیلی، کوراسائو، سوئد، لوکزامبورگ، موریتانی، رئونیون، دانمارک، سنت لوسیا، نروژ، بلاروس، نیوزلند، مونته‌نگرو، کاستاریکا، ترینیداد و توباگو، مولداوی، روسیه، استرالیا، برزیل، سریلانکا، آمریکا، آروبا، پولینزی، گرجستان، اروگوئه، برونئی، ارمنستان، کلمبیا، ترکیه، لبنان، مالدیو، آنتیگوا و باربادو، کالدونیا، ویتنام و تونس نیز بالاتر از ایران خواهد بود. 

روشن است با این وضعیت ایران نه‌تنها جزو چهار کشور پیر دنیا نخواهد شد، بلکه در فرایند جهانی افزایش سن جمعیت، با رتبه هشتاد و دوم (۸۲)، شرایط نسبتا متعادلی به نسبت سایر کشورها دارد. 

جمع‌بندی

محمد اسماعیل اکبری، مشاور وزیر بهداشت مدعی است: «ایران در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده جزو ۴ کشور پیر دنیا خواهد شد.»

این طور نیست. طبق برآوردهای معتبر جمعیتی داخلی و بین‌المللی ایران تا ۲۰ یا ۳۰ سال آینده، نه‌تنها جزو چهار کشور پیر جهان نخواهد شد بلکه مطمئنا وضعیت نسبتا متعادل‌تری در مقایسه با سایر کشورها خواهد داشت. 

مرکز آمار، چهار سناریوی جمعیتی دارد که در همه آنها تا سال ۱۴۳۰ نسبت جمعیت سالمند به کل جمعیت، حتی در صورت کاهش شدید نرخ باروری، کمتر از ۲۰ درصد خواهد بود. برآوردهای جمعیتی سازمان ملل متحد هم اختلاف چندانی با برآوردهای مرکز آمار ندارد. پروژه جمعیت سازمان ملل پیش‌بینی کرده تا ۳۰ سال آینده ۲۰/۲ جمعیت ایران بالای ۶۵ سال داشته باشند. 

اگر وضعیت ایران را طبق این برآوردها با کشورهای دیگر مقایسه کنیم خواهیم دید ایران تا ۳۰ سال آینده در میان ۲۰۳ کشور جهان، در رتبه ۸۲ قرار خواهد داشت. این به معنی آن است که در فرایند جهانی افزایش سن جمعیت، ایران به نسبت سایر کشورها، شرایط نسبتا متعادلی خواهد داشت. 

این اولین بار نیست که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران برای برای توجیه سیاست‌های جدید جمعیتی، اطلاعات غلط منتشر می‌کنند. 

از این رو فکت‌نامه ادعای محمداسماعیل اکبری، مشاور وزیر بهداشت را که «ایران در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده جزو ۴ کشور پیر دنیا خواهد شد» رد می‌کند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.