از ۴۰ تا ۹۸؛ چند درصد ایرانیان به حجاب اعتقاد دارند؟

سردار سعید منتظرالمهدی -سخنگوی نیروی انتظامی ایران- گفته: بر اساس پیمایشی که سال‌ها قبل انجام شده بیش از ۷۰ درصد از بانوان ایرانی به حجاب اعتقاد دارند.

او این سخنان را در مراسم اختتامیه دومین جشنواره چادرهای آسمانی گفته و چنانکه از متن اخبار و گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های ایران برمی‌آید، این ادعا در توضیح و توجیه فعالیت‌های پلیس ایران در زمینه حجاب زنان در ایران، مطرح شده است.

طبق معمول، اول تلاش کردیم از طریق تماس با سخنگوی پلیس ایران، درباره منبع ادعای او سوال کنیم که به دلیل محدودیت‌های دسترسی، این کار ممکن نشد، بنابراین مستقیم سراغ درستی‌سنجی این ادعا رفتیم و تلاش کردیم بفهمیم اشاره آقای منتظرالمهدی به کدام پیمایش است؟

بررسی

۱- در جست‌وجو برای پیدا کردن پژوهش‌های ملی، یک عنوان بیش از بقیه جلب توجه می‌کند: «پژوهش ملی پوشش و حجاب زنان ایران». این پژوهش در سال ۱۳۸۹ توسط سازمان تبلیغات اسلامی انجام شده و نتایج آن در سال ۱۳۹۰ در قالب گزارش ملی، ۳۰ گزارش استانی و ۱۰ گزارش از وضعیت کلان‌شهرها آماده شده و در اختیار برخی نهادها قرار گرفته است، اما به صورت عمومی منتشر نشده است.

با این‌حال در لابه‌لای اخبار می‌توان به برخی اظهار نظرهای مقام‌های مسئول برخورد که آمارهایی را در خصوص نتایج این پژوهش اعلام کرده‌اند.

به عنوان مثال سیدعلیرضا فروغی، معاون پیشین پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی در سال ۱۳۹۴ گفته: «ما در چهار بعد اعتقاد به حجاب، اخلاق حجاب، احکام حجاب و عمل به حجاب نتیجه‌گیری تحقیقاتمان را به همراه جمع‌بندی مسائل مختلف مورد توجه قرار دادیم به طوری که بنده به صراحت اعلام می‌کنم بین ۷۴ تا ۹۵ درصد زنان جامعه ما اعتقاد به حجاب دارند.»

همچنین سیدجواد موسوی‌هوایی، جانشین فروغی در معاونت پژوهشی همین سازمان، یک سال بعد در بهمن ماه ۱۳۹۵ گفته است: «بیش از ۹۸ درصد مردم نسبت به حجاب و اینکه نوعی از زیست و زیباگرایی انسان است اعتقاد دارند.»

اما صرف نظر از اینها، دو نظرسنجی دیگر هم وجود دارد که می‌تواند به روشن شدن موضوع کمک کند.

۲- یکی نظرسنجی ایسپا -وابسته به جهاد دانشگاهی- در سال ۱۳۹۴ است که نتایج آن نشان می‌دهد ۴۶/۱ درصد مردم ایران به پوشش چادر تمایل دارند. ۳۵/۲درصد مانتو بلند و  ۴درصد مانتو با دامن، ۶/۲درصد مانتو کوتاه، یک‌درصد کت و شلوار، ۱/۴درصد مانتو کوتاه با ساپورت، ۱/۸درصد مانتو بی‌دکمه با ساپورت را ترجیح می‌دهند. بر اساس نتایج منتشر شده از سوی ایسپا، نظر ۴/۳درصد شرکت‌کنندگان هم مشخص نیست.

نتایج نظرسنجی ایسپا البته برای برخی عجیب و خلاف  بوده، چنانکه پایگاه خبری مهرخانه (متعلق به انجمن مردم‌نهاد ترنم اندیشه که در "راستای ترویج و تبلیغ گفتمان انقلاب اسلامی در حوزه زنان و خانواده" فعالیت می‌کند) گزارشی با عنوان «چرا نتایج نظرسنجی ملی اخیر درباره حجاب با واقعیت اجتماعی هم‌خوانی ندارد؟»‌در این‌باره منتشر کرد و نوشت: «پژوهش‌های این‌چنینی را چنانچه محل اعتبار وثیق و پایایی بدانیم، باید به دقت در نظر داشته باشیم که مبنای سیاست‌گذاری قرار نگیرد؛ چنان‌چه این نوع پژوهش‌ها بخواهند مبنای نتیجه‌گیری و سیاست‌گذاری شوند، لازم است به دلایل این انتخاب [گزینه‌های نظرسنجی] توجه ویژه داشته باشند.»

۳- نظرسنجی دیگری از موسسه آی‌پوز است که در سال ۱۳۹۳ انجام شده. مطابق یافته‌های این نظرسنجی ۴۲درصد از ایرانی‌ها با این گزاره موافق‌اند که حجاب امری اختیاری است و هر کس خودش باید تصمیم بگیرد که آن را رعایت کند یا خیر. ۳۸درصد با این گزاره موافقند که حجاب باید امری اجباری باشد چون اسلام چنین چیزی خواسته است و ۱۵درصد هم با این گزاره موافق هستند که خانم‌ها باید باحجاب باشند چون قانون چنین چیزی خواسته است. ۵درصد هم شامل کسانی می‌شوند که گفته‌اند نظری ندارم، نمی‌دانم یا پاسخ‌‌های متفرقه داده‌اند.

نظر کارشناس

برای تحلیل این آمار، نظر حسین قاضیان، جامعه‌شناس، پژوهشگر و مدیر موسسه افکارسنجی ایپو (IPPO) را پرسیدیم:

- فکر می‌کنید آقای منتظرالمهدی به کدام پیمایش ملی ارجاع داده است؟

ایشان مشخص نکرده‌اند که رقم ۷۰ درصد را مشخصا از کدام تحقیق به دست آورده‌اند. اما اشاره می‌کنند تحقیق مورد نظرشان «سال‌ها قبل انجام شده» است. بنابراین اولا اگر این رقم دقیق باشد و بر اساس تحقیق درستی برآورد شده باشد، مربوط به «سال‌ها قبل» است. باید توجه داشت واقعیات تغییر می‌کنند من جمله «میزان اعتقاد به حجاب». با توجه به این که مقامات پیوسته از بدتر شدن وضعیت حجاب اظهار نگرانی می‌کنند، باید حدس زد این رقم حتی اگر در «سال‌ها قبل» معتبر بوده، اکنون معتبر نیست.

- از نظر شما این نظرسنجی‌ها چقدر اعتبار علمی دارند؟

ما نمی‌دانیم که اشاره ایشان به کدام نظرسنجی بوده که بتوانیم میزان علمی بودنش را مشخص کنیم. ولی این را هم باید در نظر داشت هر تحقیقی هم که به شیوه علمی انجام می‌گیرد لزوما بی‌اشتباه نیست.

-  نظر شما درباره صحت گفته‌ی آقای منتظرالمهدی چیست؟

برخی تحقیقات در این زمینه صورت گرفته است. یکی از این تحقیقات که توسط سازمان تبلیغات اسلامی در سال ۱۳۹۰ در سطح ملی انجام شده نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد می‌گویند تا حد «خیلی زیاد» و ۴۴ درصد تا می‌گویند تا حد «زیاد» به حجاب اعتقاد دارند. شاید اشاره آقای منتظرالمهدی به همین تحقیق باشد.

تحقیقات دیگری هم هست که مستقیما «اعتقاد» به حجاب را نسنجیده‌اند اما پرسش‌هایی مطرح کرده‌اند که می‌تواند جنبه‌هایی از باور به حجاب را در بر داشته باشد.

از جمله در سال ۱۳۹۳ تحقیقی که آی‌پز انجام داده ۴۲ درصد از ایرانی‌ها با این گزاره موافق‌اند که حجاب امری اختیاری است و هر کس خودش باید تصمیم بگیرد که آن را رعایت کند یا خیر. در مقابل ۵۳ درصد با این گزاره موافقند که حجاب باید امری اجباری باشد چون اسلام چنین چیزی خواسته است یا قانون چنین چیزی خواسته است.

همچنین در تحقیقی که ایسپا در سال ۱۳۹۴ در سطح ملی انجام داده در مجموع حدود ۴۶ درصد مردم ایران به پوشش چادر تمایل نشان داده‌اند که اگر این تمایل را به مثابه «اعتقاد» به حجاب (بنا به معیارهای مطلوب در جمهوری اسلامی) بدانیم با رقم آقای منتظرالمهدی فاصله دارد.

به طور کلی به نظر می‌رسد که استناد آقای منتظرالمهدی به رقم ۷۰ درصد دقیق نیست، چون هم تحقیق «احتمالی» که ایشان به آن استناد کرده‌اند ایرادهای فنی دارد، هم در صورت درستی تحقیق، اطلاعی قدیمی است که اکنون در اعتبار آن بیش از پیش تردید است.

نتیجه‌گیری

تحقیقات ما تا اینجا برای پیگیری منبع مورد اشاره سخنگوی پلیس ایران، به جای مشخصی نرسیده است و به طور قطع مشخص نیست سعید منتظرالمهدی بر اساس کدام سند معتبری گفته ۷۰ درصد مردم ایران به حجاب اعتقاد دارند.

حتی اگر فرض کنیم مبنای گفته او تحقیقات انجام شده از سوی سازمان تبلیغات اسلامی تحت عنوان «پژوهش ملی پوشش و حجاب زنان ایران» است، اما پراکندگی نظرات مختلف از سوی مسئولان رسمی از یک سو و همچنین اختلاف قابل تامل نتایج نظرسنجی‌های مشابه دیگر و همچنین گزارش‌های رسمی منتشر شده از سوی رسانه‌های محافظه‌کار درباره بی‌حجابی  نشان می‌دهد، ادعای مطرح شده نمی‌تواند به عنوان یک فکت قطعی محل اعتبار باشد.  چه برسد به اینکه مبنای توجیه فعالیت‌ها و برخوردهای نیروی انتظامی با «بی‌حجابی» باشد.

با این اوصاف می‌توان گفت: درستی‌سنجی ادعای سعید منتظرالمهدی دو صورت دارد.

اول، سخن او یعنی اینکه «بر اساس یک پیمایش ملی» می‌تواند درست یا نادرست باشد و با توجه به نبود شواهد کافی نشان «غیر قابل اثبات» بگیرد.

و دوم حتی به فرض که «۷۰درصد» از روی نتایج یک پیمایش ملی نقل شده باشد، باز هم به دلیل تناقض با یافته‌های سایر پژوهش‌ها و همین‌طور گزارش‌های میدانی، نمی‌تواند به عنوان یک فکت معتبر و قطعی پذیرفته شود.

طرح چنین ادعای مبهمی از سوی پلیس تهران که مجری طرح برخورد با «بدحجابی» است، صرفا تلاشی برای تاثیرگذاری روی مخاطبان و گمراه کردن افکار عمومی از طرح سوال‌ها و انتقادهایی است که صرف‌نظر از عقیده مردم درباره حجاب، به فعالیت‌ها و برخوردهای نیروی انتظامی وارد است.

بنابراین فکت‌نامه این ادعا را مبهم و «گمراه‌کننده» ارزیابی می‌کند.