پیدا کردن صاحب یک عکس؛ نشر اکاذیب (۱۴)

نشر اکاذیب، مهم‌ترین رویدادهای دنیای فکت‌چکینگ را برای شما بررسی و بازگو می‌کند. هدف از انتشار چنین محتوایی افزایش آگاهی مخاطبان فارسی زبان راجع به فضای رسانه‌ای بین‌المللی به خصوص در دنیای فکت‌چکینگ است. از این رو، هنگام انتخاب مطالب، ما نگاه ویژه‌ای به جنبه آموزشی آن‌ها داریم.

پیدا کردن صاحب عکسی مربوط به پیش‌ از انقلاب ۵۷

در ماه‌های اخیر یک حساب توییتری (@LostInHistory) که مسائل تاریخی را بازگو می‌کند، تصویری را با عنوان «زنی در حال بریدن کیک تولدش در ایران ۱۹۷۳، ۵ سال قبل از انقلاب اسلامی» منتشر کرد. پس از آن گروهی از کاربران توییتر از سایت درستی‌سنجی Snopes درخواست کردند تا صحت این تصویر را بررسی کند.

بعد از یافتن منبع اصلی این عکس، فکت‌چکر‌های Snopes توانستند صحت آن را تایید کنند.

برای یافتن منبع اصلی این عکس، فکت‌چکرهای Snopes ابتدا از وبسایت TinEye که یکی از ابزار اصلی برای جست‌جوی معکوس تصویر است، استفاده کردند و پی بردند که یکی از اولین پست‌های مربوط به این عکس مربوط به ۲۴ ژوئن ۲۰۱۸ در شبکه‌ی اجتماعی Reddit بوده. اما سرنخ اصلی که فکت‌چکرها را به منبع اصلی عکس رساند کامنت یک کاربر زیر یک پست دیگر از این عکس روی شبکه‌ی اجتماعی Reddit بود. در این کامنت اطلاعاتی مربوط به منبع اصلی این عکس که پستی در شبکه‌ی اجتماعی Pinterest است، ارائه شده. در نهایت، پس از بررسی عنوان پست Pinterest– «مادر من در ایران»– فکت‌چکرهای Snopes متوجه شدند که این عکس توسط دختر صاحب آن به اشتراک گذاشته شده.

بعد از این که Snopes این داستان را منتشر کرد، سوگول حریری، کسی که اولین بار عکس مادرش، سیما، را در شبکه‌ی اجتماعی Pinterest به اشتراک گذاشته بود با فکت‌چکرهای Snopes تماس گرفت و اطلاعات بیشتری راجع به مادرش با آنها به اشتراک گذاشت.

تصویر بالا متعلق به خانم ایرانی به نام سیما است که در سال ۱۹۷۱ گرفته شده، زمانی که او ۱۸ سال داشته و به تازگی به عنوان مهماندار هواپیما به استخدام ایران‌ایر در آمده بوده. در این تصویر، سیما در حال بریدن کیک تولد یکی از همکاران خود است.

به گفته‌ی دختر سیما، در کنار شغل مهمانداری، سیما همچنین به حرفه‌ی مدلینگ می‌پرداخته و در رویدادهای مد متعددی که پیش از انقلاب ۵۷ برگزار شده بود، شرکت کرده است. پس از تماس با این خانواده، دختر سیما عکس‌های بیشتری از مادر خود برای Snopes فرستاد. این خانواده اکنون در کانادا ساکن هستند.

آیا قرص‌های بازجذب‌کننده سروتونین برای درمان افسردگی بی فایده هستند؟

اخیرا، برخی از وبسایت‌های علمی مقالاتی در نفی رابطه‌‌ی بین میزان کم انتقال دهنده عصبی سروتونین در بدن و افسردگی منتشر کرده‌اند. ادعایی که در این مقالات مطرح شده این است که قرص‌های بازجذب کننده‌ی سروتونین تاثیری در بهبود افسردگی ندارند. اما این ادعا تا چه حد می‌تواند صحیح باشد؟

برای پاسخ به این سوال، ما به بررسی فکت‌چک گروه Newswise در این باره پرداختیم. این فکت‌چک مخصوصا به بررسی منبع اصلی این ادعا که یک مطالعه (بازبینی چتری) در باره‌ی رابطه‌ی میزان سروتونین و افسردگی است، می‌پردازد.

سروتونین یک ماده شیمیایی است که پیام ها را بین سلول های عصبی در مغز و سراسر بدن حمل می کند. این ماده نقش کلیدی در عملکردهای مختلف بدن مانند خلق و خو، خواب، هضم، حالت تهوع، بهبود زخم، سلامت استخوان، لخته شدن خون و میل جنسی دارد. از این رو، سال‌هاست که پزشکان بر این باور هستند که کمبود سروتونین در بدن می‌تواند یکی از عوامل اصلی بروز افسردگی در افراد باشد و برای افزایش میزان سروتونین دست به تجویز داروهای بازجذب کننده سروتونین (SSRIs) می‌زنند.

اما مطالعه‌ اخیر وجود رابطه میان میزان سروتونین و افسردگی را را نفی می‌کند. همچنین، نتایج این مطالعه منجر به انتشار مقالات دیگری در نفی تاثیر داروهای بازجذب کننده سروتونین شده است. اما آیا این بدین معناست که افرادی که این داروها استفاده می‌کنند باید مصرف خود را متوقف کنند؟

در جواب به این سوال، دپارتمان پزشکی دانشگاه میشیگان مطلبی را برای وبسایت Newswise فرستاده که قسمت‌هایی از آن را بررسی می‌کنیم:

در این مطلب دکتر سریجان سِن مدیر مرکز درمان افسردگی در دانشگاه میشیگان که برای بیست سال در مورد افسردگی پژوهش کرده اذعان می کند که در مورد تأثیر این مطالعه جدید در مورد نقش سروتونین در افسردگی که توجه زیادی را به خود جلب کرده است، نگران است.

سِن اشاره می کند که متخصصان سلامت روان مطمئناً معتقد نیستند که یک "عدم تعادل شیمیایی" ساده تنها دلیل اصلی افسردگی است.

مطالعه جدید به بسیاری از مطالعات قدیمی درباره سروتونین نگاه می‌کند و سعی می‌کند با ترکیب اطلاعات به دست آمده از آنها نتیجه‌گیری کند. اما این مطالعه آزمایش‌ جدیدی انجام نداده یا حتی مطالعات قبلی را در یک متاآنالیز ترکیب نکرده، بلکه پژوهشگران تنها یک "بازبینی چتری" از تعدادی از مطالعه‌های پیشین مربوط به سروتونین انجام داده‌اند.

درست یک هفته قبل از مطالعه‌ای که در نفی رابطه‌ی بین سروتونین و افسردگی، منتشر شد، گروهی دیگر از پژوهشگران مطالعه‌ی دیگری را منتشر کردند که نشان می‌داد تغییرات ژن ناقل سروتونین نقش کلیدی در خطر افسردگی، همراه با تجربیات استرس زا در طول زندگی فرد ایفا می‌کند. اما این مطالعه چندان مورد توجه قرار نگرفت.

به عقیده‌ی دکتر سِن راه زیادی برای نتیجه‌گیری قطعی راجع به رابطه‌ی سروتونین و افسردگی باقی مانده است. به همین دلیل، فکت‌چکرهای Newswise به این ادعای عدم وجود رابطه‌ میان میزان سروتونین و افسردگی برچسب نیمه درست داده‌اند.

دلیل گرمایش زمین ضعیف شدن هسته‌ آن نیست

برخی از کاربران شبکه های اجتماعی پستی را به اشتراک می گذارند که ادعا می کند بادهای خورشیدی و ضعف در میدان مغناطیسی زمین عامل گرم شدن کره زمین هستند.

بادهای خورشیدی از ذرات باردار ساطع شده از خورشید تشکیل شده‌اند. میدان مغناطیسی زمین - که از حرکت کردن آهن مذاب در هسته سیاره ایجاد می‌شود - همانند یک سپر مغناطیسی، از تعامل بیشتر این ذرات با جو زمین جلوگیری می‌کند.

در توضیح یک پست فیسبوک در روز 17 ژوئیه آمده است: "دلیل اینکه هوا گرم‌تر می‌شود این است که سپر مغناطیسی ما در ضعیف شدن است. در حال حاضر یک شکاف بزرگ در آن وجود دارد و هر چه بادهای خورشیدی بیشتری دریافت کنیم، گرمای بیشتری از آن بادهای خورشیدی دریافت می‌کنیم. تروپوسفر (قسمت پایینی جو، جایی که انسان زندگی می‌کند) سیاره‌ی ما در حال گرم شدن است. خورشید در حال بیدار شدن است و بسیار فعال است. بنابراین بیشتر زمین در حال سوختن است."

به گفته محققان، اگرچه که شدت میدان مغناطیسی زمین و باد‌های خورشیدی می‌تواند نوساناتی را تجربه کند، اما هیچ کدام از این عوامل نمی‌توانند باعث گرم شدن تروپوسفر زمین شوند.

پس دلیل اصلی گرم شدن کره‌ی زمین چیست؟ پس از بررسی فرضیه‌های متعدد، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که دلیل اصلی گرم شدن کره‌ی زمین یک عامل طبیعی نسیت، بلکه نتیجه تولید بیش از حد گازهای گلخانه توسط انسان و در نتیجه گیر افتادن گرما در لایه‌های پایینی جو زمین است.

گرمایش زمین حاصل یک فرایند چند مرحله‌ای است. زمانی که تشعشعات خورشید به سطح زمین می‌رسند و آن را گرم می‌کنند، زمین نیز تشعشعاتی را از خود ساطع می‌کند. پس از برخورد این تشعشعات با گاز‌های گلخانه‌ای در جو پایینی زمین، این گاز‌ها نیز شروع به تولید تشعشعاتی می‌کنند که قسمتی از این تشعشعات به زمین باز می‌گردد و قسمت دیگر به سمت فضا حرکت می‌کند. اما تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که قسمت بیشتری از این تشعشعات در حال بازگشت به زمین هستند و نه حرکت به سمت فضا که باعث گرمایش زمین می‌شوند.

آیا استفاده از ایرپاد‌های اَپل باعث آسیب مغزی می‌شود؟

اخیرا، در شبکه‌های اجتماعی، ادعاهایی مبنی بر آسیب رساندن ایرپاد‌های کمپانی اَپل بر مغز انسان از طریق تشعشع امواج الکترومغناطیس مطرح شده.

در یک ویدیو اینستاگرامی که توسط سایت Politifact راستی‌آزمایی شده، شخصی ادعا می‌کند که استفاده از ایرپادهای اَپل باعث پخته شدن مغز به دلیل تشعشع امواج الکترومغناطیسی می‌‌شود، به همین دلیل این شخص از هدفون‌های سیمی استفاده می‌کند. اما این ادعا تا چه حد درست است؟

برای اثبات ادعای خود این شخص به نامه‌ای استناد می‌کند که سال ۲۰۱۵ توسط ۲۵۰ دانشمند امضا و به سازمان بهداشت جهانی فرستاده شده. این نامه صرفا هشدار می‌دهد که افزایش تشعشعات الکترومغناطیس ناشی از استفاده روزافزون از وسایل ارتباطی بی‌سیم می‌تواند عواقب منفی بر سلامت انسان داشته باشد.

اما این نامه‌ هیچ اشاره‌ای به گوشی‌های ایرپاد‌های اَپل نمی‌کند و این ابزار را دسته‌ی ابزارهایی بی‌سیم مضر قرار نمی‌دهد.

نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که بر‌عکس دستگاهای اشعه‌ی ایکس‌ و گاما که تشعشعات الکترومغناطیس با فرکانس بالا یا امواج یونیزه شده تولید می‌کنند و می‌توانند منجر به مشکلات سلامتی برای انسان شوند، مدرکی در دست نیست که نشان دهد امواج فرکانس پایین تا متوسط و غیر یونیزه تاثیری بر سلامتی انسان دارند.

پیش از این نیز، فکت‌نامه، به شکل مفصل به بررسی ادعاها راجع به مضرات تشعشعات رادیویی پرداخته است.

شایعه‌ مرگ کانر مک‌گرگور

در هفته اول آگوست ۲۰۲۲، کاربران رسانه‌های اجتماعی ادعاها و اسکرین‌شات‌هایی را جست‌جوی گوگل به اشتراک گذاشتند که نشان می‌داد کانر مک گرگور، ورزشکار هنر‌های رزمی ترکیبی، در گذشته.

نکته‌ جالب این است که اگرچه مک‌گرگور صحیح و سالم است، این اسکرین‌شات‌ها که تاریخ مرگ او را چهارم آگوست نشان می‌دهند نتیجه‌ ویرایش دیجیتالی نیستند و واقعی هستند.

بعد از این که فکت‌چکرهای گروه Snopes عبارت «تاریخ مرگ» مک‌گرور را در گوگل جست‌جو کردند، به نتایج مشابهی دست یافتند. تحقیقات آنها نشان می‌دهد که دلیل چنین اتفاقی دستکاری در نسخه اسپانیایی ویکی‌پدیا مک‌گروگر بوده که باعث نشان دادن این نتیجه‌ توسط گوگل شده. ویکی‌پدیا این خرابکاری را بعدا تصحیح کرد.