آیا امواج رادیویی برای سلامتی مضر هستند؟

اخیرا پستی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که نسبت به ۱۰ خطر بزرگ وای‌فای هشدار می‌دهد. در این پست این موارد به‌عنوان خطر وای‌فای عنوان شده‌است: «افزایش مشکلات بی‌خوابی، کاهش رشد کودکان، کاهش رشد سلول‌های بدن، کاهش عملکرد مغز با امواج اینترنت 3G و 4G، کاهش فعالیت مغز، شیوع مشکلات ناباروری در زنان، افزایش استرس و بیماری‌های قلبی، افزایش امکان ابتلا به سرطان، کاهش تولید ماده ملاتونین در مغز، افزایش امکان ابتلا به کبد چرب».

این پست عینا از سایت‌های نامعتبر انگلیسی زبان کپی شده و متاسفانه در سایت‌های خبری هم بدون راستی‌آزمایی عینا تکرار شده‌است.

این ادعا از یک دهه پیش به صورت‌های مختلف در سایت‌های غیر معتبر انگلیسی زبان تکرار شده‌است. اما منبع اصلی متنی که در این پست به فارسی ترجمه شده مطلبی است که در سال ۲۰۱۵ در وب‌سایت Global Healing می‌رسد که سال ۲۰۱۵ (پیش از ابداع 5G) منتشر شده‌ست. 

آیا وای‌فای برای سلامتی مضر است؟

وای‌فای فناوری است که به کامپیوتر، موبایل، کنسول‌های بازی و دستگاه‌های هوشمند (IoT) اجازه می‌دهد تا داده‌ها را به‌صورت بی‌سیم با هم مبادله کنند. وای‌فای با اینترنت متفاوت است. البته مهم‌ترین فناوری در داخل خانه‌ها و محل‌های کار برای اتصال دستگاه‌ها به مودم اینترنت محسوب می‌شود. برای همین معمولا مودم‌هایی که اینترنت را از شبکه دریافت می‌کنند، به فناوری وای‌فای هم مجهز هستند تا علاوه‌بر کابل اینترنت، بتوانند به روش بی‌سیم هم اینترنت را در در یک محدوده مشخص در اختیار دستگاه‌های مختلف قرار دهند.

وای‌فای از موج رادیویی برای انتقال اطلاعات استفاده می‌کند اما این امر منحصر به وای‌فای نیست. تقریبا همه وسایل الکترومغناطیسی اطراف ما، از موبایل و لپ‌تاپ گرفته تا رادیو، تلویزیون، تلفن بی‌سیم و کنترل از راه دور برای بازکردن درب گاراژ و حتی ریموت ماشین، از امواج رادیویی برای انتقال و دریافت اطلاعات در فرکانس های مختلف استفاده می‌کنند.

به این نکته هم باید توجه کرد که امواج رادیویی تقریبا همه اطراف ما را فراگرفته‌اند. حتی اگر با خواندن این پست‌ها نگران شوید و وای‌فای را هم خاموش کنید، از امواج رادیویی که از فرستنده‌های رادیویی با طول موج‌های مختلف استفاده می‌کنند گریزی نیست. حتی اگر کیلومترها از شهرها دور شوید، باز نمی‌توانید از امواج رادیویی که منابع طبیعی دارند (مثل رعد و برق یا عمق زمین) گریزی پیدا کنید. این امواج از ابتدای تکامل حیات روی زمین وجود داشته‌اند و فراگیری آنها منحصر به تمدن بشری نیست. 

آیا امواج رادیویی برای سلامتی مضر هستند؟

پاسخ کوتاه این است که هیچ تهدید سلامتی جدی ناشی از قرارگرفتن در معرض امواج رادیویی از دستگاه‌های خانگی، اثبات نشده‌است. در ۳۰ سال گذشته ۲۵ هزار مقاله علمی در این باره نوشته شده، اما تا کنون فرضیه خطر امواج رادیویی برای سلامت به صورت علمی و از طریق آزمایش‌های تکرارپذیر ثابت نشده‌است. 

اثر یونیزاسیون

فرکانس رادیویی بخشی از امواج الکترومغناطیسی است. امواج الکترومغناطیسی طیف وسیعی دارند. مشهورترین بخش این طیف نور مرئی است. همین نوری که با چشم انسان دیده می‌شود. فراتر از نور مرئی، انرژی افزایش پیدا می‌کند (افزایش فرکانس، کاهش طول موج). قوی‌تر از نور مرئی ابتدا نور فرابنفش (UV) است که به پوست آسیب می‌رساند و حضور مداوم آن احتمال سرطان پوست را افزایش می‌دهد.

قوی‌تر از آن اشعه ایکس است که می‌تواند به درون اجسام نفوذ کند و در عکس‌برداری از استخوان‌ها استفاده می‌شود. قرار گرفتن طولانی‌مدت تحت اشعه ایکس بسیار خطرناک است و ساختار DNA را تغییر می‌دهد.

قوی‌تر از اشعه ایکس هم اشعه گاما است. این بخش از امواج الکترومغناطیسی، اثر یونیزاسیون دارند. یونیزاسیون فرآیندی است که در آن الکترون‌ها از اتم‌ها و مولکول‌ها جدا می‌شوند. این فرآیند می‌تواند تغییرات مولکولی (از جمله در DNA) ایجاد کند که منجر به سرطان شود. کره زمین در طبقات فوقانی جو یک لایه محافظ مشهور به‌نام اوزن دارد که جلوی این پرتوهای خطرناک را از منابع فضایی مانند خورشید می‌گیرد.

منبع تصویر: ناسا

اما در آن سر طیف، پایین‌تر از نور مرئی، ابتدا امواج فروسرخ (IR) است که در ریموت کنترل‌های تلویزیون استفاده می‌شود. دوربین‌های دید در شب هم این بخش از طیف را آشکار می‌کنند. یعنی بدن همه موجودات زنده (و هر منبع حرارتی دیگر در دمای عادی) منبع تابش این طیف است.

پایین‌تر از نور فروسرخ، امواج رادیویی قرار دارند که کمترین خطر را دارند. این نکته هم قابل ذکر است که درست است که امواج اجاق مایکروویو در این بخش طیف قرار دارند اما تابش آنها به تنهایی منجر به پخت غذا نمی‌شود. این اجاق‌ها از رزونانس استفاده می‌کنند و فرکانسی دارند که با فرکانس ذاتی مولکول آب یکسان است و آنها را به نوسان در میاورند و این انرژی جنبشی مولکول آب درون غذا است که منجر به بالارفتن دما و پختن غذا از درون آن می‌شود.

امواج رادیویی انرژی لازم برای یونیزاسیون را ندارند. تنها پرتوهای فرابنفش، ایکس و گاما هستند که انرژی کافی برای یونیزه‌کردن مواد بیولوژیکی را دارند. انرژی امواج رادیویی به اندازه کافی زیاد نیست که باعث یونیزاسیون اتم‌ها و مولکول‌ها شود.

اثر حرارتی

آنچه هنوز نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند، آثار حرارتی امواج رادیویی است. قرار گرفتن در معرض امواج رادیویی اثرات بیولوژیکی دارد که ناشی از گرم‌شدن بافت توسط انرژی امواج رادیویی است و اغلب به عنوان «اثرات حرارتی» نامیده می‌شود و با آثار سرطان‌زایی ناشی از یونیزاسیون آن بخش از طیف که بالاتر از نور مرئی است (فرابنفش، ایکس و گاما) متفاوت است.

سال‌ها است مشخص شده‌ قرار گرفتن در معرض شدت زیاد تابش امواج رادیویی به دلیل توانایی انرژی امواج رادیویی برای گرم‌کردن سریع بافت‌های زنده، می‌تواند مضر باشد. اما باید دید شدت امواج رادیویی دستگاه‌هایی که در زندگی روزمره انسان استفاده می‌شود چقدر است.

همواره مقداری از امواج رادیویی توسط بدن جذب می‌شود زیرا بخش زیادی از بدن انسان را محلول‌های نمکی و بافر تشکیل می‌دهد که رسانای الکترومغناطیسی هستند و همان طور که این امواج جذب آنتن دستگاه‌ها می‌شوند، جذب بدن انسان هم می‌شوند. این جذب منجر به افزایش دما در آن ناحیه از بدن می‌شود.

آسیب بافتی در انسان هنگام قرار گرفتن در معرض شدت زیاد تابش امواج رادیویی ممکن است به دلیل ناتوانی بدن در مقابله با دفع گرمای بیش از حد تولید شده رخ دهد. دو ناحیه بدن، چشم‌ها و بیضه‌ها در مردان، به‌دلیل کمبود نسبی جریان خون برای دفع گرمای اضافی، به‌ویژه در برابر گرمایش امواج رادیویی آسیب‌پذیر هستند. جذب تابش توسط بدن به سه پارامتر بستگی دارد:

• توان سیگنال دستگاه فرستنده (وات)
• فاصله بدن با دستگاه فرستنده (متر)
• جرم تمام یا بخشی از بدن که تحت تاثیر تابش دستگاه فرستنده هستند (کیلوگرم)

جذب تابش را با پارامتری به نام نرخ جذب ویژه (SAR - Specific Absorption Rate) اندازه می‌گیرند که واحد آن وات بر کیلوگرم است.

اصولا قدرت سیگنال دستگاه‌هایی که در خانه هستند (براساس استانداردها) و همین‌طور فاصله‌ای که مردم از فرستنده‌های امواج رادیویی دارند باعث می‌شود بدن انسان بسیار کمتر از حد این محدویت‌ها و استانداردها در معرض امواج رادیویی باشد؛ حتی اگر چندین دستگاه در اتاقی هم‌زمان در حال کار باشند. نهادهای زیادی این موضوع را در دهه‌های گذشته رصد کرده و روی آن تحقیق می‌کنند و این تحقیقات همیشه به روزرسانی می‌شود.

چه تحقیقاتی در مورد اثرات بیولوژیکی امواج رادیویی در حال انجام است؟

سال‌ها است که تحقیقات در مورد اثرات بیولوژیکی احتمالی انرژی امواج رادیویی در آزمایشگاه‌های سراسر جهان انجام شده و چنین تحقیقاتی ادامه دارد. بخش اعظم این کار توسط وزارت دفاع ایالات متحده آغاز شد (احتمالا به دلیل علاقه گسترده نظامیان به استفاده از تجهیزات امواج رادیویی مانند رادار و سایر فرستنده‌های رادیویی نسبتاً پرقدرت). علاوه بر این، برخی از آژانس‌های فدرال غیرنظامی ایالات متحده که مسئول سلامت و ایمنی هستند، مانند آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA) و سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA)، حمایت مالی و تحقیقاتی را در این زمینه انجام داده‌اند.

در حال حاضر، آژانس‌ها و مؤسسات ایمنی و بهداشت فدرال غیرنظامی ایالات متحده، مانند برنامه ملی سم‌شناسی و مؤسسه ملی بهداشت و موسسات تحقیقاتی و استانداردهای اتحادیه اروپا نیز تحقیقات اثرات زیستی امواج رادیویی را انجام می‌دهند.

تحقیقات سازمان جهانی بهداشت (WHO)

سازمان جهانی بهداشت از دهه ۱۹۸۰ تا امروز همواره این موضوع را رصد کرد و هر بار که فناوری جدیدی (مانند تلفن همراه) عرضه شده‌است، تحقیقات در این زمینه را جمع‌آوری کرده‌است. این تحقیقات از سال ۱۹۹۶ تحت عنوان پروژه International Electromagnetic Fields Project انجام می‌شود و مجموعه نتایج این مطالعات را می‌توانید در این لینک ببینید.

در هیچ‌کدام از این تحقیقات جمع‌آوری شده توسط سازمان بهداشت جهانی به آثار زیان‌آور در بخش رادیویی طیف الکترومغناطیسی در محیط معمولی اشاره نشده و هیچ تحقیقی نتوانسته تاکنون این موضوع را ثابت کند. سازمان جهانی بهداشت به‌طور خاص در مورد اثرات امواج رادیویی تلفن‌های همراه می‌گوید:

تحقیقات اپیدمیولوژیک که خطرات بالقوه طولانی مدت قرارگرفتن در معرض امواج رادیویی را بررسی می‌کند، بیشتر به دنبال ارتباط بین تومورهای مغزی و استفاده از تلفن همراه بوده‌است.
با این حال، از آنجا که بسیاری از سرطان‌ها تا سال‌ها پس از فعل و انفعالاتی که منجر به تومور شد، قابل تشخیص نیستن و از آنجایی که تلفن‌های همراه تا اوایل دهه ۱۹۹۰ به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گرفتند، مطالعات اپیدمیولوژیک در حال حاضر تنها می‌تواند سرطان‌هایی را که در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری آشکار می‌شوند، ارزیابی کند.
با این حال، نتایج مطالعات حیوانی به طور مداوم هیچ افزایشی در ریسک سرطان برای قرار گرفتن در معرض طولانی مدت امواج رادیویی را نشان نمی‌دهد. چندین مطالعه اپیدمیولوژیک چندملیتی بزرگ تکمیل شده یا در حال انجام است.
بزرگ‌ترین مطالعه مورد-شاهدی گذشته‌نگر تا به امروز روی بزرگسالان «اینترفون» که توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) هماهنگ شده‌بود، برای پاسخ به این سوال که آیا ارتباطی بین استفاده از تلفن همراه و سرطان سر و گردن در بزرگسالان وجود دارد یا خیر، طراحی شد.
تجزیه و تحلیل تلفیقی بین‌المللی داده‌های جمع‌آوری‌شده از ۱۳ کشور شرکت‌کننده نشان داد که با استفاده از تلفن همراه بیش از ۱۰ سال، خطر ابتلا به گلیوم یا مننژیوم افزایش نمی‌یابد. البته برخی نشانه‌ها از افزایش خطر گلیوما برای افرادی که بیشترین ۱۰ درصد از ساعات تجمعی استفاده از تلفن همراه را گزارش کرده‌اند، وجود دارد. اگرچه هیچ روند ثابتی در افزایش خطر با طول مدت استفاده بیشتر وجود نداشت.
لذا محققان به این نتیجه رسیدند که سوگیری‌ها و خطاها قدرت این نتیجه‌گیری‌ها را محدود می‌کند و از تفسیر علّی جلوگیری می‌کند.

تحقیقات کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC)

کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده که سال ۱۹۳۴ تاسیس شده، وظیفه استانداردها در این حوزه را در آمریکا برعهده دارد و اگر به دستگاه‌های موبایل یا وای‌فای خود نگاه کنید عموما لوگو این سازمان را در بخشی از آن یا توضیحات داخل موبایل می‌بینید که نشان‌دهنده رعایت استانداردهای این سازمان توسط سازنده دستگاه است. این سازمان توضیحات دقیقی در پاسخ به این سوال داده‌است:

در سطوح نسبتا کم، برای قرار گرفتن در معرض تشعشعات امواج رادیویی، شواهدی مبنی بر اثرات بیولوژیکی اثبات نشده‌است. هرچند تعدادی گزارش در مقالات علمی دیده شده که مدعی طیف وسیعی از اثرات بیولوژیکی ناشی از قرارگرفتن در معرض سطوح پایین انرژی امواج رادیویی بوده‌اند اما با این حال، تحقیقات تجربی بیشتر نتوانستند این ادعاها را تکرار کنند.
به طور کلی توافق بر این است که تحقیقات بیشتری برای تعیین کلیت چنین اثراتی و ارتباط احتمالی آنها، در صورت وجود، برای سلامت انسان مورد نیاز است… سطوح محیطی انرژی امواج رادیویی که به طور معمول عموم مردم با آن مواجه می‌شوند، معمولا بسیار کمتر از سطوح لازم برای ایجاد آثار حرارتی قابل توجه و افزایش دمای بدن است. برخی از مطالعات امکان ارتباط بین قرارگرفتن در معرض امواج رادیویی و سرطان را بررسی کرده‌اند.
اما نتایج تا به امروز غیرقطعی بوده‌است. داده‌های تجربی وجود دارد که ارتباط احتمالی بین قرارگرفتن در معرض و تشکیل تومور در حیواناتی که تحت شرایط خاص در معرض امواج رادیویی قرار گرفته‌اند وجود دارد اما این نتایج به‌طور مستقل هرگز تکرار نشده‌اند.

اشاره جمله آخر به تحقیقی در مورد افزایش ریسک تومور مغزی در موش‌های نر در شرایط امواج شدید 2G و 3G است که گزارش آن در سال ۲۰۱۸ توسط برنامه ملی سم‌شناسی زیر نظر وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده منتشر شد.

تحقیقات سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA)

سازمان غذا و داروی ایالات متحده از جمله سازمان‌هایی است که به دقت این موضوع را بررسی کرده‌است. خلاصه گزارش این سازمان درباره آثار امواج رادیویی با تمرکز بر تلفن همراه این است:

پژوهش‌های علمی همچنان نشان می‌دهد که محدوده فعلی انرژی فرکانس رادیویی تعیین شده توسط کمیسیون ارتباطات فدرال برای محافظت از سلامت عمومی قابل قبول است. تا به امروز، هیچ مدرک علمی یا سند معتبری مبنی بر مشکلات سلامتی ناشی از قرارگرفتن در معرض انرژی فرکانس رادیویی ساطع شده از تلفن‌های همراه وجود ندارد. منبع این گفته بررسی همه مقالات منتشر شده بین ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸ است که دریک مقاله گردآوری شده‌اند.
پزشکان، دانشمندان و مهندسان FDA به طور مستمر بر مطالعات علمی و داده‌های بهداشت عمومی نظارت می‌کنند تا شواهدی مبنی بر اینکه انرژی فرکانس رادیویی تلفن‌های همراه می‌تواند اثرات نامطلوبی بر سلامتی داشته‌باشد. اگر خطر معتبری شناسایی شود، FDA با سایر سازمان‌های فدرال برای کاهش خطر همکاری نزدیک خواهد کرد.

تحقیقات موسسه مهندسان برق و الکترونیک (IEEE)

مؤسسه مهندسان برق و الکترونیک (IEEE) یک سازمان بین‌المللی حرفه‌ای و غیرانتفاعی معروف در حوزه مهندسی الکترونیک است که بسیاری از استانداردهای جهانی را تعیین می‌کند. هدف این مؤسسه کمک به پیش‌برد فناوری به‌طور عام و حوزه‌های وابسته به مهندسی برق و کامپیوتر و هم‌چنین زمینه‌های وابسته به‌طور خاص است.

این مؤسسه بیش از ۴۰۰ هزار نفر عضو در ۱۶۰ کشور جهان دارد. IEEE استانداردهای تشعشع امواج رادیویی را تحت عنوان IEEE-C95.1 منتشر کرده و هرچند سال آن را به‌روز می‌کند (لینک آخرین نسخه پژوهش در سال ۲۰۱۹). به طور خاص، اگر همه بدن تحت تاثیر تشعشع باشد مقدار مجاز آستانه میانگین کل بدن ۴ وات بر کیلوگرم است. یعنی یک انسان ۸۰ کیلوگرمی نباید در معرض تشعشع رادیویی با توان بیشتر از ۳۲۰ وات قرار بگیرد. این مقدار بر اساس آستانه اختلال در رفتار حیوانات آزمایشگاهی از جمله پستانداران غیرانسان به‌دست آمده است.

اما اگر تنها بخشی از بدن در معرض امواج رادیویی قرار بگیرد، مقدار استاندارد بین ۱/۶ وات بر کیلوگرم تا ۸ وات بر کیلوگرم، برای فرکانس‌های مختلف، متفاوت است. زیرا با توجه به مواد تشکیل‌دهنده بدن انسان، جذب کل بدن انسان از انرژی امواج رادیویی با فرکانس، متغیر است. بیشترین محدودیت برای در معرض قرار گرفتن کل بدن، در محدوده فرکانس ۳۰ تا ۳۰۰ مگاهرتز است که در آن بدن انسان بیشترین جذب انرژی رادیویی را دارد. 

تحقیقات کمیسیون بین‌المللی حفاظت از تشعشعات غیریونیزان (ICNIRP)

کمیسیون بین‌المللی حفاظت از تشعشعات غیریونیزان، یک نهاد بین‌المللی است که به طور خاص به بخش طیف الکترومغناطیسی با فرکانس پایین‌تر از نور مرئی می‌پردازد. این سازمان همکار سازمان بهداشت جهانی در مطالعه آثار امواج الکترومغناطیسی (که در بالا اشاره شد) و بازوی استاندارد اتحادیه اروپا در تعیین محدودیت‌ها و چهارچوب‌ها برای قرارگرفتن در معرض فرکانس رادیویی دستگاه‌هایی مانند موبایل و وای‌فای (مشابه FCC در آمریکا) است. مقر این نهاد در آلمان است. این سازمان در وب‌سایت خود مفصلا به نحوه این استانداردها و محدودیت‌ها برای امواج رادیویی پرداخته است:

اگرچه تعدادی از افراد مدعی شده‌اند که رنج زیادی را در اثر قرار گرفتن در تشعشع امواج رادیویی تحمل می‌کنند، اما هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این رنج واقعا با قرارگرفتن در معرض امواج رادیویی مرتبط است. برعکس، این تحقیق به علائم ناشی از «اعتقاد به وجود قرار گرفتن در معرض امواج رادیویی» اشاره می کند که به آن اثر Nocebo می‌گویند.
از آنجایی که هیچ مدرکی مبنی بر ارتباط علائم در این افراد با قرارگرفتن در معرض امواج رادیویی وجود ندارد، اعمال محدودیت‌های امواج رادیویی فایده‌ای ندارد.

اثر Nocebo زمانی اتفاق می‌افتد که انتظارات منفی بیمار در مورد درمان باعث می‌شود که درمان تاثیر منفی بیشتری نسبت به موارد دیگر داشته‌باشد. به عنوان مثال، هنگامی که بیمار عوارض جانبی دارو را پیش‌بینی می‌کند، ممکن است از این تأثیر رنج ببرد، حتی اگر دارو در واقع یک ماده بی‌اثر باشد. این کمیسیون در پاسخ به این سوال (عکس سوال بالا) که «آیا مطالعه‌ای وجود دارد که ثابت کند قرار گرفتن در معرض امواج رادیویی مطابق دستورالعمل‌های ICNIRP ایمن است؟» این‌طور پاسخ می‌دهد:

توجه به این نکته ضروری است که دستورالعمل‌ها براساس دانشی است که در طی سال‌ها تحقیقات علمی ایجاد شده‌است. هیچ مطالعه‌ای نمی‌تواند اثبات کند که قرارگرفتن در معرض کمتر از سطوح دستورالعمل مضر است یا مضر نیست.
اگرچه مردم اغلب درخواست پاسخ به این سوال را دارند، اما علم این‌طور عمل نمی‌کند. در واقع هزاران مطالعه انجام شده‌است تا بفهمیم چگونه امواج رادیویی بر افراد تاثیر می‌گذارد؛ میزان ارتباط این اثرات با فرکانس‌های مختلف امواج رادیویی، شدت، مدت زمان قرار گرفتن در معرض و سایر پارامترهای فیزیکی، از یک طرف و اینکه آیا تفاوت‌هایی در این اثرات به عنوان تابعی از سن، شکل بدن، درجه ناتوانی و غیره وجود دارد، همه در نتیجه چنین تحقیقی موثر هستند. موارد فوق با در نظر گرفتن فناوری‌های مختلف نیز مرتبط است.

تحقیقات شورای ملی حفاظت و اندازه گیری تشعشع (NCRP)

شورای ملی حفاظت و اندازه‌گیری تشعشع ایالات متحده در دهه ۱۹۸۶ گزارشی را منتشر کرد و مفصلا به جزئیات آثار امواج رادیویی در بدن انسان پرداخت. درست است که این گزارش بسیار قبل از ابداع وای‌فای یا رواج تلفن همراه انجام شد، اما مجموعه این تحقیقات فرکانس‌هایی که امروزه توسط این دستگاه‌ها استفاده می‌شود را بررسی کرده‌است. اصلا براساس همین گزارش و تحقیقات پیش زمینه آن بود که تولیدکنندگان تلفن همراه اجازه پیدا کردند که دکل‌های مخابراتی را برای ارسال فرکانس‌های رادیویی در سطح شهرها برپا کنند.

گزارش شماره ۸۶ نتایج یک ارزیابی جامع از ادبیات موجود در مورد اثرات بیولوژیکی میدان‌های الکترومغناطیسی فرکانس رادیویی را ارائه می‌دهد. این گزارش با بحث در مورد مطالعات اثرات بیولوژیکی در سطح مولکولی آغاز می‌شود و به مقیاس‌های فزاینده‌ای از برهمکنش ادامه می‌دهد که اثرات ماکرومولکولی و سلولی، اثرات کروموزومی و جهش‌زا و اثرات سرطان‌زا را پوشش می‌دهد.
این گزارش سپس به اثرات سیستمیک مانند موارد مربوط به تولید مثل، رشد و نمو، خونسازی و ایمونولوژی، غدد درون ریز و عملکرد اعصاب اتونومیک، اثرات قلبی عروقی و عروقی مغز، تعامل میدان‌های الکترومغناطیسی با سیستم عصبی مرکزی و حواس خاص می‌پردازد. این گزارش اثرات عصبی را بررسی می‌کند و مطالعات مربوط به اثرات رفتاری را ارزیابی می‌کند.
ارزیابی دقیق مطالعات تحقیقاتی مبنای معیارهای مواجهه اعلام شده در گزارش را تشکیل می‌دهد. این سطوح مجاز را نه تنها برای افرادی که از نظر شغلی در معرض قرار می‌گیرند، بلکه برای افراد عمومی که در معرض تشعشعات الکترومغناطیسی فرکانس رادیویی قرار دارند، مشخص می‌کند.

نتایج این گزارش، در تحقیقات IEEE در حد مجاز برای قرارگرفتن در تشعشع امواج رادیویی که در بالا ذکر شد، استفاده شده‌است.

تحقیقات آژانس جهانی تحقیقات سرطان (IARC)

آژانس جهانی تحقیقات سرطان، بخشی از سازمان جهانی بهداشت و از زیرمجموعه‌های سازمان ملل متحد است. این سازمان در گزارش‌های خود در مورد عوامل سرطان‌زا بسیار با وسواس و دقت علمی بالا عمل می‌کند.

گزارش سال ۲۰۱۱ این سازمان با عنوان «طبقه‌بندی احتمال سرطان‌زا بودن میدان‌های الکترومغناطیسی امواج رادیویی برای انسان» یکی از گزارش‌هاییست که بارها مورد استناد قرار گرفته‌است. این آژانس یک طبقه‌بندی برای عوامل سرطان‌زایی دارد و همه تحقیقات در مورد ریسک‌های سرطان تا امروز را دسته‌بندی کرده‌است:

• گروه 1: سرطان‌زا برای انسان: ۱۲۱ عامل
• گروه 2A: احتمالاً (Probably) سرطان‌زا برای انسان: ۹۰ عامل
• گروه 2B: شاید (Possibly) سرطان‌زا برای انسان: ۳۲۳ عامل
• گروه 3: از نظر سرطان‌زایی برای انسان قابل طبقه‌بندی نیست: ۴۹۸ عامل

این آژانس، در گزارش سال ۲۰۱۱ امواج رادیویی را در طبقه 2B قرار داده‌است. این دسته‌بندی زمانی استفاده می‌شود که یک ارتباط علّی معتبر برای تحقیق درنظر گرفته‌ می‌شود، اما شانس، سوگیری یا سردرگمی در طول پژوهش مانع از آن می‌شود که بتوان آن ارتباط علّی را با اطمینان منطقی رد کرد. مفهوم آن این است که هرچند تا اینجا هیچ تحقیقی وجود ندارد که نشان دهد امواج رادیویی منجر به سرطان می‌شود، اما شاید امواج رادیویی آثار طولانی مدتی داشته باشند که هنوز کشف نشده‌است، بنابراین نمی‌توان آن‌ها را با اطمینان در دسته 3 قرار داد تا ببینیم در آینده تحقیقات چه چیزی را نشان خواهد داد.

سایر برنامه‌های تحقیقاتی

سایر موسساتی که در کشورهای توسعه‌یافته درباره این موضوع تحقیق می‌کنند عموما نتایج مشابهی می‌گیرند. یعنی اگر استانداردهایی درباره شدت تابش که نهادهایی مانند IEEE مبنای علمی آنها را تهیه کرده‌اند و سیاست‌گذارانی مانند FCC و ICNIRP بر اعمال آنها نظارت دارند، رعایت شود، هیچ مطالعه‌ای نیست که نشان دهد وای‌فای، موبایل، بی‌سیم و … ریسک سرطان یا بیماری‌های دیگر را افزایش می‌دهند. تعدادی از نتایج تحقیقاتی یا استانداردها و پایش‌های نهادهای مرتبط را در لینک‌های زیر می‌بینید:

• موسسه ملی سرطان  ایالات متحده (NCI)
• موسسه ملی استاندارد ایالات متحده (ANSI)
• اداره امنیت و سلامت مشاغل وزارت کار ایالات متحده (OSHA)
• وزارت بهداشت انگلستان
• وزارت بهداشت کانادا (Canada Health)
• جامعه بیوالکترومغناطیس ایالات متحده آمریکا
• انجمن بیوالکترومغناطیس اروپا
• سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جمهوری اسلامی

سطح شدت ایمن برای قرار گرفتن در معرض انرژی امواج رادیویی چقدر است؟

با استفاده از استانداردهای IEEE که در بالا گفته‌شد و به‌کاربردن اصول الکترومغناطیس، می‌توان درکی از شدت امواج رادیویی دستگاه‌های مختلف پیدا کنیم تا ببینیم این ادعاها و ادعاهای مشابه، چقدر دقیق‌اند. در این جدول می‌توانید استانداردهایی (در زمینه امواج و میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی) که کشورهای مختلف متعهد به رعایت آنها شده‌اند را ببینید. همچنین دستگاه‌های زمینی این مقادیر را در سطح شهرها اندازه‌گیری می‌کنند. در ادامه، ایمنی چند دستگاه رایج در زندگی روزمره را که منبع تابش امواج رادیویی در اطراف ما هستند را بررسی می کنیم:

ایمنی فرستنده‌های وای‌فای

این نکته بسیار مهم است که وقتی صحبت از وای‌فای می‌کنیم، نباید ذهن صرفا به سمت دستگاه فرستنده وای‌فای در کنار مودم اینترنت برود. بلکه تلفن همراه، لپ‌تاپ، کنسول بازی و دستگاه‌های هوشمند در فناوری اینترنت اشیا (IoT) همگی فرستنده و گیرنده وای‌فای دارند. بنابراین اگر چه ما ممکن است از دستگاه وای‌فای دور باشیم اما مدت زمان زیادی را کنار لپ‌تاپ یا موبایل متصل به وای‌فای می‌گذرانیم. توجه به اینکه این دستگاه‌ها استانداردهای FCC را رعایت کرده‌اند، مهم است. ارتباطات وای‌فای پنج فرکانس اصلی دارد: ۲/۴گیگاهرتز، ۳/۶گیگاهرتز، ۴/۹گیگاهرتز، ۵گیگاهرتز، ۵/۹‌گیگاهرتز. بلوتوث هم در محدوده فرکانس ۲/۴گیگاهرتز کار می‌کند.

افرادی هستند  که مدعی شده‌اند در محیط‌هایی که چنین امواج رادیویی وجود دارد، با آثاری مانند سردرد و سرگیجه و … مواجه شده‌اند. تحقیقات در مورد سندروم حساسیت الکترومغناطیسی بیش از حد (Electromagnetic Hypersensitivity) هیچ شواهد سیستماتیکی برای حمایت از ادعاهای ارائه شده نشان نمی‌دهد (لینک ۱ و لینک ۲).

هرچند کاربران دستگاه‌های شبکه‌های داخلی بی‌سیم معمولاً برای مدت طولانی‌تری نسبت به تماس تلفن همراه در معرض امواج رادیویی وای‌فای قرار می‌گیرند و هرچند توان دستگاه‌های بی‌سیم به میزان قابل توجهی کمتر نیست، اما افراد هنگام استفاده از وای‌فای، چه با موبایل و چه با لپ‌تاپ، دستگاه را دورتر از سرشان قرار می‌دهند در حالی که در تماس تلفنی، دستگاه روی سر فرد قرار می‌گیرد. آژانس حفاظت از سلامت بریتانیا (HPA) می‌گوید: «اگر شخصی یک سال را در مکانی با دستگاه وای‌فای سپری کند، همان مقدار امواج رادیویی را دریافت می کند که گویی ۲۰ دقیقه با تلفن همراه صحبت کرده‌است.»

ایمنی تلفن همراه یا گوشی بی‌سیم

در سال‌های اخیر، تبلیغات، حدس و گمان و نگرانی در مورد ادعاهای احتمالی اثرات سلامتی ناشی از انتشار امواج رادیویی از تلفن‌های همراه، گروه‌های تحقیقاتی مختلفی را بر آن داشت تا بررسی کنند که آیا خطری برای کاربران موبایل وجود دارد یا نه. پژوهش معتبری وجود ندارد که استفاده از تلفن همراه یا گوشی بی‌سیم می‌تواند منجر به سرطان یا انواع دیگر اثرات بر سلامتی، از جمله سردرد، سرگیجه یا از دست دادن حافظه شود. با این حال، مطالعات در حال انجام است و سازمان‌های دولتی مانند سازمان غذا و دارو (FDA) به نظارت بر نتایج آخرین تحقیقات علمی در مورد این موضوعات ادامه می‌دهند.

همچنین همانطور که در بالا ذکر شد، سازمان بهداشت جهانی برنامه‌ای در حال انجام برای نظارت بر تحقیقات در این زمینه و ارائه توصیه‌هایی در رابطه با ایمنی تلفن‌های همراه ایجاد کرده‌است. معمولا ادبیات این سازمان‌های تحقیقاتی برگرفته از متدولوژی علمی به چنین گزاره‌هایی ختم می‌شود: «تحقیقات نمی‌تواند احتمال خطر را رد کند، اما اگر چنین خطری وجود داشته باشد، احتمالاً بسیار کوچک است.»

این نوع ادبیات علمی معمولا باعث سواستفاده افرادی در بیرون محیط علمی می‌شود. مثلا دفتر پاسخگویی دولت ایالات متحده (GAO) گزارشی از تحقیقات خود در مورد نگرانی‌های ایمنی مربوط به تلفن‌های همراه تهیه کرد. این گزارش نتیجه گرفت که تحقیقات بیشتری برای تایید اینکه آیا تلفن‌های همراه برای کاربر کاملاً ایمن هستند مورد نیاز است و این گزارش توصیه می کند که FDA در نظارت بر آخرین نتایج تحقیقات پیشتاز باشد.

اندازه‌گیری‌ها و تجزیه و تحلیل میزان امواج رادیویی تولید شده در مدل‌های سر انسان توسط گوشی‌های موبایلی که اجازه توزیع در ایالات متحده و اروپا را دارند نشان می‌دهد که در شرایط عادی استفاده از تلفن‌های همراه از مقدار مجاز (۱/۶ واتر بر کیلوگرم طبق استاندارد IEEE) تجاوز نمی‌شود. همین امر را می‌توان در مورد تلفن‌های بی‌سیم مورد استفاده در خانه یا دفتر کار نیز گفت. تست‌ها معمولاً در شرایط حداکثر مصرف شارژ انجام می‌شود، بنابراین یک حاشیه ایمنی اضافی را فراهم می‌کند، زیرا بیشتر استفاده از تلفن در حداکثر توان نیست.

اطلاعات مربوط برای یک مدل تلفن همراه خاص را می توان تقریباً برای همه تلفن های همراه با استفاده از شماره شناسایی FCC برای آن مدل به‌دست آورد. شماره شناسه FCC معمولاً در جایی روی قاب گوشی یا جعبه دستگاه چاپ می‌شود یا در توضیحات Regularity در منو General داخل تنظیمات گوشی دیده می‌شود. در بعضی از مدل‌ها هم برای پیدا کردن شماره، باید باتری را بردارید. اما راحت‌ترین راه گرفتن شماره *#07# است. پس از بدست آوردن شماره آن را در این وب‌سایت FCC چک کنید. اطلاعات مربوط به RF Exposure در این بخش دیده می‌شود. ما این اطلاعات را برای گوشی پیکسل ۳ وارد کردیم به به نتایج آزمایش‌های گوگل در مورد تشعشعات این مدلی گوشی دست‌یافتیم که طبق استانداردها است. شما می‌توانید به همین روش، میزان تشعشع تلفن همراه خود را چک کنید.

ایمنی آنتن‌های تلفن همراه

خدمات همراه با استفاده از فرکانس‌های بین ۶۰۰ تا ۲۶۰۰ مگاهرتز (بسته به نوع فناوری) استفاده می‌کنند. آنتن‌های مورد استفاده برای ارتباطات همراه در ارتفاع بلند از جمله پشت بام‌ها یا پایه‌های فلزی قرار دارند. ارتفاع معمولی برای این آنتن‌ها بین ۱۵ تا ۶۰ متر، متغیر است. هر پایه معمولا چندین آنتن دارد که همه جهت‌ها را پوشش دهد. حداکثر توان تابش شده در هر جهت معمولاً از ۵۰۰ وات تجاوز نمی‌کند.

از طرفی انتشار امواج به‌صورت کروی است یعنی شدت انرژی متصاعد شده در واحد سطح (چگالی توان) با نمای دوم فاصله (فرمول مساحت کره) کاهش میابد. به عبارت بهتر اگر ۳ متر از آنتن فاصله بگیریم، شدت موج در واحد سطح یک نهم می‌شود. پس یک انسان ۸۰ کیلوگرمی که حداکثر می‌تواند ۳۲۰ وات را تحمل کند، در ۳ متری آنتن موبایل کاملا ایمن است. در نتیجه، تشعشع امواج رادیویی در سطح زمین بسیار کمتر از تشعشعی است که در همان ارتفاع و مستقیماً در مقابل آنتن باشد.

چگالی توان در سطح زمین صدها تا هزاران برابر کمتر از آستانه محدودیت‌های FCC است. بنابراین آنتن‌های BTS که روی سقف خانه‌ها نصب می‌شود، اگر آنها را در آغوش نگیریم، ایمن هستند.

ایمنی فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی

ایستگاه‌های پخش رادیویی و تلویزیونی سیگنال های خود را از طریق امواج رادیویی ارسال می‌کنند. ده‌ها آنتن رادیویی و تلویزیونی در سراسر ایران شبکه صدا و سیمای جمهوری اسلامی را پوشش می‌دهند؛ برای مثال آنتن جام جم، آنتن انتهای خیابان الوند، برج میلاد و آنتن‌های مستقر در کلکچال در ارتفاعات شمال تهران (معروف به نور الشهدا). ایستگاه‌های پخش در فرکانس‌های مختلف بسته به کانال، از حدود ۵۰۰ کیلوهرتز تا حدود ۷۰۰مگاهرتز برای باند UHF، اطلاعات را ارسال می‌کنند. فرکانس‌های رادیویی FM و تلویزیونی VHF در بین این دو حد قرار دارند. سطوح توان فرستنده پخش از کمتر از یک وات تا بیش از ۱۰۰کیلووات متغیر است. برخی از این سیستم‌های انتقال می‌توانند منبع مهمی از انرژی رادیویی در محیط محلی باشند. 

مقدار انرژی رادیویی که مردم در اثر آنتن‌های پخش در معرض آن هستند به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع ایستگاه، مشخصات طراحی آنتن مورد استفاده، توان انتقال یافته به آنتن، ارتفاع آنتن و فاصله از آنتن. اندازه‌گیری‌های انجام‌شده توسط FCC برای آنتن‌های مشابه در ایالات متحده نشان داده‌اند که سطوح تابش امواج رادیویی محیطی در مناطق مسکونی در نزدیکی تأسیسات پخش، معمولاً بسیار کمتر از سطوح توصیه‌شده توسط استانداردها و دستورالعمل‌ها است.

ما مطالعه‌ای پیدا نکردیم که نشان دهد آنتن‌هایی که در سراسر ایران مستقر شده‌اند تا چه حدی مطابق استانداردهای پذیرفته شده در مناطق مسکونی عمل می‌کنند. اصولا انتظار می‌رود سازمان انرژی اتمی چنین مطالعاتی را انجام دهد. دیدگاه خوشبینانه می‌تواند این باشد که علی‌رغم قدرت عملیاتی نسبتا بالای بسیاری از ایستگاه‌های پخش، بعید است که عموم مردم در معرض سطوح امواج رادیویی از آنتن‌های پخش فراتر از محدودیت‌های استاندارد تابش قرار بگیرند. سامانه مستقر شده در تهران و شیراز هم این موضوع را تایید می‌کند. نکته حساس در این زمینه، وضعیت کارگران تعمیر و نگهداری آنتن است که برای انجام تعمیرات نیاز به بالارفتن از برج آنتن دارند.

ایمنی بی‌سیم و واکی‌تاکی

سیستم‌های بی‌سیم که آنتن‌های آنها در سطح شهر گسترده‌است و پلیس، آتش‌نشانی و سایر نیروهای خدماتی از آن استفاده می‌کنند، در چندین باند فرکانسی بین حدود ۳۰ تا ۱۰۰۰ مگاهرتز کار می‌کنند. در این سیستم سه نوع فرستنده رادیویی وجود دارد: فرستنده‌های ایستگاه، فرستنده‌های سوار بر وسیله نقلیه و فرستنده‌های دستی (بی‌سیم).

آنتن‌های بی‌سیم محدوده بیشتری از آنتن‌های تلفن همراه را پوشش می‌دهند، برای همین توان آنها بیشتر است. اما ارتفاع آنها هم بیشتر است و همان طور که گفتیم این شدت با عکس توان دوم رابطه دارد. همچنین این آنتن‌ها، برخلاف تلفن همراه، همواره در حال ارسال اطلاعات نیستند. به این دلایل، آنتن‌های ایستگاه پایه معمولاً با توجه به قرار گرفتن در معرض خطر احتمالی عمومی در برابر تشعشعات رادیویی نگران‌کننده نیستند. نقاطی که نیاز به بازرسی مداوم دارند، سیستم‌های بیسیم درون کاخانه‌ها و محوطه‌های نظامی است که آنتن‌های پیجینگ پرقدرت‌شان ممکن است پتانسیل قرار گرفتن کارکنان در معرض امواج بیشتر از حد استاندارد را داشته‌باشند.

سطوح توان انتقال برای آنتن‌های روی خودرو معمولاً کمتر از آنتن‌های ایستگاه پایه است، اما بیشتر از آنتن‌های بی‌سیم دستی است. برخی از سازندگان توصیه می‌کنند که کاربران و سایر افراد نزدیک حداقل فاصله ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر را از آنتن نصب‌شده در خودرو حفظ کنند. برخلاف تلفن‌های همراه، بی‌سیم دو طرفه معمولاً تنها زمانی که دکمه «فشار برای صحبت» فشار داده شده‌است، امواج را ارسال می‌کنند. این امر میزان قرارگرفتن در معرض را کاهش می‌دهد.

هیچ شواهدی مبنی بر اینکه در صورت رعایت توصیه‌های سازنده، خطر ایمنی مرتبط با قرارگرفتن در معرض آنتن‌های بی‌سیم، وجود ندارد. در مورد واکی‌تاکی هم با توجه به اینکه این دستگاه‌ها حتی به اندازه تلفن‌های دستی (که نزدیک سر قرار می‌گیرند) به سر فرد نزدیک نیست، احتمال خطر بسیار کمتر هم هست. این دستگاه‌ها هم شناسه FCC را که رد بالا شاره کردیم دارند و با پیگیری آن می توان مقدار تشعشع هرکدام را براساس تحقیقات سازنده، مشاهده کرد.

ایمنی آنتن‌های نقطه‌به‌نقطه اینترنت و آنتن‌های فرستندده ماهواره

آنتن های مایکروویو نقطه‌به‌نقطه سیگنال های مایکروویو را در فواصل نسبتاً کوتاه (از چندصد متر تا جدود ۵۰ کیلومتر) ارسال و دریافت می‌کنند. در ایران بیشتر توزیع‌کنندگان اینترنت شرکتی از این روش استفاده می‌کنند. این آنتن‌ها معمولاً به شکل بشقاب دایره‌ای یا مستطیلی هستند و معمولاً روی برج‌های پشتیبان، پشت‌بام، کناره‌های ساختمان‌ها یا روی سازه‌های مشابه نصب می‌شوند که مسیرهای دید واضح و بدون مانع بین هر دو انتهای مسیر انتقال را فراهم می‌کنند. امواج رادیویی از این آنتن‌ها در یک مسیر هدایت‌شده بین آنتن فرستنده و آنتن گیرنده منتقل می‌شوند و پراکندگی انرژی رادیویی در خارج از این مسیر باریک حداقل یا ناچیز است.

موقع نصب، نصاب با استفاده از یک تلسکوپ کوچک طوری این آنتن‌ها را تنظیم می کند که دقیق روبروی هم قرار بگیرند. به‌همین دلیلی است که گاهی وقت‌ها وزش بادهای شدید باعث اختلال اینترنت‌های شرکتی می‌شود. قرار گرفتن در معرض امواج این آنتن‌ها تنها در شرایطی رخ می‌دهد که فرد مستقیما جلوی آنتن و بسیار نزدیک به آن بایستد. توان این آنتن‌ها در حد چند وات و کمتر است. اندازه‌گیری‌ها نشان داده‌اند که چگالی توان سطح زمین ناشی از آنتن‌های جهت‌دار مایکروویو معمولاً هزاران بار یا بیشتر کمتر از حد مجاز ایمنی توصیه‌شده است. با این حال 

آنتن‌های زمینی ارسال به ماهواره که توسط صدا و سیما، ارتباطات زیرساخت، شبکه وزارت نفت و سیستم بانکی کشور استفاده می‌شود معمولا آنتن‌های بشقابی سهموی هستند که قطر برخی از آنها به ۱۰ تا ۳۰ متر می‌رسد. توان این آنتن‌ها بسیار بالا است زیرا باید امواج را به سمت ماهواره‌هایی ارسال کنند که چندین هزار کیلومتر از سطح زمین فاصله دارند (مدار زمین آهنگ که ماهواره‌های تلویزیونی در آن قرار دارند، حدود ۳۶هزار کیلومتر ارتفاع دارد). از آنجایی که این آنتن‌ها به سمت آسمان نشانه رفته‌اند، مشابه پرتوهای یک چراغ قوه، تنها در آن جهت خاص تابش دارند و عموما دسترسی مردم به محوطه پیرامون آنها محدود است و خطری از آن شهروندان را تهدید نمی‌کند.

آنتن‌های واحد‌های پخش زنده که نودال و امپکس را در درون یک ون جا داده‌اند گاهی در سطح شهر دیده می‌شوند یا برای پوشش بازی‌های ورزشی در استادیوم‌ها حاضر می‌شوند. اینها هم از همین نوع هستند و باز هم به‌خاطر جهت خاص این آنتن‌ها آسیب جدی متوجه شهروندان نیست. در این موارد بهتر است اقدامات احتیاطی مانند محدود کردن موقت دسترسی در مجاورت آنتن برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض پرتو اصلی ارسالی ضروری باشد. آنتن‌های ماهواره‌ای که در منازل استفاده می‌شود هم تنها دریافت‌کننده هستند و هیچ موجی ارسال نمی‌کنند.

نکته نگران‌کننده در این مساله پارازیت‌هاییست که جمهوری اسلامی برای قطع ارتباطات ماهواره‌ای به‌صورت سیار ارسال می‌کند. این دستگاه‌ها مستقیما امواج پارازیت را به سمت نقاط مسکونی هدف می‌گیرند و با توجه به شدت آنها ممکن است باعث آسیب‌هایی از جمله بالا رفتن ریسک سرطان شود.

هرچند وقت یک‌بار شایعاتی در مورد آثار بیماری‌زایی و به‌خصوص سرطان‌زایی دستگاه‌هایی که با امواج رادیویی کار می کنند منتشر می‌شوند. اخیرا این شایعات درباره وای‌فای در محیط فارسی‌زبان منتشر شده و توسط کانال‌های پر مخاطب اینستاگرامی و حتی بعضی سایت‌های خبری تکرار شده‌اند.

تاکنون  ۲۵هزار مقاله علمی در ۳۰ سال گذشته نوشته شده‌، اما هیچ تهدید قطعی ناشی از قرارگرفتن در معرض امواج رادیویی از دستگاه‌های خانگی، از قبیل وای‌فای، موبایل، لپ‌تاپ، کنسول بازی، رادیو و تلویزیون، دستگاه‌های هوشمند (IoT)، بی‌سیم و واکی‌تاکی، ریموت ماشین یا ریموت درب گاراژ که همگی از امواج رادیویی برای انتقال اطلاعات استفاده می‌کنند اثبات نشده است. ادعاهایی که تاکنون در این باره شده، تکرارپذیر نیستند. 

به‌طور کلی منظور از آثار سرطان‌زای تابش الکترومغناطیسی، آثار یونیزاسیون تابش‌های فرابنقش، اشعه اکس و گاما است که قوی‌تر از نور مرئی بوده و می‌توانند الکترون را از سطح اتم‌ها و ملوکول ها جدا کنند و یون ایجاد کنند. امواج رادیویی بسیار ضعیف‌تر از نور مرئی هستند و اثر یونیزاسیون ندارند. اما این امواج آثار حرارتی دارند؛ یعنی قرار گرفتن در معرض تابش رادیویی باعث گرم‌شدن بافت زنده می‌شود. برای همین سازمان‌ها و نهادهای ملی و بین‌المللی که متولی استانداردهای دستگاه‌های مختلف هستند (مانند IEEE) محدودیت‌هایی برای این دستگاه‌ها مشخص کرده‌‌اند. امواج ساطع‌شده از دستگاه‌های خانگی پایین‌تر از حد آستانه مجاز برای تابش امواج رادیویی هستند.

سازمان جهانی بهداشت از ۱۹۹۶ این موضوع را رصد می‌کند و می‌گوید: «نتایج مطالعات حیوانی به طور مداوم هیچ افزایشی در ریسک سرطان برای قرار گرفتن در معرض طولانی مدت امواج رادیویی را نشان نمی‌دهد. تجزیه و تحلیل تلفیقی بین‌المللی داده‌های جمع‌آوری‌شده از ۱۳ کشور شرکت‌کننده نشان داد که با استفاده از تلفن همراه بیش از ۱۰ سال، خطر ابتلا به گلیوم یا مننژیوم افزایش نمی‌یابد.»

کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده (FCC) در این‌باره می‌گوید: «در سطوح نسبتا کم، برای قرار گرفتن در معرض تشعشعات امواج رادیویی، شواهدی مبنی بر اثرات بیولوژیکی اثبات نشده‌است. هرچند تعدادی گزارش در مقالات علمی دیده شده که مدعی طیف وسیعی از اثرات بیولوژیکی ناشی از قرارگرفتن در معرض سطوح پایین انرژی امواج رادیویی بوده‌اند اما با این حال، تحقیقات تجربی بیشتر نتوانستند این ادعاها را به‌طور مستقل تکرار کنند.»

سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) نیز این موضوع را بررسی کرده و در گزارشی با تمرکز بر موبایل می‌گوید: «تا به امروز، هیچ مدرک علمی یا سند معتبری مبنی بر مشکلات سلامتی ناشی از قرارگرفتن در معرض انرژی فرکانس رادیویی ساطع شده از تلفن‌های همراه وجود ندارد. منبع این گفته بررسی همه مقالات منتشر شده بین ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸ است که در یک مقاله گردآوری شده‌اند.»

کمیسیون بین‌المللی حفاظت از تشعشعات غیریونیزان (ICNIRP)، یک نهاد بین‌المللی است که به طور خاص به بخش طیف الکترومغناطیسی با فرکانس پایین‌تر از نور مرئی می‌پردازد. این سازمان می‌گوید: «اگرچه تعدادی از افراد مدعی شده‌اند که رنج زیادی را در اثر قرار گرفتن در تشعشع امواج رادیویی تحمل می‌کنند، اما هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این رنج واقعا با قرارگرفتن در معرض امواج رادیویی مرتبط است. برعکس، این تحقیق به علائم ناشی از "اعتقاد به وجود قرار گرفتن در معرض امواج رادیویی" اشاره می کند که به آن اثر Nocebo می‌گویند.»

آژانس جهانی تحقیقات سرطان (IARC)، در گزارشی با عنوان «طبقه‌بندی احتمال سرطان‌زا بودن میدان‌های الکترومغناطیسی امواج رادیویی برای انسان» امواج رادیویی را در طبقه 2B قرار داده‌است. مفهوم آن این است که هرچند تا اینجا هیچ تحقیقی وجود ندارد که نشان دهد امواج رادیویی منجر به سرطان می‌شود، اما شاید امواج رادیویی آثار طولانی مدتی داشته باشند که هنوز کشف نشده‌است، بنابراین نمی‌توان آن‌ها را با اطمینان در دسته "بی‌خطر" قرار داد و فعلا در دسته 2B هستند تا ببینیم در آینده تحقیقات چه چیزی را نشان خواهد داد.

سازمان‌های معتبر بین‌المللی از سازندگان می‌خواهند استانداردها و محدودیت‌هایی را که نهادهای معتبر و مستقل بین‌المللی ندوین می‌کنند رعایت کنند.

با این اوصاف فکت‌نامه به خبر «وای‌فای ۱۰ خطر بزرگ برای سلامت انسان دارد» برچسب «نادرست» می‌دهد. شاید مهم‌ترین خطری که از سمت امواج الکترومغناطیسی، سلامت شهروندان ایران را تهدید می کند، پارازیت است که احتمالا استانداردهای بین‌المللی در شدت امواج آن رعایت نمی‌شود.