ادعای نادرست درباره تاثیر دعا بر بهبود عملکرد سیستم ایمنی

فردی به نام «مزدافر مومنی» در صفحه اینستاگرام خود ویدیویی منتشر کرده است که در آن مدعی شده روزی ده دقیقه «تمرین ذهنی/شکرگزاری» سیستم ایمنی بدن را «۵۰ درصد قوی‌تر» می‌کند.

او صحبت خود را به آزمایشی که ادعا می‌کند «دکتر جو دیسپنزا در سال ۲۰۱۶ روی ۱۱۷ نفر» انجام داده ارجاع می‌دهد و می‌گوید که مطابق این «تست» این افراد تنها در چهار روز با «شکرگزاری» شاهد افزایش پنجاه درصدی «IgA» و کاهش ۱۶.۵ درصدی کورتیزول بوده‌اند: «آدم‌ها می‌رن کلی دارو می‌خورن. قرص اعصاب می‌خورن برای این که هورمون‌های استرس رو بتونن کنترل کنن ولی این افراد دارو نخوردن».

«IgA» مخفف ایمونوگلوبولین A است؛ نوعی پادتن (آنتی‌بادی) که بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شود. کورتیزول هم یک هورمون استروئیدی است که غده‌های فوق‌کلیوی تولید می‌کنند؛ نقش اصلی آن در تنظیم متابولیسم، پاسخ به استرس، کنترل قند خون و پاسخ ایمنی بدن است.

«مزدافر مومنی» در ویدیوی دیگری مدعی می‌شود که «تمام بیماری‌ها از سرماخوردگی ساده تا سرطان استیج ۴» به دلیل «عملکرد غیر طبیعی سیستم ایمنی» و «ایجاد التهاب» در بدن نمود پیدا می‌کنند. او ادعا می‌کند که «التهاب در واقع التهاب ذهنی است که تبدیل به التهاب فیزیولوژیک» می‌شود.

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که هیچ یک از این ادعاها درست نیست و هیچ کدام بر پایه علمی و یا پزشکی صحیحی استوار نیست.

سخنران این ویدیوها کیست و چه تخصصی دارد؟

شخصی که این ادعاها را مطرح می‌کند «مزدافر مومنی» است و آن طور که در وبسایت رسمی‌ مزدافر مومنی آمده، او «در هیچ رشته‌ای مدرک دکترا» ندارد و به گفته خودش در هیچ زمینه‌ای استاد نیست. البته در وبسایت او اشاره‌ای نشده که آیا در مقاطع پایین‌تر از دکترا مدرک دانشگاهی دارد یا خیر و تلاش ما برای پیدا کردن دانشگاه احتمالی محل تحصیل و رشته تحصیلی او در مقاطع لیسانس و ارشد بی‌نتیجه ماند.

او که صفحات متعدد و بسیار پربازدید در اینستاگرام (لینک ۱، لینک ۲، لینک ۳) و یک کانال یوتیوب دارد، خود را محقق، مدرس و مولف «مستقل» معرفی می‌کند و در موارد متنوعی از جمله پزشکی، سلامت عمومی، محیط زیست و قدرت ذهن سخنرانی می‌کند. او همچنین سه کتاب تالیف کرده که انتشارات «مزدافر مومنی» آن‌ها را منتشر کرده است.

مومنی در سخنرانی‌های خود اغلب روش‌های تحقیق و شیوه استدلال را توضیح نمی‌دهد اما گاهی از ارجاعاتی برای تایید گفته‌های خود استفاده می‌کند. در یکی از ویدیوی ذکر شده، او از تحقیق «دکتر جو دیسپنزا در سال ۲۰۱۶ روی ۱۱۷ نفر» نام برده تا بر اساس آن به صحبت خود مهر علمی بزند.

ما پیش از این هم ادعایی از او را درباره انرژی درمانی و فرکانس بدن یک انسان سالم درستی‌سنجی کرده بودیم.

درباره طب ارتعاشی، انرژی‌درمانی و انرژی شفابخش چه می‌دانیم

«دکتر جو دیسپنزا» کیست و آزمایش گفته شد تا چه حد اعتبار دارد؟

جو دیسپنزا (Dr. Joe Dispenza) در سال ۱۹۸۵ از دانشکده‌ی Life University در ایالت جورجیا در رشته‌ی کایروپراکتیک فارغ‌التحصیل شد. مدرک دکترای کایروپراکتیک، برخلاف دکترای پزشکی مربوط به زمینه‌ی درمان‌های دستی و ساختاری بدن است، یعنی تمرکز آن روی سیستم اسکلتی-عضلانی، مخصوصاً ستون فقرات، است.

گرچه دیسپنزا تحصیلات رسمی‌اش در حوزه پزشکی نیست، اما بعدها سخنرانی‌های متعددی در زمینه‌های نوروساینس، اپی‌ژنتیک، روان‌شناسی و مدیتیشن انجام داده و چندین کتاب در زمینه تاثیر ذهن بر بدن و خوددرمانی نوشته است.

اما مطالعه‌ای که مومنی به آن ارجاع داده در وب‌سایت خود دیسپنزا وجود دارد. در وبسایت او آمده است که در فوریه ۲۰۱۶ در کارگاهی در تاکوما واشنگتن پیش و پس نمونه‌های بزاق برای «کورتیزول و IgA» در مجموعه‌ای از شرکت‌کنندگان گرفته شده است.

نتایجی که تیم دیسپنزا گزارش دادند این بود که بعد از اتمام چهار روزه کارگاه که شرکت‌کنندگان روزانه چند نوبت تمرین «احساسات ارتقا یافته» انجام داده بودند، میانگین سطح کورتیزول کاهش یافت و میانگین سطح IgA افزایش یافت. به عنوان مثال، گزارش شده که IgA از حدود ۵۲.۵ به حدود ۸۶ یا بیشتر افزایش داشته است.

در وب‌سایت آمده که مقاله برای بررسی و داوری پیش از انتشار به نشریه علمی «Brain Sciences» فرستاده شده است، اما در پایگاه‌های علمی معمول مقاله‌ای که به روش کامل با داده‌ها و داوری منتشر شده باشد، پیدا نشد.

این‌که یک پژوهش در پایگاه علمی معتبر و داوری‌شده (peer-reviewed journal) منتشر شود، یکی از اصلی‌ترین معیارهای اعتبار علمی است و عدم انتشار آن اغلب ناشی از نقص‌ در طراحی، تحلیل و یا نتیجه‌گیری است.

با این توضیحات ارجاع به مطالبه «دکتر جو دیسپنزا» نمی‌تواند به عنوان تاییدی علمی برای حرف مومنی به کار رود.

افزایش igA به معنای افزایش ایمنی بدن است؟

IgA (ایمونوگلوبولین A) یکی از پنج نوع اصلی پادتن‌ها در بدن است. نقش اصلی IgA در سطوح مخاطی یعنی در بزاق، اشک، ترشحات بینی، ریه، روده و دستگاه تناسلی است. به‌طور خلاصه، IgA مثل «خط دفاعی اول» در برابر عوامل بیماری‌زا در سطح مخاط‌ها عمل می‌کند.

بنا بر مطالعه‌ای که در بخش بهداشت و محیط زیست پزشکی دانشگاه اوساکا ژاپن از نظر فیزیولوژیک افزایش سطح IgA در بزاق می‌تواند نشانه‌ای از کاهش استرس مزمن یا بهبود پاسخ ایمنی مخاطی باشد، چون استرس معمولاً سطح IgA را پایین می‌آورد. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که در افراد دچار استرس یا افسردگی، IgA کمتر است، و وقتی آرامش یا احساسات مثبت افزایش می‌یابد، IgA هم موقتاً بالا می‌رود.

اما این لزوما به معنای ایمنی بیشتر بدن به‌صورت کلی نیست. آکادمی علوم نیویورک در مطلبی با اشاره به همین موضوع توضیح داده است که ایمنی بدن یک شبکه‌ی بسیار پیچیده است. افزایش موقت IgA در بزاق به‌خودی‌خود تضمین نمی‌کند که بدن واقعاً در برابر عفونت‌ها مقاوم‌تر می‌شود. ممکن است فقط نشان‌دهنده‌ی تغییر کوتاه‌مدت فیزیولوژیک باشد، نه افزایش پایدار یا بالینی در «قدرت سیستم ایمنی».

«تمام بیماری‌ها» به التهاب و سیستم ایمنی معیوب مربوط نیستند

اینکه «تمام بیماری‌ها» از سرماخوردگی تا سرطان مرحله  چهار صرفا به التهاب و سیستم ایمنی معیوب مرتبط شوند فاقد پشتیبانی جامع علمی است.

به‌ عنوان مثال، یک مقاله که از نتایج یک متاآنالیز نوشته شده، نشان داد که شاخص التهاب با ریسک بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط است، اما ارتباط آن «با سرطان مرگبار» به‌طور معنی‌دار ثابت نشده است.

همچنین، علل بسیار دیگری مانند عوامل ژنتیکی، عفونت‎های ویروسی یا باکتریال، محیطی، سبک زندگی و عوامل رفتاری می‌توانند در ایجاد بیماری موثر باشند. توجه به این نکته ضروری است که بر اساس تحقیقات، التهاب به تنهایی به بیماری تبدیل نمی‌شود. بلکه تنها وقتی بیماری ایجاد می‌شود که التهاب مزمن و کنترل‌نشده باشد، چندین عامل خطر همزمان وجود داشته باشند و مکانیسم‌های محافظتی بدن ناکارآمد باشند.

علاوه بر این در یک مقاله که در نشریه ایمونولوژی بالینی و تجربی (Clinical and Experimental Immunology) دانشگاه آکسفورد چاپ شده التهاب (inflammation) یک پاسخ طبیعی دفاعی بدن در برابر عفونت یا آسیب بافتی عنوان شده است. همچنین در آن توضیح داده شده که التهاب شرط لازم و همیشه کافی برای ایجاد بیماری نیست. بسیاری از افراد شاخص التهابی بالا دارند ولی هرگز دچار بیماری جدی نمی‌شوند.

با توجه به توضیحات بالا، فکت‌نامه به ویدیوهای مربوط به صحبت‌های مزدافر مومنی درباره تاثیر تمرین ذهنی و دعا بر بهبود عملکرد سیستم ایمنی نشان «نادرست» می‌دهد.