ادعای نادرست درباره توان بالای تولید واژگان در زبان فارسی در مقایسه با سایر زبان‌ها

ادعایی در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر تعداد واژگان زبان فارسی، ۲۲۵ میلیون منتشر شده که می‌گوید این عدد بیشتر از کل واژگان در زبان‌های عربی، چینی، روسی، انگلیسی، ترکی و فرانسوی است. (لینک۱ ،‌لینک۲ )

این ادعا به تحقیقی از دکتر محمود حسابی استناد می‌کند که و می‌گوید بر اساس آن زبان فارسی توانایی تولید حدود ۲۲۶ میلیون واژه را دارد. در ویدیوی همراه این مطلب ادعا شده زبان ترکی ۱۰۵ هزار کلمه، زبان روسی ۲۵۰ هزار کلمه، فرانسوی ۳۵۰ هزار کلمه، زبان چینی ۳۷۵ هزار کلمه، زبان انگلیسی یک میلیون کلمه و زبان عربی ۱۲ میلیون کلمه دارد. این ادعا می‌افزاید که خط و الفبای فارسی از خط پهلوی ریشه گرفته است. همچنین در شرح این مطلب آمده است: «فارسی یکی از زبان‌های کلاسیک زنده دنیا است. یونسکو زبان‌های یونانی، لاتین، سانسکریت و فارسی را به عنوان زبان‌های کلاسیک معرفی کرده است، و از این میان فارسی تنها زبانی است که همچنان به عنوان یک زبان زنده و گفتاری مورد استفاده قرار می‌گیرد».

آیا تعداد واژگان زبان‌ها مشخص است؟

تعداد واژگان یا کلمات هیچ زبانی در عمل قابل شمارش نیست. چرا که اول باید بدانیم منظور از «کلمه» یا واژه چیست. آیا هر شکل صرفی، ترکیب، نام خاص و واژه علمی را هم باید حساب کنیم یا فقط ریشه‌های اصلی را در نظر می‌گیریم؟ فرهنگ‌ها هم هرکدام دامنه خاص خودشان را دارند. برخی مانند لغت‌نامه دهخدا تمام واژه‌های تاریخی و ادبی را گردآوری می‌کنند و بعضی مانند کتاب کوچه، فقط زبان روزمره را. از طرف دیگر زبان پدیده‌ای زنده و پویا است؛ تقریبا هر روز واژگان و کلمات جدیدی به زبان افزوده می‌شود و واژه‌های قدیمی‌تری از دایره استفاده کنار گذاشته می‌شود.

برای مثال لغت‌نامه دهخدا با بیش از ۲۶ هزار صفحه دارای حدود ۴۰۰ هزار عنوان است. فرهنگ آکسفورد به عنوان یکی از جامع‌ترین فرهنگ لغت‌های زبان انگلیسی دارای ۵۰۰ هزار عنوان است.

از سوی دیگر نباید فراموش کرد که زبان‌ها به واسطه‌ی پدیده‌ای به نام «وام‌گیری واژگانی» برای رشد و توسعه خود، از همدیگر کمک می‌گیرند. برای نمونه خود واژه‌ی «کلمه» عربی است ولی استفاده از آن در زبان روزمره رایج است.

دکتر حسابی درباره تعداد واژگان فارسی چه گفته است؟

حوزه تخصص دکتر محمود حسابی فیزیک بود و نه زبان فارسی. با این وجود کتابی به نام وندها و گهواژه‌های فارسی از او در سال ۱۳۶۸ در انتشارات جاویدان به چاپ رسیده است. این کتاب مجموعه پیش‌وند‌ها، پس‌وند‌ها و میان‌وندهای موجود در زبان فارسی است. در هیچ جای این کتاب به اعداد ۲۲۵ یا ۲۲۶ میلیون برای کلمات زبان فارسی اشاره نشده است.

محمود حسابی در پیشگفتار این کتاب ادعا می‌کند با ترکیب پیشوندها و پس‌وند‌ها و واژگان مستقل از نظر ریاضی می‌توان بیش از ۴۵ میلیون کلمه ساخت. او همچنین اشاره می‌کند که این ویژگی زبان‌های هند و اروپایی است که می‌توان‌ در آن‌ها میلیون‌ها کلمه ساخت.

ریشه خط و الفبای فارسی

اگرچه زبان فارسی امروز دنباله‌ی فارسی میانه یا همان پهلوی است، اما ریشه‌ی خط و الفبای امروز زبان فارسی از خط فارسی پهلوی نیست. الفبای امروز فارسی مورد استفاده در ایران و افغانستان برگرفته از خط عربی است که خود از شاخه‌ی «آرامی نبطی» پدید آمده است. پس از اسلام فارسی نو از سده‌های سوم و چهارم هجری به تدریج با خط عربی نوشته شد و برای آواهای بومی چهار حرف تازه‌ی «گ، چ، پ، ژ» به آن افزوده شد.

«پهلوی» خط پارسی میانه در دوران ساسانیان بود و پس از فروپاشی آن فارسی نوشتاری در جامه‌ی خط عربی شکل گرفت. گونه‌ی تاجیکی خط فارسی در تاجیکستان نیز به دلایل تاریخی دوران اتجاد جماهیر شوروی با الفبای سیریلیک نوشته می‌شود.

آیا یونسکو زبان‌های کلاسیک را معرفی کرده؟

ادعای مطرح‌شده درباره‌ی معرفی زبان فارسی به‌عنوان یکی از «زبان‌های کلاسیک دنیا» از سوی یونسکو، مبنای رسمی ندارد. هیچ سند، بیانیه یا فهرست رسمی از طرف یونسکو وجود ندارد که زبان‌های «کلاسیک» را تعیین کرده باشد. این تعبیر بیشتر از یک برداشت فرهنگی یا رسانه‌ای رواج یافته که در نوشته‌ها و گفتارهای فارسی، گاهی به اشتباه به یونسکو نسبت داده می‌شود.

فکت‌نامه پیش‌تر ادعای «تنها زبان زنده کلاسیک دنیا از نظر یونسکو» را راستی‌آزمایی کرده و به آن نشان نادرست داده بود.

آیا زبان فارسی تنها زبان کلاسیک زنده دنیا است؟

در منابع و بیانیه‌های عمومی و رسمی یونسکو، به این موضوع اشاره نشده است. با وجود این از منظر زبان‌شناسی تعداد زبان‌های کلاسیک، بیش از چهار تاست و به نظر می‌رسد به غیر از فارسی، زبان‌های دیگری مانند یونانی، چینی و عربی نیز در این طبقه‌بندی قرار می‌گیرند که هم کلاسیکند و هم در حال حاضر تعداد زیادی از افراد به این زبان‌ها صحبت می‌کنند.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعا که زبان فارسی با ۲۲۵ میلیون کلمه، واژگان بیشتری از انگلیسی، عربی، ترکی، فرانسوی و روسی دارد و تنها زبان زنده‌ی کلاسیک از نظر یونسکوست و خط آن مشتق از خط پهلوی است، نشان «نادرست» می‌دهد.

[جمع‌بندی]