ادعای شاخ‌دار درباره جمعیت افغانستانی‌ها در ایران و عرف بین‌المللی ۳ درصدی برای مهاجران خارجی

روزنامه جمهوری‌اسلامی می‌گوید: «جمعیت اتباع افغانی‌ ۱۲ درصد جمعیت ایران است، در حالی که عرف بین‌المللی تا ۳ درصد را مجاز می‌داند.»

در متن سرمقاله (لینک بایگانی) شماره ۱۶ مهر ۱۴۰۴ این روزنامه که موضوع آن انتقاد از حضور اتباع افغانستانی در ایران است، نوشته شده:

«درخصوص تناسب جمعیتی، عرف بین‌المللی برای هر کشوری حداکثر تا ۳ درصد حضور اتباع شامل کل کشورها را مجاز می‌داند. بر این اساس، در برابر ۹۰ میلیون جمعیت ایران، آنچه طبیعی می‌تواند باشد حضور حداکثر ۲ میلیون و هفتصد هزار نفر از اتباع کشورهای بیگانه در ایران کنونی است. از این رقم، سهم افغانستان به میزان یکی از ده‌ها کشوری باید در نظر گرفته شود که اتباع آنها در ایران حضور دارند در حالی که فقط اتباع افغانی موجود در ایران براساس خوشبینانه‌ترین نگاه‌ها به بیش از ۱۲درصد جمعیت ایران می‌رسد! در مورد دانش‌آموزان افغانی نیز رقم به همین نسبت بسیار بیش از حد مجاز است.»

این آمار در سایر رسانه‌ها، پایگاه‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی بازتاب نسبتا گسترده‌ای داشته است.

اولین بار نیست که این روزنامه مطالبی در نقد افغانستانی‌ها در ایران می‌نویسد. فکت‌نامه پیش‌ از این نیز بعضی ادعاهای نویسندگان این روزنامه را درستی‌سنجی کرده است. از جمله ادعای سه سال پیش درباره جمعیت ۸ میلیون نفری افغانستانی‌ها در ایران را و به آن نشان شاخ‌دار داده است.

برای اطمینان برای بخش «تماس با ما» سایت روزنامه جمهوری پیام فرستادیم و درباره منبع این آمار سوال کردیم که تا کنون به سوالات ما پاسخی داده نشده است، بنابراین تلاش می‌کنیم با استناد به منابع موثق صحت و سقم ادعای مطرح شده در روزنامه جمهوری اسلامی را بررسی کنیم.

ادعای مطرح شده دو بخش دارد.

۱- جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران معادل ۱۲ درصد جمعیت کل کشور است.

۲- عرف بین‌المللی تا ۳ درصد «مهاجران خارجی» را مجاز می‌داند.

۱- آیا جمعیت مهاجران افغانستانی ۱۲ درصد جمعیت کل کشور است؟

خیر. این نسبت با هیچ آمار یا برآورد رسمی یا نیمه‌رسمی هم‌خوانی ندارد. طبق برآورد مرکز آمار، جمعیت ایران در حال حاضر حدود ۸۶ میلیون و ۵۵۰ هزار نفر است. ۱۲ درصد این رقم معادل بیش از ۱۰ میلیون نفر است.

اعداد و ارقام متنوعی از ۸ تا ۱۷ میلیون و حتی بیشتر درباره جمعیت اتباع خارجی ذکر شده که هیچ کدام از آنها پایه و اساسی ندارند. به این معنی که اولا، هیچ فکت یا منبع پشتیبانی در تایید آنها نیست، دوم، با گزارش‌ها و آمارهای رسمی اختلاف زیادی دارند؛ و سوم اینکه به نسبت جمعیت ایران یا حتی افغانستان منطقی به نظر نمی‌رسند.

مرکز امور اتباع خارجی وزارت کشور، سال ۱۴۰۳ جمعیت افغانستانی‌های مقیم ایران، شامل مجاز و غیرمجاز، ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر برآورد کرده است. رئیس این مرکز در شهریور ماه امسال اعلام کرده که یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از ابتدای سال تا اوایل مرداد از کشور خارج شده‌اند.

کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد هم در حال حاضر جمعیت مهاجران افغانستانی سرشماری شده در ایران را در پایان سال ۲۰۲۴ میلادی ۳ میلیون و ۴۷۷ هزار نفر اعلام (لینک بایگانی) کرده است. در آخرین گزارش وضعیت این کمیساریا هم گفته شده که از ابتدای سال میلادی حدود یک میلیون و ۶۵۰ هزار نفر از ایران به افغانستان بازگردانده شده‌اند.

چنانکه روشن است طبق آمارهای رسمی جمعیت مهاجران افغانستانی، شامل مجاز و غیرمجاز در حال حاضر کمتر از ۶ میلیون نفر است که فاصله زیادی با آنچه در روزنامه جمهوری اسلامی گفته شده دارد.

با توجه به سابقه حکومت ایران در ارائه اطلاعات نادرست، ممکن است آمار رسمی قابل اطمینان نباشد، اما تاکنون برای بقیه اعداد و ارقامی که گفته شده نیز هیچ توضیحی ارائه نشده که این اعداد ۸ یا ۱۰، ۱۷ میلیون یا حتی بیشتر چگونه محاسبه و برآورد می‌شوند. تا زمانی که توضیح علمی و قانع‌کننده‌ای برای این اعداد ارائه نشود، صرفا اعداد و ارقام بی‌پایه و اساس خواهند بود.

۲- آیا عرف بین‌المللی تا ۳ درصد «مهاجران خارجی» را مجاز می‌داند؟

خیر. تا آنجایی که ما گشته‌ایم هیچ منبع معتبری به چنین چیزی اشاره نکرده است، با این حال بعضی منابع رسمی مشابه چنین ادعایی را مطرح کرده‌اند. به طور مشخص می‌توان به اظهارات نادر یاراحمدی، مدیرکل امور اتباع خارجی وزارت کشور اشاره کرد که تیرماه امسال در یک نشست خبری (لینک بایگانی) گفته بود:

«در تمام دنیا حداکثر ۳ درصد جمعیت کشور میزبان را می‌توانند از مهاجرین و اتباع خارجی بپذیرند.»

این نسبت پیش‌تر در طرح (لینک بایگانی) «اصلاح قانون مربوط به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران» نیز مطرح شده بود. در یکی از مواد این طرح آمده بود:

«کل جمعیت اتباع بیگانه اعم (خود تبعه، همسر و فرزندان) وی ساکن و شاغل در هر شهر و در هر روستا و در هر شهرستان و در هر استان بیشتر از سه درصد کل جمعیت ساکن و شاغل در آن شهر و روستا و شهرستان و استان نشود.»

دقیقا مشخص نیست این عدد از کجا آمده. ممکن است برآوردهای کلی از نسبت جمعیت مهاجران در جهان به اشتباه «عرف بین‌المللی» در نظر گرفته شده است، اما آنچه مسلم است دامنه جمعیت مهاجران در کشورهای گوناگون دنیا بسیار متنوع است.

در بعضی کشورها نسبت مهاجران خارجی به کل جمعیت تا حدود ۸۰ درصد می‌رسد، در بعضی کشورها نزدیک به صفر است.

طبق آخرین گزارش مهاجرت سازمان ملل متحد (لینک بایگانی)، میلادی نسبت جمعیت مهاجران خارجی به کل جمعیت جهان در سال ۲۰۲۴ میلادی به ۳/۷ درصد رسیده است، این در حالی است که در ابتدایی دهه ۱۹۹۰ میلادی این نسبت کمتر از ۳ درصد بود.

این نسبت در اقیانوسیه و استرالیا حدود ۲۲درصد، در آمریکای شمالی حدود ۱۶ درصد، در اروپا حدود ۱۳ درصد، در خاورمیانه و شمال آفریقا حدود ۹ درصد، در آمریکای جنوبی کمتر از ۳ درصد، در آفریقا ۲ درصد، در شرق آسیا یک درصد و در جنوب آسیا و آسیای میانه کمتر از یک درصد است.

چنانکه در نقشه بالا دیده می‌شود شرایط در مناطق مختلف، بسیار متفاوت است. در کشورها هم این نسبت تفاوت بسیار زیادی دارد.

به عنوان نمونه این نسبت در امارات متحده عربی و قطر بیش از ۶۰ درصد است. در اسرائیل ۲۴ درصد، در عربستان سعودی ۲۳ درصد و در ترکیه ۸ درصد است. در داده‌های سازمان ملل این نسبت برای ایران ۴/۴ درصد محاسبه شده است. از آن سو در کشورهای مانند برزیل، هند، چین این نسبت کمتر از نیم درصد و در کشور کوبا صفر است.

نقشه و نمودار زیر نسبت جمعیت مهاجر به کل جمعیت در کشورهای همسایه زمینی و دریایی ایران را نشان می‌دهد.

روزنامه جمهوری اسلامی به تازگی در سرمقاله‌ای نوشته «جمعیت اتباع افغانی‌ ۱۲ درصد جمعیت ایران است، در حالی که عرف بین‌المللی تا ۳ درصد را مجاز می‌داند.»

اولین بار نیست که این روزنامه ادعاها و آمارهای اغراق‌آمیز و نادرست درباره جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران منتشر می‌کند.

اعداد و ارقام متنوعی درباره جمعیت مهاجران افغانستانی گفته و منتشر می‌شوند، اما منبع، مبنا یا روش محاسبه هیچ کدام از این آمار مشخص نیست.

طبق آخرین آمار رسمی جمعیت مهاجران افغانستانی، شامل مهاجران قانونی و غیرقانونی، تا سال ۱۴۰۳ حدود ۶/۳ میلیون نفر (حدود ۷درصد کل جمعیت کشور) بوده است.

بر اساس گزارش‌های رسمی طی یک سال اخیر بیش از ۱/۵ میلیون نفر از اتباع افغانستانی از ایران اخراج شده‌اند. بنابراین در حال حاضر جمعیت آنها باید کمتر از ۵ میلیون نفر باشد.

از سوی دیگر چیزی به اسم عرف بین‌المللی وجود ندارد. نسبت جمعیت مهاجر به جمعیت کشورها بسیار متفاوت است.

طبق آمار سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۴، جمعیت مهاجران به نسبت کل جمعیت جهان ۳/۷ درصد بوده است. این نسبت در اقیانوسیه ۲۲درصد، در آمریکای شمالی ۱۶ درصد، در اروپا ۱۳ درصد، در خاورمیانه ۹ درصد، در آمریکای جنوبی کمتر از ۳ درصد، در آفریقا ۲ درصد، در شرق آسیا یک درصد و در جنوب آسیا کمتر از یک درصد است.

در میان همسایگان ایران نیز نسبت جمعیت مهاجر به کل جمعیت، دست‌کم در ده کشور بیشتر از ایران است:

امارات‌متحده عربی (۶۷درصد)، قطر (۶۱درصد)، کویت (۵۹درصد)، بحرین (۳۷درصد)، عربستان سعودی (۲۳درصد)، عمان (۲۳ درصد) ارمنستان (۱۰درصد) و ترکیه (۸درصد)

با این اوصاف روشن است که ادعای روزنامه جمهوری اسلامی از همه نظر خلاف واقع است و با توجه به ابعاد آن و سابقه این روزنامه در طرح ادعاهای نادرست، فکت‌نامه به این ادعا نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.