رای‌گیری ۲۸ شهریور شورای امنیت درباره ایران؛ حالا چه می‌شود؟

همزمان با پایان رای‌گیری روز جمعه ۲۸ شهریور ۱۴۰۴ در شورای امنیت سازمان ملل درباره تحریم‌های جمهوری اسلامی ایران، بسیاری از سایت‌های خبری و کاربران شبکه‌های اجتماعی به آن واکنش نشان دادند.

برخی از آنها اعلام کردند با این رای‌گیری: «مکانیزم ماشه فعال شد.» و برخی دیگر ادعا کردند «تحریم‌های سازمان ملل شروع شده است.»

به طور خلاصه باید گفت هیچ کدام از این دو ادعا دقیق و درست نیستند و نیاز به توضیح دارند. ما در ادامه مطلب به صورت مفصل به آن می‌پردازیم اما به طور خلاصه باید بدانیم:

۱- مکانیزم ماشه از ۶ شهریور ۱۴۰۴ یعنی ۲۳ روز قبل از برگزاری جلسه روز جمعه فعال شده است. بنابراین اینکه بگوییم مکانیزم ماشه بعد از این رای‌گیری فعال شده، نادرست است.

۲- بعد از جلسه روز جمعه، تصمیمی درباره از سرگیری تحریم‌ها گرفته نشده است. هر چند در صورتی که شرایط مانند هفته‌های گذشته باشد، تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۶ مهر ۱۴۰۴ دوباره از سر گرفته می‌شود. بنابراین گزاره دوم که می‌گوید این تحریم‌ها با این رای‌گیری جدید برگشته هم ادعایی درست و دقیقی نیست.

۳- اتفاقی که در رای‌گیری روز جمعه افتاده اهمیت زیادی دارد و نشان می‌دهد تصمیم غرب در جهت بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران، جدی است؛ قطع‌نامه‌هایی که در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد (از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹) علیه ایران صادر شد و نظام جمهوری اسلامی در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی، تلاش کرد با مذاکره و تصویب برجام، این تحریم‌ها را به مدت ۱۰ سال تعلیق کند.

ما پیشتر در فکت‌نامه مقاله‌ای را درباره مکانیزم ماشه منتشر کردیم.

اما درباره جلسه روز جمعه ۲۸ شهریور چه می‌دانیم؟ نتیجه این جلسه چه بود؟ حالا چه می‌شود و سناریوهای پیش روی جمهوری اسلامی ایران چیست؟

رای‌گیری جدید شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی ایران

شورای امنیت سازمان ملل در جلسه روز جمعه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را که درخواست می‌کرد لغو تحریم‌های سازمان ملل، ادامه پیدا کند رد کرد.

شورای امنیت سازمان ملل، ۱۵ عضو دارد:

پنج عضو دائم (روسیه، چین، ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه)

۱۰ عضو غیردائم (الجزایر، پاکستان، دانمارک، یونان، پاناما، سیرالئون، اسلوونی، سومالی، گویان و کره‌جنوبی)

از این میان، روسیه، چین، پاکستان و الجزایر (۴ کشور) رای دادند که لغو تحریم‌ها ادامه پیدا کند و ۹ کشور (از جمله ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، دانمارک و سومالی) علیه این پیش‌نویس رای دادند. دو کشور کره‌جنوبی و گویان هم رای ممتنع دادند.

در این جلسه همچنین نمایندگان کشورها درباره دلیل موافقت و مخالفت خود با این پیش‌نویس، سخنرانی کردند.

معاون وزارت خارجه ایران گفت: «در حال حاضر فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم نداریم. وقتی فعالیتی وجود ندارد، اسنپ‌بک موضوعیت ندارد و بی‌معناست.»

دوروتی شی، نماینده آمریکا در شورای امنیت گفت: «ما باید با یک صدا، رهبران ایران را تحت فشار بگذاریم تا مسیر صلح و در نتیجه آن، راه رفاه برای مردم ایران را انتخاب کنند.»

چرا چین و روسیه نتوانستند از حق وتو استفاده کنند؟

این قطعنامه برای تصویب به رای همه اعضای دائم شورای امنیت و چهار عضو غیردائم یعنی مجموعا ۹ رای مثبت احتیاج داشت؛ یعنی حتی اگر یکی از سه کشور ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه هم به این پیش‌نویس رای منفی می‌داد، باز هم تصویب نمی‌شد.

نکته‌ای که به صورت کلی باید بدانیم این است که قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت درباره تحریم جمهوری اسلامی ایران فقط در صورتی تعلیق می‌شود که هیچکدام از اعضای دائم شورای امنیت آن را وتو نکنند و چهار کشور غیرعضو هم با آن موافق باشند. به همین دلیل است که مخالفت روسیه و چین نمی‌تواند مانع بازگشت این قطعنامه‌ها شوند. (در حالی که پنج عضو دائم، در بسیاری از موارد دیگر از این حق وتو استفاده کرده‌اند و می‌کنند.)

از ۱۰ سال پیش تا امروز

این فرایند ۱۰ سال پیش یعنی تیر ۱۳۹۴ تعیین شده بود؛ بر اساس بند ۱۱ قطعنامه مشهور ۲۲۳۱ که در آن هر شش قطعنامه پیشین که منجر به تحریم‌های وسیع هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران شده بود را لغو می‌کرد.

بر اساس این قطعنامه بود که جمهوری اسلامی ایران به عنوان اولین کشوری شناخته شد که با وجود گرفتن قطعنامه‌های متعدد و تحریم‌های فراوان ذیل فصل ۷ منشور ملل متحد، همه آنها را لغو کند و از ذیل این فصل خارج شود.

مقامات غربی بارها اعلام کرده‌اند، این قطعنامه فرصتی بود که در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار داشت تا در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای خود با جهان به تفاهم برسد.

چه تحریم‌هایی قرار است برگردد؟

اگر جمهوری اسلامی تا تاریخ ۷ مهر ۱۴۰۴ نتواند با غرب به توافق برسد، تمام آن تحریم‌ها دوباره برخواهد گشت و این یعنی ضربه‌ای بزرگ به اقتصاد ایران.

در این حالت این شش قطعنامه دوباره برقرار می‌شود:

۱- قطعنامه ۱۶۹۶ - تاریخ تصویب ۹ مرداد ۱۳۸۵:

اولین قطعنامه الزام‌آور شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی ایران در مورد مسائل هسته‌ای بود. بر اساس آن ایران باید تمامی فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری را به طور کامل و قابل راستی‌آزمایی تعلیق کند و همچنین با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کامل داشته باشد.

۲- قطعنامه ۱۷۳۷ - تاریخ تصویب ۲ دی ۱۳۸۵:

جمهوری اسلامی ایران موظف شد فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی اورانیوم و پروژه آب سنگین اراک را تعلیق کند. همچنین محدودیت‌هایی علیه افراد و نهادهای مرتبط با برنامه هسته‌ای و موشکی ایران اعمال شد.

۳- قطعنامه ۱۷۴۷ - تاریخ تصویب ۴ فروردین ۱۳۸۶:

این قطعنامه دامنه تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران را گسترش داد؛ تحریم تسلیحاتی، محدودیت‌های مالی و مسافرت و فشارهای اقتصادی برای ایجاد روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران.

۴- قطعنامه ۱۸۰۳ - تاریخ تصویب ۱۳ اسفند ۱۳۸۶:

این قطعنامه، باز هم تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران را گسترش داد و محدودیت‌هایی را برای مبادلات بانکی ایجاد کرد.

۵- قطعنامه ۱۸۳۵ - تاریخ تصویب ۶ مهر ۱۳۸۷:

تاکید بر توقف فعالیت‌های آب سنگین و تاکید بر لزوم همکاری جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای. در این قطعنامه تحریم جدیدی اعلام نشد اما بر ادامه تحریم‌های گذشته تاکید شد. مدتی پس از این تصویب این قطعنامه بود که محمود احمدی‌نژاد در یک سخنرانی گفت: «هر روز یك قطعنامه تهیه كردند و در شورای امنیت علیه ما صادر كردند. من امروز به آنها می‌گویم آنقدر قطعنامه بدهید تا قطعنامه‌‌دان شما پاره شود.»

۶- قطعنامه ۱۹۲۹ - تاریخ تصویب ۱۹ خرداد ۱۳۸۹:

این بیانیه یکی از گسترده‌ترین مصوبه‌ها علیه فعالیت‌های هسته‌ای، نظامی و فعالیت‌های اقتصادی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران بود. محدودیت‌های تسلیحاتی، موشکی، تحریم‌های مالی و بانکی و محدودیت در سرمایه‌گذاری از جمله مصوبات این قطعنامه بود.

آیا فرصتی برای توافق وجود دارد؟

بله. همچنان (این مقاله در تاریخ ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵ و چند روز قبل از پایان مهلت توافق منتشر می‌شود.) این امکان به صورت بالقوه وجود دارد که جمهوری اسلامی ایران و غرب در چند روز باقی مانده، به توافق برسند.

هر دو طرف، کمی بیش از یک هفته فرصت دارند تا به یک توافق لحظه آخری دست یابند.

توجه به این نکته ضروری است که سازمان ملل متحد در روزهای آینده میزبان رهبران جهان است و این امکان برای جمهوری اسلامی و کشورهای اروپایی وجود دارد که همزمان با حضور رهبران کشورهای جهان برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، از امکانات مذاکره و دیپلماتیک بیشتری استفاده کنند.به عنوان مثال، سعید ایروانی، نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل گفته است: «عباس عراقچی در جریان مجمع عمومی چند جلسه با طرف‌های اروپایی خواهد داشت.»

نمایندگان بریتانیا و فرانسه نیز درباره این همچنان فرصت برای توافق وجود دارد، صحبت کرد‌ه‌اند.