ادعای شاخ‌دار ساخت ربات حاملگی انسان‌نما

در هفته گذشته در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان، خبری پخش شد با این مضمون که «چینی‌ها نخستین ربات انسان‌نمای جهان را ساخته‌اند که یک رحم مصنوعی دارد و می‌تواند نوزاد زنده به دنیا بیاورد» (نیوزویک، ام‌اس‌ان، نیویورک پست، دیلی‌میل، تایمز هند). این موضوع در رسانه‌های ایرانی هم بازتاب داشت (تسنیم، دیجیاتو، عصر ایران). از جمله حساب کاربری تلویزیون من‌وتو در اینستاگرام پستی را منتشر کرد که با استقبالی کم نظیر مواجه شد (بایگانی):

دانشمندان در چین ادعا می‌کنند نخستین ربات باردار جهان را ساخته‌اند. رباتی انسان‌نما که با یک رحم مصنوعی، می‌تواند نوزاد زنده به دنیا بیاورد.این پروژه به گفته طراح اصلی آن، دکتر ژانگ چیفِنگ، در مرحله‌ی نهایی قرار دارد و نمونه اولیه‌اش سال آینده با قیمت حدود ۱۰ هزار پوند عرضه خواهد شد.انتشار این خبر موجی از واکنش‌ها در چین به‌راه انداخت؛ بعضی آن را غیرانسانی و غیرطبیعی خواندند، و بعضی دیگر از آن حمایت کردند و گفتند می‌تواند رنج بارداری زنان را کاهش دهد و برای خانواده‌های نابارور امید تازه‌ای باشد.با این حال، کارشناسان تأکید می‌کنند استفاده از ربات باردار پرسش‌های جدی اخلاقی و حقوقی را پیش روی بشر قرار داده است.پیش‌تر هم دانشمندان توانسته بودند بره‌های نارس را چند هفته در کیسه‌ای شبیه رحم مصنوعی زنده نگه دارند. حالا امید دارند این ربات بارداری بتواند کل فرآیند، از لقاح تا تولد، را شبیه‌سازی کند.

کل این خبر و ادعا و هر آنچه در مورد اسامی، افراد، دانشگاه، موسسه تحقیقاتی، شرکت، پروژه، قیمت و … در این خبر گفته‌شده، بی‌اساس و نادرست است. چنین خبری از منابع معتبر اعلام نشده و معدود رسانه‌های نسبتا معتبری هم که این موضوع را پوشش داده بودند آن را از سایت خود حذف کردند. فکت‌نامه پیش از این در راستی‌آزمایی دیگری موضوع رحم مصنوعی را بررسی کرده‌بود.

فناوری به اسم «رحم مصنوعی» آن‌طور که تبلیغ می‌شود وجود ندارد و چنین مفهومی شبه ‌علمی است. چشم‌اندازی در آینده نزدیک که بشر بتواند دستگاهی بسازد که بتواند جنین انسان را برای ۹ ماه در طول فرآیند پیچیده بارداری خود نگه‌دارد، وجود ندارد و چنین چیزی با فناوری فعلی امکان‌پذیر نیست. اصلا شناخت بشر از جزییات بیوشیمیایی فرآیند بارداری در رحم بسیار ناقص‌تر از آن است که بخواهد چنین فرآیندی را با دستگاه شبیه‌سازی کند. بشر تاکنون حتی نتوانسته یک عضو کامل بدن را در حالت عملکرد واقعی، در خارج از بدن نگه‌داری کند؛ چه برسد به یک جنین کامل.

بشر تنها توانسته، یک نوزاد زودرس گوسفند را برای مدت چند هفته درون کیسه نگه‌دارد تا بخشی از فرآیند تکوین را که در رحم مادرش ناقص انجام شده‌بود را تکمیل کند. بنابراین نه تنها ربات انسان‌نمایی به شکل زن حامله بلکه حتی یک کیسه یا دستگاه آزمایشگاهی مستقر در یک بیمارستان یا مرکز تحقیقاتی مجهز که بتواند تمام فرآیند حاملگی را خارج از رحم انسان طی کند، شاخ‌دار است. رسانه‌هایی مانند رویترز، خبرگزاری فرانسه و یواس‌ای تودی ادعای مشابه قبلی را درستی‌سنجی کرده و به ادعای وجود چنین فناوری و یا حتی محقق شدن احتمالی آن در آینده نزدیک، نشان نادرست داده‌اند.

بررسی در سایر رسانه‌های درستی‌سنجی هم نشان می‌دهد این خبر که چنین رباتی اختراع شده، نادرست است.

بنگاه راستی‌آزمایی اسنوپس، با نخستین سایت‌های خبری که این گزارش را منتشر کرده یا از سایت خود حذف کردند مانند رسانه کره‌ای «چوسان»، CNBC TV18 در هند و «استاندارد» در هنگ کنگ تماس گرفته تا دلیل حذف داستان را جویا شود اما تا زمان انتشار این راستی‌آزمایی (یک روز قبل از این گزارش فکت‌نامه) پاسخی دریافت نکرده‌است. براساس تحقیقات اسنوپس:

همه گزارش‌های خبری به مخترعی به نام ژانگ کی‌فنگ اشاره داشتند که برخی رسانه‌ها گفتند مدرک دکترا را از دانشگاه فنی نانیانگ در سنگاپور گرفته است و برخی دیگر گزارش دادند که هنوز در استخدام این دانشگاه است. ژانگ ظاهراً شرکت «کایوا تکنولوژی» را تأسیس کرده و چنین رباتی را در مصاحبه‌ای با خبرگزاری علمی و فناوری چینی «کوای که ژی» اعلام کرده است.

با این حال براساس همین گزارش سخنگوی دانشگاه صنعتی نانیانگ (NTU) به اسنوپس گفته:

1. هیچ مخترع ادعایی با این نام تاکنون از این موسسه آموزش عالی فارغ‌التحصیل نشده.
2. چنین رباتی با این مشخصات در این دانشگاه توسعه نیافته است.
3. هیچ فردی به نام «ژانگ کی‌فنگ» با مدرک دکترا از دانشگاه فناوری نانیانگ فارغ‌التحصیل نشده است.
4. هیچ تحقیقی در مورد «ربات‌های بارداری» در دانشگاه فناوری نانیانگ انجام نشده است.

خبر حذف‌شده‌ استاندارد شامل اسکرین‌شاتی از مردی روی تلویزیون بود که او را ژانگ معرفی می‌کرد و منبع آن را دویین (معادل چینی تیک‌تاک) اعلام کرده‌بود. جستجوی معکوس تصویر نشان داد که تصاویر مشابهی در چندین رسانه، از جمله رسانه‌های کره‌ای و چینی، ظاهر شده بودند، اما ظاهراً بسیاری از این لینک‌ها حذف شده بودند. سایت شرکت Kaiwa Technology هم مدت‌هاست به‌روز نشده و در زمان فعالیت‌هم اصلا ربطی هم به رحم مصنوعی نداشته و روی فناوری های الکترونیک و فوتونیک متمرکز بوده‌است (بایگانی). همچنین گفته‌شده این خبر در اولین روز نمایشگاه جهانی ربات در پکن، در یک کنفرانس ربات‌های انسان‌نما، اعلام شد. با این حال نه نامی از ژانگ را در فهرست سخنرانان، شرکت‌کنندگان است و نه شرکت کایوا تکنولوژی یکی از غرفه‌داران بوده است.

بنابراین فکت‌نامه به خبر مطرح‌شده در حساب کاربری تلویزیون من‌وتو و سایر مطبوعات و رسانه‌های ایران و جهان که «ادعای ساخت ربات حاملگی در چین» (یا حتی طرحی برای رونمایی از آن در سال ۲۰۲۶) را مطرح کرده‌اند نشان شاخ‌دار می‌دهد.