آیا با حمله به فردو، تهدید هسته‌ای جمهوری اسلامی تمام شده‌است؟

بامداد یکشنبه اول تیر ۱۴۰۴، ایالات متحده آمریکا حمله‌ای سنگین، به سه محل از تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در فردو، نطنز و اصفهان انجام داد (Operation Midnight Hammer). ساعت ۳:۳۰ صبح به وقت تهران، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری این کشور، خبر را اعلام کرد. صبح روز یکشنبه به وقت واشنگتن، ژنرال دنیل کین، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ایالات متحده در کنفرانس خبری (بریفینگ) تصویر زیر را از حمله نشان داد.

براساس این اینفوگرافیک می‌توان گفت:

۱) هفت فروند بمب‌افکن B-2 از پایگاه نیروی هوایی وایتمن در ایالات میزوری در مرکز ایالات متحده به سمت شرق بلند شده و با سه بار سوختگیری به ترتیب در شرق آمریکا، نزدیک ساحل شرقی اقیانوس آتلانتیک و بر فراز مدیترانه، وارد آسمان خاورمیانه شده‌اند.

۲) در شرق مدیترانه این گروه، تحت پوشش جنگنده‌های آمریکایی قرار گرفته‌اند که از روی ناوهای هواپیمابر آمریکا بلند شده‌اند (ممکن‌است F-35 از ناو کارل وینسن باشد یا F-16CJ و F/A-18C از ناو ترومن). سپس در ادامه وارد آسمان ایران شده و بمب‌های سنگرشکن ویژه (GBU-57 MOP) را در مراکز غنی‌سازی فردو و نطنز خالی کرده‌اند (هر بی۲ دو بمب ۱۴ تنی).

۳) هم‌زمان موشک‌های کروز تاماهاوک از ناوگان دریای آمریکا در جنوب دریای عمان بودند، به سمت مرکز فرآوری اورانیوم در اصفهان شلیک شده‌است.

به این ترتیب این سوال پیش آمده که آیا «تهدید هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران» یا «بازدارندگی استراتژیک جمهوری اسلامی ایران» از بین رفته است؟ آیا ذخایر اورانیوم غنی‌سازی جمهوری اسلامی ایران از بین رفته است؟

اورانیوم غنی‌شده کجاست؟

براساس ادعای مقامات جمهوری اسلامی به نقل از رویترز پیش از حمله به فردو اورانیوم غنی‌شده از آن مکان خارج شده‌است. این موضوع از نظر فنی کاملا ممکن است. براساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمهوری اسلامی ایران، بیش از ۸ تن اورانیوم غنی‌شده دارد (گزارش سال ۲۰۲۵، شماره ۲۴ و ۲۵).

گاز UF6 با کپسول‌هایی مشابه آنچه در تصویر زیر دیده می‌شود جابه‌جا می‌شود:

گاز UF6 در دمای اتاق به حالت جامد در می‌آید (در فشار اتمسفر در دمای ۵۶ درجه سانتی‌گراد تصعید می‌شود). چگالی UF6 جامد ۵۰۶۰ کیلوگرم در متر مکعب است. یعنی همه گاز غنی شده در کمتر از ۲ متر مکعب جا می‌شود. اما باید توجه داشت به دلیل تفاوت در مقدار غنی‌شده، آنها را باید در کپسول‌های جدا نگه داشت.

یعنی کل اورانیوم غنی‌شده بالای ۶۰درصد را می‌توان در کپسول های کوچکتر و با حمل‌کننده‌های کوچک پشت تریلی یا کامیون، جابه‌جا کرد. استفاده از مواد جاذب اشعه آلفا در بدنه تریلی‌های حمل‌کننده، مانع از پایش آنها به دست شناساگرهای خارجی می‌شود.

آیا فردو و نطنز از بین رفته‌اند؟

براساس آنچه از تصاویر ماهواره‌ای قبلی می‌دانیم، جمهوری اسلامی ایران، پیش از این حمله، درهای ورودی مرکز غنی‌سازی فردو را با خاک پوشانده و به نوعی آن را زیر خاک دفن کرده‌بود. (هدف احتمالا جلوگیری از عملیات خرابکاری بوده‌است). در این تصویر ۱۶ کامیون دیده می‌شود که در عملیات پوشاندن درهای ورودی فردو حضور داشتند.

براساس تصاویر ماهواره‌ای که پس از حمله منتشر شد، شش سوراخ در بالای کوهی که زیر آن تاسیسات فردو قرار دارد، دیده می‌شود.

بمب‌ها از راهی نزدیک شفت تهویه سالن مرکزی و سالن غنی‌سازی به درون تاسیسات نفوذ کرده‌اند. با توجه به بسته بودن ورودی‌ها، موج انفجار تقریبا همه چیز را در داخل سالن‌های سانتریفیوژ از بین خواهد برد.

همچنین تصاویر ماهواره‌ای نشان‌دهنده سوراخ‌های بزرگی هستند که نفوذ بمب‌های سنگرشکن به تاسیسات سالن‌های غنی‌سازی زیرزمینی نطنز را نیز نشان می‌دهد.

بنابراین تاسیسات نطنز نیز آسیب جدی دیده و تقریبا می‌توان با اطمینان نسبی گفت که سالن‌های اصلی از بین رفته‌اند.

نقش تاسیسات اصفهان چه بوده؟

تاسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان (UCF) در دو بخش فعال هستند، قسمت اول آنها فرآیندهای شیمیایی است که کیک زرد را به گاز UF6 تبدیل کرده و آن را برای غنی‌سازی آماده می‌کند و قسمت دوم آن، گاز UF6 غنی‌سازی را در پروسه شیمیایی به حالت فلزی در آورده و برای قالب‌گیری آماده می‌کند. تجهیزات لازم و فرآیند انجام این کار پیش از این آزمایش شده و تصاویر آن در اسناد آرشیو هسته‌ای موجود است:

اثر ده‌ها برخورد موشک تاماهاوک به این مکان دیده می‌شود که می‌توان گفت این مرکز نیز از کار افتاده‌است. تصویر زیر مربوط به پیش از حمله آمریکا است و سوله‌های از بین‌رفته، در اثر حملات اسرائیل در هفته گذشته است.

تصویر زیر مربوط به بعد از حمله آمریکا است که تفاوت حمله اسراییل و آمریکا را نشان می دهد:

بنابراین می‌توان گفت مرکز فرآوری اورانیوم اصفهان از بین رفته است.

آیا تهدید هسته‌ای جمهوری اسلامی از بین رفته‌است؟

ایالات متحده آمریکا می‌گوید تاسیسات هسته‌ای ایران نابود شده است.

هنوز برای اظهارنظر درباره اینکه «تهدید هسته‌‌ای» یا آنچه در گفته‌های مقامات جمهوری اسلامی «بازدارندگی استراتژیک» ایران نامیده‌می‌شود از بین رفته‌است، نمی‌توان با قاطعیت سخن گفت، اما اگر سه فرض محقق شود، ایران می‌تواند اورانیوم را به درجه سلاح هسته‌ای (WGU) درآورد.

فرض اول: جمهوری اسلامی همچنان اورانیوم غنی‌شده در اختیار و در دسترس داشته‌باشد.

نمی‌دانیم هشت تن اورانیوم غنی‌شده یا حداقل ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰درصد غنی شده (که توان تولید ۸ تا ۱۰ کلاهک هسته‌ای را دارد) در سالن‌های غنی‌سازی نشت کرده و از بین رفته‌اند یا چنانکه مقامات جمهوری اسلامی می‌گویند پیش‌تر جابجا شده‌اند و در دسترس هستند. اما همان طور که گفته شد، جابه‌جایی آنها دردسر زیادی برای مخفی کاری از چشم عموم ندارد.

فرض دوم: ماشین‌های سانتریفیوژ برای راه‌اندازی آبشارهای غنی‌سازی آماده راه‌اندازی باشد

در صورتی که جمهوری اسلامی ایران این اورانیوم را در اختیار داشته‌باشد باید آنها را در آبشارهایی از سانتریفیوژ غنی کند. معلوم نیست چنین آبشارهایی در صورت وجود کجا می‌تواند استقرار پیدا کند. بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سال گذشته به‌طور اتفاقی در هنگام بازرسی از فردو، به کامیون‌های حامل ماشین‌های سانتریفیوژ پیشرفته برخوردند که منشا آنها نامعلوم بود. بنابراین این امکان وجود دارد که اگر اورانیوم را چنانکه ادعا می‌کنند جابجا کرده باشند، دوباره بتوانند در آبشارهایی به حالت ۹۰‌درصد غنی شده دربیاورند.

یکی از مکان‌های احتمالی مناسب برای این هدف، کوهی است که درون منطقه غنی‌سازی نطنز قرار دارد و جمهوری اسلامی سال‌هاست در زیر آن حفاری‌های عظیمی را انجام می‌دهد (منطقه زرد رنگ). منطقه قرمز رنگ تاسیسات غنی‌سازی فعلی نطنز است که از بین رفته‌است.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس در اردیبهشت امسال از جمهوری اسلامی درباره این تونل‌های زیر کوه در نطنز (منطقه زرد رنگ بالا) گفت که از مقامات جمهوری اسلامی ایران توضیح خواسته اما آنها «می‌گویند به شما ربطی ندارد».

فرض سوم: جمهوری اسلامی ایران بتواند اورانیوم غنی شده به فلز تبدیل کند

گام بعدی، تبدیل اورانیوم ۹۰درصد غنی‌شده از حالت UF6 به آلیاژ فلزی است. برای این منظور هم تاسیساتی دقیقا مجاور UCF اصفهان زیر کوه «انرژی اتمی» دیده می‌شود که ممکن است یکی از گزینه‌ها باشد. در تصویر (منطقه زرد رنگ تصویر زیر). منطقه قرمز رنگ تاسیسات فراوری اورانیوم فعلی اصفهان است که از بین رفته‌است.

بنابراین تهدید هسته‌ای جمهوری اسلامی‌ایران، هنوز رفع نشده‌است و امکان ساخت و کاربرد بمب اتم همچنان وجود دارد.