ادعای نادرست درباره بی‌اثر و مضربودن کرم ضدآفتاب

در شبکه‌های اجتماعی ادعا شده (بایگانی) که «گروه تحقیقاتی EWG آمریکا نشان داده که ۷۵درصد کرم‌های ضد آفتاب رایج، فاقد اثر کارایی هستند.» فردی به نام «حامد رئیسی» این ادعا را به طور گسترده در اینستاگرام مطرح کرده‌است. رئیسی در اینستاگرام خود را «ایمونولوژیست» معرفی کرده که «مسئول بخش ژنتیک مولکولی بیمارستان» است. او در ادامه پستش، مدعی می‌شود که به خاطر ترکیبات شیمیایی (مانند اکسی‌بنزون) کرم ضد آفتاب ریسک بیماری‌های خطرناکی مانند انواع سرطان و نازایی و … زیاد می‌شود. او همچنین اسکرین‌شاتی از CNN را هم در ویدیو خود برای تایید حرفش گذاشته‌است.

قسمت دوم ادعای رئیسی در مورد خطرناک بودن و سرطان‌زا بودن کرم ضد آفتاب به خاطر ترکیبات شیمیایی از جمله اکسی‌بنزون را قبلا فکت‌نامه و دیگر فکت‌چکرها بررسی کرده و آن را رد کرده‌اند.

اما اسکرین‌شاتی رئیسی از گزارش CNN نشان می‌دهد، واقعیست، با این‌حال تفسیری که او از آن آمار می‌دهد، نادرست و گمراه‌کننده است.

سازمان غیرانتفاعی «گروه کاری محیط‌زیست» EWG (اختصار Environmental Working Group) نوزدهمین گزارش سالانه ضدآفتاب‌ها را منتشر کرده و مدعی شده تنها حدود ۲۵درصد از محصولات موجود در بازار، امن و اثربخش هستند (در گزارش سال ۲۰۲۴ نیز این رقم آمده بود). این گزارش در رسانه‌های دیگری هم پوشش خبری داشته. با این‌حال رسانه‌های معتبر ضمن بازتاب این یافته، نقدهای فنی وارد بر این گزارش و نظر سازمان‌های رسمی بهداشتی موظف در این زمینه مانند سازمان غذا و داروی آمریکا FDA را نیز نقل کرده‌اند. گزارش EWG از معیارهای خاص و سخت‌گیرانه خود برای ارزیابی ضدآفتاب‌ها استفاده می‌کند، نه معیارهای رسمی و قانونی FDA.

مشکل در تعریف کلمه «بی‌اثر یا نامناسب» از دیدگاه EWG است. این گروه برای «رد کردن» یک ضدآفتاب، فقط به میزان SPF (محافظت در برابر UVB) آن نگاه نمی‌کند. معیارهای سخت‌گیرانه آن‌ها شامل موارد زیر است:

1. نگرانی در مورد مواد شیمیایی: EWG برخی از فیلترهای شیمیایی رایج مانند اکسی‌بنزون را به دلیل پتانسیل تئوریک برای اختلال هورمونی (که در راست‌آزمایی قبلی رد شده) نامناسب می‌داند.
2. عدم تعادل در محافظت UVA/UVB: آن‌ها معتقدند بسیاری از ضدآفتاب‌ها محافظت کافی در برابر اشعه UVA (عامل پیری پوست و سرطان) در مقایسه با UVB (عامل آفتاب‌سوختگی) ارائه نمی‌دهند.
3. استفاده از SPF بسیار بالا: آن‌ها با SPF های بالاتر از ۵۰ مخالفند، زیرا معتقدند به مصرف‌کننده «احساس امنیت کاذب» می‌دهند و باعث می‌شوند فرد مدت طولانی‌تری زیر آفتاب بماند.
4. مخالفت با فرمت اسپری: به دلیل خطر استنشاق ذرات.

بنابراین، وقتی EWG می‌گوید «۷۵درصد ضدآفتاب‌ها نامناسب هستند»، منظورشان این است که این محصولات با معیارهای اختصاصی و سخت‌گیرانه خودشان مطابقت ندارند؛ نه اینکه این ضدآفتاب‌ها طبق استانداردهای قانونی و رسمی FDA، فاقد کارایی باشند یا میزان SPF آن‌ها دروغین باشد.

کارگروه EWG تاکید دارد که استانداردهای فعلی FDA برای ارزیابی ضدآفتاب‌ها نسبت به استانداردهای اروپایی ضعیف‌تر است و باید بازنگری شوند. با این حال، متخصصان پوست تایید می‌کنند که ارزیابی‌های EWG ممکن است در برخی موارد محافظه‌کارانه و سخت‌گیرانه باشند و این نباید منجر به ترس بی‌مورد از استفاده از ضدآفتاب شود.

در مجموع، اگرچه ادعای EWG مبنی بر ایمن بودن تنها یک‌چهارم کرم‌های ضدآفتاب، با سخت‌گیری‌های فراتر از استانداردهای پزشکی و سلامتی، قابل اعتنا است، اما این به معنای خطرناک بودن تمام محصولات دیگر نیست. سازمان‌های مستقلی مانند «گزارش مصرف‌کننده» (Consumer Reports) هر ساله ضدآفتاب‌ها را به صورت عملی تست می‌کنند تا ببینند آیا به میزان SPF درج شده روی بسته‌بندی خود می‌رسند یا خیر. نتایج تست‌های آن‌ها نشان می‌دهد که برخی از ضدآفتاب‌ها (و نه ۷۵ درصد آن‌ها) در عمل به SPF ادعایی خود نمی‌رسند. این یک مشکل واقعی در کنترل کیفیت برخی برندهاست، اما گستردگی آن به هیچ وجه نزدیک به ادعای ۷۵ درصدی نیست.

کارشناسان توصیه می‌کنند مصرف‌کنندگان از کرم‌های ضدآفتاب با طیف گسترده محافظت، SPF ۳۰ یا بیشتر و با ترکیبات معدنی مانند اکسید روی یا اکسید تیتانیوم استفاده کنند. همچنین توجه به روش صحیح استفاده و ترکیب آن با روش‌های فیزیکی محافظت از آفتاب مانند کلاه، لباس مناسب و ماندن در سایه از اهمیت بالایی دارد. ضدآفتاب‌های موجود در بازار که تایید نهادهای نظارتی مانند FDA را دارند برای محافظت در برابر سرطان پوست نه‌تنها موثرند بلکه ضروری هستند.

بیانیه نظام پزشکی کشور

روز ۲۰ خرداد ۱۴۰۴، معاونت اجتماعی سازمان نظام پزشکی کشور «اسامی ۵۲ مدعی طبابت بدون مجوز» را اعلام کرد و وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران نیز در انتشار این خبر عنوان «برخورد قانونی در انتظار سودجویان حوزه سلامت» را به‌کاربرد. در این بیانیه آمده:

با توجه به … مراجعات متعدد آسیب دیدگان ناشی از اقدامات افراد غیرپزشک و فاقد صلاحیت، درخصوص افراد فهرست زیر به اطلاع می رساند این افراد که در فضای مجازی و در سطح جامعه اقدام به طبابت، تجویز دارو و اقدامات درمانی و حتی اقدامات درمانی تهاجمی می کنند، به اطلاع هموطنان عزیز می رساند کلیه این افراد فاقد پروانه و مجوز طبابت و فاقد صلاحیت و دانش انجام اقدامات درمانی هستند , …ارائه هرگونه خدمات پزشکی، دارویی و درمانی توسط این افراد، مداخله در امور پزشکی محسوب شده و مشمول پیگرد قضایی خواهد بود.

نفر یازدهم در این فهرست، مدعی این ادعا «حامد رئیسی» است و نام او در سامانه پزشکان سازمان نظام پزشکی دیده نمی‌شود. سازمان نظام پزشکی کشور اعلام کرده آمادگی دارد به آسیب‌دیدگان از این افراد مشاوره حقوقی ارائه دهد.

بنابراین، ادعای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر «بی‌اثر بودن ۷۵درصد ضدآفتاب‌ها و خطرناک‌بودن آنها برای سلامتی و ایجاد بیماری‌هایی مانند سرطان و نازایی» از فکت‌نامه، نشان نادرست می‌گیرد.