غنی‌سازی داخل ایران برای تولید رادیو دارو صرفه اقتصادی ندارد.

خبرگزاری تسنیم روز ۱۵ خرداد ۱۴۰۴ گزارشی با عنوان «اهمیت غنی‌سازی اورانیوم برای ایران؛ از منظر راهبردی تا صنعتی» منتشر کرده و در بخشی از آن نوشته است:

«در صورت توانمندی داخلی در فرآیند غنی‌سازی، وابستگی به تأمین‌کنندگان خارجی از بین رفته و هزینه‌های تولید سوخت کاهش می‌یابد. این کاهش هزینه‌ها، امکان تولید سوخت هسته‌ای و رادیوداروها با قیمت پایین‌تر را فراهم می‌کند و پایداری اقتصادی صنایع وابسته به انرژی هسته‌ای را افزایش می‌دهد. همچنین کشور قادر خواهد بود در صورت نیاز، بخشی از این محصولات را به کشورهای دیگر صادر کرده و درآمد ارزی ایجاد کند».

به عبارتی خبرگزاری تسنیم در این گزارش مدعی شده غنی‌سازی در داخل برای تولید رادیودارو به نسبت صرفه وارد کردن سوخت صرفه اقتصادی دارد و این یکی از دلایل اصرار جمهوری اسلامی به غنی‌سازی در داخل کشور است.

فکت‌نامه پیش‌تر در گزارش مفصلی به موضوع رادیودارو پرداخته است. در بخشی از این گزارش توضیح داده شده که رادیوداروها در ایران با استفاده از راکتور نیروگاه اتمی تهران که دستگاهی تحقیقاتی، قدیمی و بسیار کوچک است تولید می‌شوند، اما در حال حاضر سوخت راکتور تهران نه از اورانیوم غنی‌شده در داخل، بلکه بر اساس بند ۶۰ پیوست اول برجام از روسیه تامین می‌شود.

آیا تولید سوخت راکتور تهران به صرفه‌تر از واردات آن است؟

اول از همه باید تاکید کرد مسلم است، اورانیوم‌های غنی‌شده در نطنز و فردو به صورت گاز، نگه‌داری و انبار می‌شود و فعلا هیچ استفاده و کارکردی ندارند.

اورانیوم‌های غنی‌شده برای استفاده در راکتور تهران، باید اول به قرص‌های فلزی آلیاژ آلومینیوم با اکسید اورانیوم ۲۰ درصد تبدیل شوند که فرایندی پیچیده و پرهزینه است.

به دلیل مشخصات خاص راکتور تهران هزینه خریداری قرص‌های فلزی آلیاژ آلومینیوم بستگی به توافق ایران با تولیدکننده دارد. چنانکه گفته شد در حال حاضر نیز سوخت هسته‌ای ایران، از جمله سوخت راکتور تحقیقاتی تهران و راکتور قدرت بوشهر از روسیه تامین می‌شود که اطلاعاتی درباره قیمت آن در دست نیست،

اما برای روشن شدن موضوع می‌توان بر اساس آنالیز قیمت تولید، تصویری نسبتا روشن از هزینه‌های تامین سوخت برای راکتور تهران ترسیم کرد.

آنالیز هزینه تهیه سوخت راکتور تهران

راکتور ۵ مگاواتی تهران (TRR) با بسته سوخت ۱۱۵ کیلوگرم سوخت اورانیوم ۱۹/۷۵ درصد (U‑235) در سال ۱۳۷۲/۱۹۹۳ راه‌اندازی شد و سالانه تقریباً ۱/۵  تا  ۲ کیلوگرم U‑235 (معادل ۸ تا  ۹ کیلوگرم سوخت اورانیوم ۲۰ درصد) مصرف می‌کند.

برای آنالیز هزینه کلی باید هزینه چهار مرحله را جداگانه حساب و با هم جمع کنیم.

1. برای تولید هر کیلوگرم سوخت ۲۰ درصد، به حدود ۴۳ کیلوگرم سنگ معدن طبیعی اکسید اورانیوم (U3O8) احتیاج داریم که ارزش آن با احتساب قیمت روز (زمان انتشار این گزارش) حدود ۶۶۵۰ دلار است.
2. تبدیل ۴۳ کیلوگرم کانی اکسید اورانیوم به گاز UF6 برای تزریق در سانتریفیوژ، به ازای هر کیلوگرم حدود ۱۰ دلار هزینه دارد که می‌شود ۴۳۰ دلار.
3. هزینه کار جداسازی یا «سو» (واحد بیان میزان کاری که برای جداسازی دو ایزوتوپ از یک عنصر انجام می‌شود) اورانیوم غنی‌سازی ۲۰ درصد، حدود ۴۶۰۰ دلار، با احتساب متوسط قیمت ۱۰۷ دلار برای هر کیلوگرم سو است.
4. تولید صفحه‌های سوخت (MTR) شامل کلیه عملیات از تبدیل گاز غنی‌شده به آلیاژ اکسید فلزی، سپس ریخته‌گری، قالب‌گیری، تراشکاری، پوشش ویژه و بسته‌بندی با غلاف مناسب، هر کیلوگرم بین ۱۰ تا ۳۰ هزار دلار است.

با این حساب مجموع هزینه تولید هر کیلوگرم سوخت بین ۲۲ تا ۳۳ هزار دلار به ازای هر کیلوگرم و برای هر بسته ۱۱۵ کیلوگرمی بین ۲ تا ۴ میلیون دلار است.

این هزینه لزوما در ایران ارزان‌تر نیست، به‌خصوص هزینه تبدیل سوخت در تاسیسات فرآوری اصفهان، به دلیل مقیاس کوچک و بهره‌وری کم ممکن است به حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار دلار برای هر کیلوگرم برسد. از آن طرف با توجه به امکان استفاده از ذخایر غنی‌شده در ایران و همین طور کمتر بودن هزینه جداسازی با توجه به مشخصات سانتریفیوژ‌های IR6 ایران، ممکن است هزینه نهایی، بر اساس آنالیز قیمت بیشتر یا کمتر از این شود.

به دلیل کمبود اطلاعات نمی‌توان به صورت قطعی گفت قیمت تمام‌شده تولید داخل (در شرایط تحریم کامل) یا قیمت خرید از کشورهای دیگر (در شرایط رفع تحریم کامل)، کدام کمتر و کدام بیشتر است، اما می‌توان با اطمینان گفت کل هزینه تامین سوخت برای راکتور تهران که بخشی از آن برای تولید رادیو دارو استفاده می‌شود در مقایس چند میلیون دلار است.

رقمی که در مقیاس تجارت سوخت هسته‌ای در جهان هم منطقی به نظر می‌رسد.

کشورهای دیگر برای واردات سوخت هسته‌ای برای تولید رادیودارو چقدر هزینه می‌کنند؟

بررسی داده‌های بانک اطلاعات بازرگانی سازمان ملل متحد (UN Comtrade) نشان می‌دهد، طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱ میلادی نزدیک از ۱۷۰ کشور جهان واردات کالا با کد تعرفه ۲۸۴۴۴۰ داشته‌اند که متوسط ارزش سالانه آن کمتر از ۱/۶ میلیارد دلار است که نیمی از آن مربوط به چهار کشور آمریکا، ژاپن، آلمان و چین است.

دانلود فایل اکسل داده‌ها و خلاصه محاسبات

این کد شامل «عناصر و ایزوتوپ‌ها و ترکیبات رادیواکتیو ؛ آلیاژها، دیسپرسیون‌ها، همچنین سرمت‌ها (Cermets) محصولات سرامیکی و مخلوط‌های دارای این عناصر، ایزوتوپ‌ها یا ترکیبات آنها؛ فضولات رادیواکتیو» است. همه محصولاتی که با این کد تعرفه وارد می‌شوند سوخت آماده برای استفاده در راکتورهای اتمی با این کد تعرفه وارد می‌شوند، اگرچه همه کالاهای زیرمجوعه این کد برای برای تولید رادیودارو استفاده نمی‌شوند.

به عنوان نمونه کشورهای برزیل، ترکیه و عربستان سعودی طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ به ترتیب ۲۵، ۲۱ و ۱۴ میلیون دلار کالا با کد تعرفه ۲۸۴۴۴۰ وارد کرده‌اند که بخشی از آن قابل استفاده برای تولید رادیودارو است.

خبرگزاری تسنیم مدعی است «غنی‌سازی در داخل ایران باعث کاهش هزینه‌ تولید رادیودارو می‌شود».
اولا، کل هزینه تولید یا خرید سوخت برای رادیودارو در مقیاس چند میلیون دلار، قابل مقایسه با خسارت‌ صدها میلیارد دلاری نیست که تحریم‌ها به اقتصاد ایران تحمیل کرده و می‌کنند.
دوم، هیچ شواهد معتبری وجود ندارد که ثابت کند هزینه تولید سوخت در ایران کمتر از خرید سوخت آماده است، در عوض شواهدی هست که این گمان را تقویت می‌کند که خرید سوخت آماده از کشورهای دیگر، ارزان‌تر از تولید داخلی است.
اورانیوم غنی‌شده در ایران با خلوص ۲۰ تا ۶۰ درصد، به صورت گاز، نگه‌داری و انبار می‌شود و فعلا هیچ کاربردی برای تولید رادیودارو ندارد. برای تولید رادیودارو، اورانیوم غنی‌سازی شده باید در فرآیندی پیچیده و پرهزینه از حالت گاز به قرص‌های فلزی آلیاژ آلومینیوم تبدیل شوند.
محاسبات فکت‌نامه بر اساس آنالیز هزینه تولید نشان می‌دهد، قیمت تمام شده تولید یک بسته سوخت ۱۱۵ کیلوگرمی قرص سوخت اورانیوم ۲۰درصدی، در شرایط عادی بین ۲ تا ۴ میلیون دلار است. با احتساب مقیاس کوچک و امکانات ایران برای تبدیل گاز اورانیوم غنی شده به صفحات سوخت آماده، احتمالا هزینه نهایی تولید در داخل بیشتر از این خواهد شد.
میزان واردات سوخت آماده در کشورهایی مانند بریل، ترکیه و عربستان سعودی بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون دلار در سال است که همه آن هم برای تولید رادیو دارو استفاده نمی‌شود.
این ارقام، چه در مقیاس واردات بسیاری از کالاهای عادی، چه در مقیاس خسارت صدها میلیارد دلاری تحریم‌ها ناچیز است، به همین دلیل فکت‌نامه این ادعای خبرگزاری تسنیم را بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.