مقایسه شدت مصرف انرژی ایران و جهان

یک کارشناس حوزه انرژی در تلویزیون ایران می‌گوید: «شدت مصرف انرژی در ایران ۳ برابر متوسط جهانی است».

علی گلدوست که به عنوان عضو هیئت مدیره «انجمن علمی انرژی خورشیدی ایران» و «انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی ایران» معرفی شده است، روز اول خرداد ۱۴۰۴ در برنامه تلویزیونی «ایران من» گفته است:

«شدت مصرف انرژی یعنی ما چقدر انرژی مصرف می‌کنیم برای اینکه مقدار مشخصی تولید ناخالص ملی داشته باشیم… متوسط شدت مصرف انرژی ما در جهان تقریبا ۲/۵ تا ۳ برابر متوسط جهان است… مثلا می‌خواهیم محصولی را تولید کنیم ۲/۵ تا سه برابر متوسط چیزی که در جهان مصرف می‌کنند برق مصرف می‌کنیم».

این اولین بار نیست که بحث شدت مصرف انرژی در فضای عمومی مطرح می‌شود. فکت‌نامه پیش‌تر نیز ادعاهایی در این باره را درستی‌سنجی کرده است. به طور مشخص می‌توان به اظهارات عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو اشاره کرد که آذر ماه گذشته گفته بود: «در شدت مصرف انرژی مقام نخست جهان را داریم.» به این گفته نشان نادرست دادیم.

پرس‌وجو درباره منبع آمار

درباره منبع آمار از آقای گلدوست سوال کردیم. در جواب، سایت Enerdata به عنوان منبع معرفی شد. این سایت شرکتی مستقل در حوزه مطالعات و پیش‌بینی مسائل انرژی و آب و هوا است.

این سایت در گزارش سال ۲۰۲۲ شدت انرژی در ایران را معادل ۰/۲۲۷ کیلوگرم معادل نفت خام و برای کل دنیا ۰/۱۱۱ کیلوگرم معادل نفت خام به ازای هر دلار (بر حسب برابری قدرت خرید به ارزش دلار سال ۲۰۱۵) محاسبه کرده است. به عبارتی شدت مصرف انرژی در ایران دقیقا ۲ برابر متوسط جهانی است.

اما منبع معتبرتر از سایت Enerdata برای سنجش این ادعا، داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی است که نشان می‌دهد، شدت مصرف انرژی در سال ۲۰۲۱ در ایران ۹/۳ مگاژول و در جهان ۴/۶ مگاژول به ازای هر دلار تولید ناخالص داخلی (با احتساب برابری قدرت خرید به ارزش دلار سال ۲۰۱۷) بوده است. با این حساب شدت مصرف انرژی باز هم دقیقا دو برابر دنیا است.

بنابراین روشن است در آنچه گفته شده بزرگنمایی شده است، اما ابعاد این بزرگنمایی چقدر است؟

فاصله میان ۲ تا ۲/۵ و ۳ برابر در مقیاس شدت مصرف انرژی انرژی چقدر است؟

اگر طبق گفته آقای گلدوست، شدت مصرف انرژی در ایران ۲/۵ تا ۳ برابر متوسط جهانی بود، در این صورت عدد شدت مصرف انرژی در ایران باید بین ۱۲ تا ۱۴ مگاژول به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی (با احتساب برابری قدرت خرید) می‌بود که اختلاف نسبتا قابل توجهی با آمار فعلی دارد و به معنی مصرف انرژی بین ۳۰ تا ۵۰ درصد علاوه بر میزان مصرف کنونی است.

چرا شدت مصرف انرژی در ایران بالا است؟

شدت مصرف انرژی حاصل تقسیم کل مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی (بر اساس برابری قدرت خرید) است. طبیعی که هم متغیر مصرف انرژی ارتباط مستقیم با مصرف انرژی و ارتباط معکوس با تولید ناخالص داخلی دارد. به عبارتی کوچک‌ شدن مخرج، یعنی ابعاد اقتصاد در بالا رفتن شدت انرژی تاثیر زیادی دارد. نگاهی به وضعیت کشورهایی که آمار مصرف انرژی در آنها بیشتر از ایران است نشان می‌دهد شدت مصرف انرژی بیش از آنکه تابع مصرف باشد، تحت تاثیر کوچک بودن ابعاد اقتصاد بالا می‌رود.

به عنوان نمونه شدت مصرف انرژی در افغانستان، زیمبابوه، کنگو، موزامبیک بیشتر از ایران و در کشورهای پرمصرف در آمریکای شمالی یا حتی حاشیه خلیج فارس کمتر است.

نقشه بالا شاخص شدت مصرف انرژی در سال ۲۰۲۱ میلادی را نشان می‌دهد.

بررسی وضعیت کشورها در این نقشه نشان می‌دهد نقش رکود بلندمدت اقتصاد و کم شدن تولید ناخالص داخلی در ایران نقش بسیار زیادی در افزایش شاخص شدت انرژی دارد.

به عنوان مثال بررسی داده‌های رشد اقتصادی طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱ میلادی نشان می‌دهد در این مدت اقتصاد ایران در مجموع کمتر از ۱۶ درصد رشد داشته، در حالی که اقتصاد دنیا در این مدت بیش از ۳۵ درصد یا اقتصاد بزرگ‌تر شده است. به عبارتی اگر اقتصاد ایران هم در این مدت به اندازه متوسط اقتصاد دنیا رشد داشت، شدت مصرف انرژی، با فرض ثابت ماندن مصرف به کمتر از ۸ مگاژول به ازای هر واحد کاهش پیدا می‌کرد.

در صدا و سیما گفته شده شدت مصرف انرژی در ایران ۲/۵ تا ۳ برابر متوسط جهانی است.
این آمار اغراق‌شده است. بررسی آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد شدت مصرف انرژی دقیقا دو برابر متوسط جهانی است.
طبق داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی شدت مصرف انرژی در ایران ۹/۳ مگاژول و در کل دنیا ۴/۶ مگاژول به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی است.
مقایسه وضعیت کشورها از نظر شدت مصرف انرژی نشان می‌دهد، این شاخص بیش از مصرف انرژی، تابع وضعیت اقتصادی و تولید ناخالص داخلی کشورها است.
شدت مصرف انرژی در افغانستان، زیمبابوه، کنگو، موزامبیک، اوگاندا بیشتر از ایران و در کشورهای پرمصرف آمریکای شمالی یا حتی حاشیه خلیج فارس کمتر از ایران است.
اگر اقتصاد ایران در دهه ۲۰۱۰ میلادی به اندازه متوسط دنیا رشد داشت، شدت مصرف انرژی، با فرض ثابت ماندن مصرف به کمتر از ۸ مگاژول به ازای هر واحد کاهش پیدا می‌کرد.
با این اوصاف فکت‌نامه به این گزاره که «شدت مصرف انرژی در ایران ۲/۵ تا ۳ برابر متوسط جهانی است» نشان «نادرست» می‌دهد.