ادعای نادرست در باره تعداد و مصرف ماینرهای غیرمجاز

روز ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴، محمد الله‌داد معاون دیسپچینگ شرکت توانیر، مجری انحصاری توزیع برق در ایران، در برنامه‌ای تلویزیونی گفت: «مصرف ماینرهای غیرمجاز، به اندازه چهار نیروگاه اتمی بوشهر است».

او در یک برنامه صبحگاهی گفت (دقیقه ۳۱:۱۲):

ما در اردیبهشت‌ماه ۵هزار دستگاه جدید کشف کردیم و این عدد [۲۴۷هزار ماینر] تا قبل از اردیبهشت است و ما نیروگاه اتمی بوشهر را با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات داریم و این میزان مصرف معادل ۴ نیروگاه اتمی بوشهر می‌تواند باشد. زیرا به‌خاطر راندمان نیروگاه‌هایمان، اگر بخواهیم ۲هزار مگاوات برق تامین کنیم، باید ۳هزار مگاوات نیروگاه ایجاد کنیم. این معادل مصرف ۳ یا ۴ استان کوچک کشور است.

این ادعا چقدر صحیح است؟ آیا ۵۰۰۰ ماینر کشف شده که ۴هزار مگاوات مصرف دارند؟ از ۲۵۲ هزار ماینر غیر مجاز در کشور چه می‌دانیم؟ تعداد و مصرف ماینرهای غیر مجاز چقدر است؟

آیا ۵۰۰۰ ماینر کشف شده که ۴هزار مگاوات مصرف دارند؟

جملات و کلماتی که گفته‌می‌شود نادقیق و به‌هم ریخته است که باعث گمراهی رسانه‌ها شده و تیترها و محتوایی منتشر شده از جمله: «ماینرهایی که امسال کشف شده‌ ۴ برابر تولید نیروگاه بوشهر برق مصرف می‌کرده‌اند» (عصر ایران)، «افعی برق‌خوار ایران؛ تا اردیبهشت ماه امسال ۵۰۰۰ دستگاه ماینر جدید کشف شده که ۴برابر تولید نیروگاه اتمی بوشهر این دستگاه‌ها مصرف برق داشته‌اند» (آفتاب نو)، «محمد الله‌داد از کشف ۲۵۲ هزار دستگاه استخراج رمز ارز غیرمجاز خبر داد که معادل مصرف ۴ نیروگاه اتمی بوشهر مصرف برق داشته‌اند» (فرارو) و …

این تیترها و اخباری که رسانه‌ها درباره مصرف ۵هزار ماینر گفته‌اند، نادرست است. برای این منظور کافیست ۴هزار مگاوات را بر ۵۰۰۰ تقسیم کنیم. نتیجه می‌شود: ۸۰۰ کیلووات. یعنی هر ماینر باید توان مصرفی ۸۰۰ کیلووات داشته‌باشد. این ادعا به شدت نادرست است زیرا تعدادی از قوی‌ترین و پرمصرف‌ترین ماینرهای دنیا که سال ۲۰۲۵ معرفی شده به ترتیب عبارت است:

• دستگاه Bitmain Antminer S21e XP Hyd 3U توان مصرف: ۱۱/۲ کیلووات
• دستگاه Antminer U3S19XPH توان مصرف: ۱۰/۶ کیلووات
• دستگاه Auradine Teraflux AH3880 توان مصرف: ۸/۷ کیلووات

این اعداد نشان می‌دهد ادعای مصرف ۴هزار مگاواتی برای ۵۰۰۰ ماینر، چیزی نزدیک به صد برابر واقعیت است.

با این‌حال ما فرض را بر این می‌گذاریم که به‌هم ریختگی جملات آقای الله‌داد باعث این اشتباه قلمی رسانه‌ها شده‌باشد. بنابراین به خودِ ادعا برمی‌گردیم (۲۵۲هزار ماینر با مصرف معادل ۴ نیروگاه بوشهر) تا ببینیم مصرف ماینرهای غیر مجاز چقدر است.

از ۲۵۲ هزار ماینر غیر مجاز در کشور چه می‌دانیم؟

گفته الله‌داد در این بخش این است که «ما نیروگاه اتمی بوشهر را با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات داریم و این میزان مصرف [ماینرهای غیرمجاز کشف‌شده] معادل ۴ نیروگاه اتمی بوشهر می‌تواند باشد. زیرا به‌خاطر راندمان نیروگاه‌هایمان، اگر بخواهیم ۲هزار مگاوات برق تامین کنیم، باید ۳هزار مگاوات نیروگاه ایجاد کنیم».

در این بخش از صحبت‌ها فکت‌هایی بیان شده که در ظاهر درست است اما گمراه‌کننده است.

۱) راندمان نیروگاه‌ها

اولا در اینجا آنچه گفته‌می‌شود «راندمان صنعت برق کشور» است نه راندمان نیروگاه‌ها. راندمان نیروگاه‌های متوسط نیروگاه سیکل ترکیبی مدرن در ایران، مانند نیروگاه ورامین، معمولاً بین ۵۵ تا ۶۰ درصد است.

نیروگاه‌های سیکل ترکیبی از دو نوع توربین استفاده می‌کنند: توربین گازی و توربین بخار. ابتدا گاز طبیعی در توربین گازی مصرف شده و برق تولید می‌شود. سپس گازهای خروجی داغ از توربین گازی برای تولید بخار و تغذیه توربین بخار استفاده می‌شوند، بدون مصرف سوخت اضافی. این کار باعث افزایش راندمان می‌شود. راندمان توربین گازی به‌تنهایی معمولاً بین ۳۲ تا ۳۸ درصد است، ولی با استفاده از سیکل ترکیبی می‌توان این عدد را تا بالای ۵۵ درصد افزایش داد.

نیروگاه اتمی بوشهر از نوع راکتور آب فشرده (PWR) با ظرفیت تولید ۱۰۲۴ مگاوات است. اگرچه اطلاعات دقیقی درباره راندمان این نیروگاه در منابع عمومی موجود نیست، اما راکتورهای آب فشرده معمولاً راندمانی بین ۳۰ تا ۳۵ درصد دارند. با توجه به فناوری مورد استفاده در نیروگاه بوشهر، می‌توان انتظار داشت که راندمان آن در همین محدوده باشد.

اما به هرحال این راندمان نیروگاه پیش تحویل برق به شبکه است و ربطی به مصرف برق ندارد.

۲) نسبت برق تولیدی به برق تحویلی به شبکه

بین برق تولیدی خام (Gross Generation) نیروگاه و برق تحویلی به شبکه (Net Generation) تفاوتی وجود دارد که ناشی از مصرف داخلی نیروگاه است. یعنی بخشی از برق تولیدشده صرف راه‌اندازی تجهیزات داخلی نیروگاه می‌شود (مثل پمپ‌ها، فن‌ها، سیستم‌های کنترل، روشنایی، و...). برای نیروگاه‌های سیکل ترکیبی مانند ورامین، مصرف داخلی نیروگاه حدود ۴ تا ۶ درصد برق تولیدی است.

بر اساس گزارش‌های رسمی، در سال ۱۴۰۳، واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر بیش از ۷ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده است که بیش از ۹۲ درصد آن به شبکه برق سراسری تحویل داده شده و حدود ۸ درصد صرف مصرف داخلی نیروگاه شده است. به‌طور کلی، در نیروگاه‌های هسته‌ای، مصرف داخلی معمولاً بین ۵ تا ۸ درصد از کل تولید برق را شامل می‌شود. بنابراین، نسبت برق تحویلی به شبکه به برق تولیدی خام در نیروگاه بوشهر حدود ۹۲ درصد است.

این نسبت ممکن است بسته به نوع تجهیزات، وضعیت بهره‌برداری، سن نیروگاه، شرایط فصلی و محیطی (مثلاً دمای هوا که بر کارایی توربین گازی اثر دارد) کمی متفاوت باشد.

۳) اتلاف در شبکه توزیع

اما ادعای آقای الله‌داد که می‌گوید «برای ۲هزار مگاوات مصرف باید ۳هزار مگاوات تولید کنیم» با هیچ‌کدام از اعداد بالا جور در نمی‌آید. در حقیقت بخشی از این اتلاف ۳۳ درصدی، میزان هدررفت برق در شبکه انتقال و توزیع است. هدررفت برق شامل دو بخش است:

1. هدررفت فنی (Technical Losses): ناشی از مقاومت سیم‌ها، ترانسفورماتورها و تجهیزات شبکه.
2. هدررفت غیر فنی (Non-technical Losses): ناشی از دزدی برق، خطای اندازه‌گیری، یا مشکلات مدیریتی.

بر اساس گزارش‌های رسمی منتشر شده از سوی وزارت نیرو و شرکت توانیر در سال‌های اخیر، هدررفت فنی و غیرفنی در مجموع حدود ۱۱ درصد از برق تولیدی بوده است. برنامه‌های دولت و توانیر هدف‌گذاری کرده‌اند که این عدد به زیر ۱۰ درصد برسد (به‌ویژه با نوسازی شبکه‌های فرسوده و استفاده از کنتورهای هوشمند). میانگین جهانی هدر رفت در شبکه برق حدود ۸ درصد است (منبع۱، منبع۲، منبع۳، منبع۴، منبع۵، منبع۶).

۴) تفاوت ظرفیت اسمی و واقعی تولید

بین ظرفیت اسمی تولید برق در ایران (Nameplate Capacity)، بیش از ۹۰ هزار مگاوات و حداکثر توان عملی یا واقعی قابل استفاده در پیک مصرف (Generation Capacity)، حدود ۷۰ تا ۷۵ هزار مگاوات، در ایران، تفاوتی است که دلایل فنی و ساختاری مشخصی دارد.

۱. خارج بودن بخشی از نیروگاه‌ها از مدار (تعمیرات یا خرابی)

1. بخشی از ظرفیت اسمی همیشه به دلیل تعمیرات دوره‌ای، اورهال یا خرابی فنی در دسترس نیست.
2. نیروگاه‌ها مخصوصاً در تابستان یا زمستان به دلایل مختلفی از مدار خارج می‌شوند.

۲. کاهش راندمان در گرما

در تابستان، به‌ویژه در مناطق گرمسیر، راندمان توربین‌های گازی کاهش می‌یابد (به‌ویژه در دمای بالا). یعنی نیروگاهی که اسماً ۵۰۰ مگاوات ظرفیت دارد، ممکن است تنها ۴۲۰ مگاوات تولید کند.

۳. کمبود سوخت یا سوخت غیراستاندارد

گاهی نیروگاه‌ها با کمبود گاز طبیعی یا کیفیت پایین سوخت جایگزین (نفت‌گاز، مازوت) روبه‌رو می‌شوند که باعث کاهش تولید یا خاموشی موقت آن‌ها می‌شود.

۴. محدودیت‌های انتقال

در برخی مناطق، ظرفیت تولید وجود دارد ولی به‌دلیل محدودیت شبکه انتقال و فوق‌توزیع، نمی‌توان همه آن را وارد شبکه کرد.

۵. نیروگاه‌های با راندمان پایین یا قدیمی

بخشی از ظرفیت نصب‌شده مربوط به نیروگاه‌های قدیمی با راندمان پایین و بهره‌وری کم است که در مواقع بحرانی ترجیح داده می‌شود از آن‌ها استفاده نشود یا فقط در صورت اضطرار وارد مدار شوند.

۶. نیروگاه‌های سیکل ساده در انتظار تبدیل به سیکل ترکیبی

برخی نیروگاه‌ها فقط توربین گازی دارند و هنوز بخش بخار آن‌ها تکمیل نشده است، بنابراین راندمان و توان عملی آن‌ها پایین‌تر از ظرفیت نامی است.

بنابراین همان‌طور که مشاهده می‌شود، فعالیت‌های مختلف عمرانی یا تعمیر و نگهداری بوده که به‌هرحال عدم انجام آنها باعث‌شده شبکه توزیع در ایران از هر ۳هزار مگاواتی که در کارخانه تولید می‌شود، در نهایت ۲هزارمگاوات آن را می‌تواند به دست مصرف‌کننده برساند (از جمله تخلف دولت از انجام تکالیف در توسعه در برنامه ششم و هفتم) بند ت ماده ۴۸ قانون برنامه ششم دولت را مکلف می‌کند که سالی ۵هزار مگاوات به توان تولید اضافه کند.

فارغ از اینکه مصرف‌کننده، یک شهر باشد، یک بیمارستان باشد یا یک ماینر رمزارز، شبکه در ایران، یک سوم برق را هدر می‌دهد. بنابراین این بخش از گفته‌های آقای الله‌داد گمراه‌کننده است. مصرف ماینرها براساس گفته ایشان همان ۲۵۰۰مگاواتی است که مجری برنامه هم اشاره می‌کند. این که شبکه ضعیف یک سوم برق را به هدر می‌دهد، موضوع علی‌حده‌ای است و ربطی به مصرف ندارد.

اما در ادامه خواهیم دید همین عدد ۲۵۰۰ مگاوات هم نادرست است.

تعداد ماینرهای غیر مجاز چقدر است؟

الله‌داد در صحبت‌هایش در روز ۳۱ اردیبهشت می‌گوید:

ما در اردیبهشت‌ماه ۵هزار دستگاه جدید کشف کردیم و این عدد [۲۴۷هزار ماینر] تا قبل از اردیبهشت است و این میزان مصرف معادل ۴ نیروگاه اتمی بوشهر (۴هزار مگاوات) می‌تواند باشد.

سه روز قبل، در ۲۹ اردیبهشت، علی‌آبادی وزیر نیرو گفته‌بود «در فاصله سال گذشته تا الان ۲۴۸ هزار ماینر غیر مجاز کشف کردیم.» علی‌آبادی به میزان مصرف این ماینرها اشاره نکرد. اما یک هفته قبل در ۲۳ اردیبهشت، شرکت توانیر با انتشار خبری به نقل از مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل این شرکت نوشت:

مصطفی رجبی مشهدی در این نشست، کشف ۲۴۷ هزار دستگاه ماینر از سال ۱۳۹۹ تاکنون را خاطرنشان ساخت و ظرفیت فعال مراکز غیرمجاز رمزارز در کشور را تا حدود ۲۵۰۰ مگاوات تخمین زد.

بنابراین همان‌طور که دیده می‌شود، رئیس شرکت توانیر گفته، اولا این تعداد ماینر در تمام این‌سال ها که ماینینگ آغاز شده و اوج گرفته، انجام شده‌است و نه در سال ۱۴۰۴ یا در یک سال گذشته.

از آن مهم‌تر اینکه رجبی مشهدی تخمین می‌زند که مصرف ماینینگ غیرمجاز در کشور، ۲۵۰۰ مگاوات، باشد. پس این دو عدد:

۱) تعداد حدود ۲۵۰هزار ماینر کشف‌شده از ۱۳۹۹ تاکنون

۲) مصرف ۲۵۰۰ مگاواتی ماینینگ غیرمجاز در ایران

اساسا به هم هیچ ربطی ندارند و این گفته که این ۲۵۰هزار ماینر حدود ۲۵۰۰ مگاوات برق مصرف می‌کنند (یا به قول آقای الله‌داد به ۴هزار مگاوات تولید نیروگاهی نیاز دارند) نادرست و بی‌اساس است. اما در ادامه می‌بینیم نه فقط گفته‌های متناقض مقامات بلکه محاسبه دقیق هم از طریق دیگری نشان می‌دهد این اعداد نادرست است.

مصرف ماینرهای غیر مجاز چقدر است؟

تعیین دقیق اینکه «چه ماینرهایی در ایران استفاده می‌شود» به صورت یک آمار رسمی و جامع دشوار است، زیرا بازار متنوعی از دستگاه‌های نو و کارکرده در ایران وجود دارد و وضعیت قانونی و نظارتی بر استفاده از ماینرها نیز در طول زمان دستخوش تغییراتی بوده است. با این حال، با بررسی منابع، وب‌سایت‌ها و گروه‌های تلگرامی فعال در زمینه فروش و اطلاع‌رسانی ماینر در ایران، می‌توان به برخی از مدل‌های رایج و محبوب و حدود توان مصرفی آن‌ها اشاره کرد (لینک۱، لینک۲، لینک۳، لینک۴):

1. سری Antminer S21 و مدل‌های Hydro: جدیدترین و قدرتمندترین ماینرهای Bitmain
   1. Antminer S21 XP Hydro: توان مصرفی حدود ۵/۳ تا ۵/۷ کیلووات.
   2. Antminer S21E XP Hyd 3U: توان مصرفی بسیار بالا، حدود ۱۱/۲ کیلووات.
   3. Antminer S21 Pro (هوا خنک): توان مصرفی حدود ۳/۵ کیلووات.
2. سری Whatsminer M60 از شرکت MicroBT.
   1. Whatsminer M63S Hydro: توان مصرفی حدود ۷/۳ کیلووات.
3. سری Antminer S19 از Bitmain
   1. Antminer S19 Pro - 110Th: توان مصرفی حدود ۳/۳ کیلووات.
   2. Antminer S19K Pro - 120Th: توان مصرفی حدود ۲/۸ کیلووات.
   3. Antminer S19j Pro - 100Th: توان مصرفی حدود ۳ کیلووات.
4. سری Whatsminer M30S و M20S از MicroBT.
   1. Whatsminer M30S++ (مثلاً 108Th): توان مصرفی حدود ۳/۴ کیلووات.
   2. Whatsminer M21S (مثلاً 58Th): توان مصرفی حدود ۳/۴ کیلووات.
5. سری AvalonMiner (مانند 1246): از شرکت Canaan.
   1. AvalonMiner 1246 - 90Th: توان مصرفی حدود ۳/۵ کیلووات.
6. مدل‌های قدیمی‌تر همچنان در گردش:
   1. Antminer S9/S9j/S9i: این مدل‌ها قدیمی‌تر هستند اما به دلیل قیمت پایین‌تر (به خصوص نسخه‌های کارکرده) به نظر می‌رسد خریداران زیادی در ایران دارد زیرا فروشندگان روی آنها برنامه های تبلیغاتی زیادی دارند
   2. Antminer T9+: توان مصرفی حدود ۱/۳ کیلووات.
   3. Ebang Ebit E9+: توان مصرفی حدود ۱/۳ کیلووات.

مدل‌هایی که تعادل بهتری بین قیمت، قدرت پردازش (هش ریت) و مصرف برق ارائه می‌دهند، معمولاً محبوبیت بیشتری کسب می‌کنند. سری S19 از Antminer و سری M30S از Whatsminer نمونه‌هایی از این دستگاه‌ها هستند (لینک۱، لینک۲، لینک۳).

توجه: محتوای منابع بالا (در مورد سودآوری کیفیت ماینرها و اعداد ادعایی) مورد تایید با بررسی ما نیست. هدف از ذکر این منابع ، تنها بیان محبوبیت این ماینرها نزد کاربران ایرانی است.

حالا کافیست برای محاسبه توان مصرفی ۲۵۲هزار ماینری را که از سال ۱۳۹۹ تاکنون کشف شده در توان آنها ضرب کنیم. چون جزییات این کشفیات را نمی‌دانیم، برای تخمین که حدود عدد را درک کنیم آن را در مصرف بهینه‌ترین مدل برای قیمت برق ایران نسبت به مقدار تولید رمزارز یا همان هش‌ریت (سری S19 از Antminer) ضرب می‌کنیم که ۳/۲ کیلووات است. نتیجه: ۸۳۱مگاوات!

توجه کنید که به نظر می‌رسد بیشتر ماینرهای کشف‌شده در ایران در پنج سال گذشته، توان مصرفی پایین‌تری داشته‌باشند و ما دست بالا گرفتیم. با این‌حال عدد به‌دست آمده نه ۴هزار مگاوات است و نه ۲۵۰۰ مگاوات. بلکه حداکثر یک سوم آن است. بنابراین ادعای آقای الله‌دادی نادرست است.

در اینجا می‌توانیم با توجه به ادعای آقای رجبی مشهدی که گفته بود تخمین می‌زند که در کشور ۲۵۰۰ مگاوات صرف ماینینگ می‌شود به این نتیجه برسیم که تعداد ماینرهای غیرمجاز در حال کار در کشور، حدود ۳ برابر ماینرهای کشف‌شده (نزدیک ۷۵۰ هزار تا باشد). هرچند این یک تخمین است و عدد دقیق وقتی به‌دست می‌آید که بفهمیم از چه مدلی، چه تعداد در حال کار است.

بنابراین در مجموع فکت‌نامه به این ادعای معاون انتقال شرکت توانیر که «حدود ۲۵۰هزار ماینر کشف شده و مصرف آن به اندازه ۴ نیروگاه بوشهر است» نشان نادرست می‌دهد.