نقش بندر شهید رجایی در تامین کالاهای اساسی، دارو و واردات ضروری چقدر است؟

رسانه‌های رسمی در ایران گزارش داده‌اند بر اساس «بررسی‌های آماری گمرک ایران سهم بندر شهید رجایی از واردات کالاهای اساسی زیاد نیست و تنها نزدیک به ۸ درصد از مجموع کل کالاهای اساسی وارداتی به کشور را به خود اختصاص داده است.»

عین این عبارت روز هفتم اردیبهشت ۱۴۰۴، یک روز پس از انفجار بندر شهید رجایی، در بسیاری از خبرگزاری‌های رسمی در ایران مانند ایرنا، مهر، فارس منتشر شده است.

هدف از انتشار این آمار تاکید روی این نکته است که در صورت اختلال در فعالیت بندر شهید رجایی، اخلال قابل توجهی در زمینه تامین کالاهای اساسی و کالاهای ضروری ایجاد نمی‌کند.

برای درستی‌سنجی این آمار باید پیش از هر چیز روشن کرد منظور از «کالاهای اساسی» یا «کالاهای ضروری» چیست؟

منظور از «کالاهای اساسی» یا «کالاهای ضروری» چیست؟

بر اساس مصوبه شماره ۱۲۸۴۹ (لینک بایگانی) هیات وزیران در ۲۹ فروردین ۱۴۰۳، فهرست ۵۱۴ تعرفه گمرکی برای کالاهای ضروری شامل «کالاهای اساسی» (شامل گندم، برنج، شکر خام، روغن خام، دانه‌های روغنی، ذرت، کنجاله سویا، جو، حبوبات، گوشت قرمز و گوشت مرغ)، به اضافه «دارو»، «مواد اولیه دارویی» و همین‌طور «نهاده‌های دامی و کشاورزی» و «ملزومات مصرفی پزشکی» تعیین شده است که تحت عنوان کالاهای ضروری با دستورالعمل خاصی توزیع می‌شوند. این فهرست مبنای محاسبات آماری فکت‌نامه روی داده‌های واردات سال ۱۴۰۳ است.

فایل داده‌های خام و فایل اکسل محاسبات فکت‌نامه از طریق لینک‌های زیر در دسترس است.

• فایل اکسل داده‌های خام واردات سال ۱۴۰۳ گمرک جمهوری اسلامی ایران
• فایل اکسل محاسبات فکت‌نامه

سهم بندر شهید رجایی در تامین کالاهای ضروری و کالاهای اساسی چقدر است؟‌

بررسی‌ و محاسبات فکت‌نامه نشان می‌دهد سهم بندر شهید رجایی در واردات «کالاهای اساسی» (بر اساس فهرست مصوب دولت) حدود ۶ درصد است.

پیش از این نیز محاسبات فکت‌نامه، بر اساس داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی، نشان از آن داشت که سهم این بندر در «تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی» در سال ۱۴۰۳ کمتر از ۳ درصد کل بنادر ایران بوده است. این اختلاف، یعنی اختلاف میان ۳ درصد و ۶ درصد، ممکن است در نگاه اول سوال‌برانگیز به نظر بیاید، اما توجه به تفاوت دو شاخص «واردات» و شاخص «تخلیه و بارگیری» و همین طور تنوع مبادی گمرکی (زمینی، هوایی و دریایی) این اختلاف غیرطبیعی نیست. فرای این هر دو نسبت نشان می‌دهند این بندر در تامین «کالاهای اساسی» به معنی گندم، برنج، شکر خام، روغن خام، دانه‌های روغنی، ذرت، کنجاله سویا، جو، حبوبات، گوشت قرمز و گوشت مرغ سهم چندان زیادی ندارد.

اما سهم بندر شهید رجایی از کل واردات «نهاده‌های دامی و کشاورزی» به ایران در سال ۱۴۰۳ بیش از سه برابر کالاهای اساسی است؛ حدود ۲۰ درصد. برای سایر کالاهای ضروری این نسبت از این هم بزرگ‌تر می‌شود.

محاسبات فکت‌نامه نشان می‌دهد سهم بندر شهید رجایی در تامین داروهای ضروری (نه همه داروها، بلکه داروهای ضروری که کدهای تعرفه آن در مصوبه هیات وزیران تعیین شده) حدود ۴۵ درصد، برای واردات «مواد اولیه دارویی» حدود ۷۰ درصد و برای واردات «ملزومات مصرفی پزشکی» بیش از ۵۰ درصد است.

مشخص نیست در محدوده انفجار بندر شهید رجایی چه کالاهایی قرار داشته‌اند، اما آنچه مشخص است، این بندر نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده در تامین داروهای ضروری در ایران دارد و اختلال در عملکرد آن می‌تواند در حوزه سلامت تاثیر داشته باشد.

با این حساب آن چه گفته شده،‌ یعنی «سهم ۸ درصدی بندر شهید رجایی در تامین کالاهای اساسی» نه‌تنها دقیق و درست نیست، بلکه تصویر کاملی از واقعیت ترسیم نمی‌کند، به همین دلیل فکت‌نامه به آن نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.