ادعای نادرست وزیر خارجه از نظارت آژانس بر وضعیت هر میلی‌گرم اورانیوم غنی‌شده در ایران

روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت ۱۴۰۴، عباس عراقچی در پست مفصلی در شبکه اجتماعی X گفت: «هر میلی‌گرم از اورانیوم غنی‌شده در ایران تحت نظارت کامل و مداوم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است».

پیش‌زمینه توییت عراقچی

توییت عباس عراقچی، در واکنش به گزارش موسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) بود که ساعاتی قبل از آن منتشر شده‌بود. این موسسه تصاویری ماهواره‌ای، از ساخت و تقویت تونل و تاسیسات زیرزمینی جدید در زیر کوه «کلنگ‌گزلا» نزدیک نطنز منتشر کرد که روز ۹ فروردین ۱۴۰۴ ثبت شده‌بود. این کوه در مجاورت کارخانجات غنی‌سازی اورانیوم نطنز است و دسترسی به آن تنها از داخل این مجموعه امکان‌پذیر است.

آیا تمام اورانیوم غنی‌شده ایران تحت نظارت آژانس بوده‌است؟

بررسی مستندات رسمی آژانس بین المللی انرژی اتمی IAEA در چهار سال گذشته، خلاف این مساله رو نشان می‌دهد؛ از جمله راستی‌آزمایی‌های بازرسان آژانس، مانند آنچه در مورد سایت تورقوزآباد در جنوب تهران افشا شده است.

پس از آنکه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اسنادی را از یکی دیگر از انبارهای هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در شورآباد در جنوب تهران منتشر کرد که نشان می‌داد در تورقوزآباد انباری از مواد و تجهیزات هسته‌ای اعلام‌نشده به آژانس است، در بهمن ۱۳۹۷ (فوریه ۲۰۱۹) آژانس رسما درخواست دسترسی به این مکان را ثبت کرد.

طبق گزارش GOV/2021/42 (صفحه ۴ بند ۱۲) آژانس، نمونه‌برداری‌های محیطی انجام‌شده در این محل حاوی ذراتی از اورانیوم فرآوری‌شده بودند که با هیچ‌کدام از فعالیت‌های رسمی و اعلام‌شده تبدیل اورانیوم جمهوری اسلامی ایران، مطابقت نداشتند. این یعنی، مقداری از مواد هسته‌ای، بدون اعلام قبلی و بدون نظارت آژانس، در ایران، ذخیره یا فرآوری شده‌اند.

در گذشته‌های دور و پیش از برجام هم سابقه چنین فعالیت‌هایی وجود داشته‌است. برای مثال، در پاراگراف ۲۴ گزارش GOV/2007/58 (شهریور ۱۳۸۶) آژانس اعلام کرد که آثاری از آلودگی با ایزوتوپ‌های خاص اورانیوم را در تهران مشاهده کرده‌است. این نشانه‌ها بعداً در گزارش GOV/2008/4 (اسفند ۱۳۸۶) نیز تایید شد.

اهمیت این داده‌ها در آن است که آژانس در پاورقی صفحه ۵ گزارش GOV/2020/51 تأکید می‌کند که ایزوتوپ‌های یافت‌شده در تورقوزآباد مشابه موادی هستند که قبلا در ایران دیده شده و احتمالا از اجزای سانتریفیوژهای وارداتی منشا گرفته‌اند.

بدین ترتیب، آژانس به‌وضوح در چند گزارش خود اذعان دارد که رد ذرات هسته‌ای را به‌دست آورده که خارج از نظارت آژانس و از طریق کانال‌های غیررسمی به ایران وارد شده و در مکان‌هایی خارج از چارچوب اعلام‌شده نگهداری شده‌اند.

در گزارش GOV/2021/42، آژانس همچنین به کانتینرهایی در تورقوزآباد اشاره دارد که در آن‌ها نشانه‌هایی از «آلودگی رادیواکتیو شدید» وجود داشته و برخی از این کانتینرها، طبق ارزیابی، از سایت ورامین (موسوم به «کارخانه تهران» یا Location 3 مسايل پادمانی) منتقل شده‌اند. با این‌حال، آژانس به‌صراحت می‌نویسد که «فعالیت‌های هسته‌ای انجام‌شده در ورامین نمی‌تواند منشأ تمامی ایزوتوپ‌های تغییر یافته‌ی کشف‌شده در تورقوزآباد را توضیح دهد.» فکت‌نامه پیش از این جزییات این ۳ مکان را بررسی کرده‌بود:

این نکته کلیدی بدان معناست که جمهوی اسلامی ایران، دستکم بخشی از اورانیوم فرآوری‌شده‌ای که در ایران نگهداری یا منتقل کرده را از دید آژانس خارج کرده و هیچ‌گاه اعلام رسمی نکرده‌است. این مسئله نه‌تنها مغایر با ادعای عراقچی است، بلکه نشانه‌ای از تخلف از الزامات پادمانی ذیل NPT و توافقات اجرایی با IAEA است.

براساس توافق‌نامه پادمان‌ها یا INFCIRC/153 (صفحه ۱۲ بند ۴۲) دولت (عضو NPT) باید اطلاعات طراحی درباره‌ی هر تاسیسات (هسته‌ای) را، در اسرع وقت و قبل از ورود هرگونه ماده هسته‌ای به آن، در اختیار آژانس قرار دهد. این مکان‌ها یکی در سال ۲۰۰۵ و دیگری در سال ۲۰۰۷ پیدا شده و شدت ساخت‌وسازها در آنها از ۲۰۱۸ بسیار زیاد شده‌است. اما هیچ‌کدام از این تأسیسات تاکنون از سوی آژانس IAEA بازدید نشده‌اند.

رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ساعاتی پس از انتشار این توییت‌ها به خبرنگاران گفت موضوع این تونل‌ها را «بارها» با مقامات تهران مطرح کرده: «ما از آن‌ها می‌پرسیم این برای چیست؟ آنها می‌گویند به شما ربطی ندارد».

بنابراین براساس گزارش‌های راستی‌آزمایی شده بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، این ادعای عباس عراقچی که «هر میلی‌گرم از اورانیوم غنی‌شده در ایران تحت نظارت کامل و مداوم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است» نشان نادرست می‌گیرد.