ادعای بی‌اساس درباره دلیل نباریدن برف و باران در ایران

در شبکه‌های اجتماعی فارسی ویدئوهایی منتشر شده‌اند که مضمونِ ادعای آن «دستکاری در آب و هوا» به عنوان «یکی از دلایل نباریدن برف و باران» در ایران است. این ادعا در حساب‌های متعددی منتشر شده است که برخی از آنها علاوه بر مضمون مشترک، در جزییات ادعاهای مطرح‌شده به یکدیگر شباهت دارند. (لینک ۱، لینک ۲، لینک ۳).

مثلا روی یکی از این ویدیو نوشته شده: «پودر شدن ابرهای بارشی، در حین ورود به ایران توسط امواج» و در توضیحات آن آمده است:

«درباره روش‌های دستکاری در آب و هوا مطالب زیادی می‌توانید بیابید. این روش‌ها از حداقل حدود ۷۰ سال پیش بطور گسترده استفاده شده؛ و Patent های فراوانی درباره آن یافت می‌شوند».

آنچه گفته شده ترکیبی از چند تئوری توطئه و ادعای بی‌اساس درباره دستکاری آب و هوا است که در ادامه صحت این ادعاها را بررسی می‌کنیم.

تئوری‌های توطئه درباره دستکاری در آب‌وهوا

فکت‌نامه در گذشته مشابه این ادعا را با عناوینی همچون ابر دزدی و دکل‌های چینی نابود کننده ابرهای باران‌زا بررسی و رد کرده است.

تئوری توطئه ابر دزدی و دستکاری آب‌و‌هوا در ایران، سابقه‌ای طولانی دارد. سال‌ها است هواداران این تئوری‌ها آنچه را که شواهد و نشانه‌های دستکاری آب و هوا در ایران و نقاط دیگر جهان می‌نامند، مطرح می‌کنند. تا آنجا که ما می‌دانیم، هیچ منبع یا مرجع معتبر علمی، فرضیه‌ای در تایید ابر دزدی یا پودر کردن ابرها با امواج ارائه نکرده است.

«پودر شدن» ابرهای بارشی

بر روی ویدئو متنی با عنوان «پودر شدن ابرهای بارشی در حین ورود به ایران، توسط امواج» نوشته شده است. «پودر شدن ابرها» مفهومی علمی نیست و به نظر می‌رسد در اینجا به معنی محو شدن تدریجی ابرها به کار می‌رود و دستگاهی که از آن «امواجی تولید و یا ثبت شود» هم در تصویر دیده نمی‌شود. در توضیحات نوشته شده که این ویدیو متعلق به سال گذشت است و تاکید شده امسال وضعیت بدتر است، اما کماکان زمان و مکان دقیق این ویدئو مشخص نیست و ما هم با استفاده از نشانه‌های تصویری نتوانستیم مکان آن را مشخص کنیم. ابرهایی که در این ویدیو دیده می‌شود از نوع کومولونیمبوس‌ هستند که می‌توانند باعث بارندگی سنگین، تگرگ و رعد و برق شوند.

این ابرها حالت پنبه‌ای مانند دارند و به شکل‌های متراکم و گل کلمی با قاعده صاف دیده می‌شوند.

ابرهای کومولونیمبوس، در دو صورت منجر به بارندگی می‌شوند یا به دلیل برخورد و ترکیب قطرات ابر برای تشکیل قطرات باران (فرآیندی که به نام «فرآیند باران گرم» شناخته می‌شود)، یا به دلیل تشکیل ذرات یخ که سپس از طریق یخ‌زدگی یا تجمع چندین بلور یخ، آب را جمع‌آوری می‌کنند.

مشخص نیست که آیا پس از این ویدئو کوتاه و چند ثانیه، شرایط برای بارش این ابرها وجود داشته است یا خیر.

ایده دستکاری آب‌و‌هوا از طریق امواج که در این پست‌ها مطرح شده به ادعای استفاده از «دکل‌های» چینی برای دور کردن ابرهای تگرگ‌زا شباهت دارد که ما پیش از این آن را درستی‌سنجی کردیم و به آن نشان شاخ‌دار دادیم.

ممکن است منظور نویسنده از دستگاه تولیدکننده امواج، دستگاه‌هایی باشد که در سال‌های اخیر با عنوان «توپ‌های تگرگ‌زدا» (Hail Cannon) در شمال غرب ایران رایج شده است. ما در فکت‌چک دیگری توضیح دادیم که کشاورزان و باغداران برای محافظت محصولات خود از تگرگ، از توپ‌هایی استفاده می‌کنند که به ادعای سازندگان در یک فرآیند فیزیکی تشکیل تگرگ را مختل و آن را تبدیل به باران می‌کند. تردیدهایی درباره کارکرد توپ‌های تگرگ‌زدا وجود دارد، اما اگر فرض کنیم درست کار کنند، باز هم دایره تاثیر آنها در حد چند هکتار محدود است و نمی‌تواند الگوی بارش یک منطقه را تغییر دهد.

نماینده آمریکایی و مهندسی زمین

در بخشی از توضیح این ویدئو آمده است: «این اتفاقات صدای یکی از نمایندگان کنگره آمریکا، متخلص به MTG را هم درآورده است. او درباره استفاده از مهندسی زمین (GeoEngineering) برای ایجاد مصنوعی توفان افشاگری کرده است».

منظور از MTG، مارجوری تیلور گرین، نماینده جمهوری‌خواه کنگره آمریکا است که در پستی در ایکس (توییتر پیشین) مدعی شد دموکرات‌ها می‌توانند آب‌وهوا را کنترل کنند و در ادامه نوشت: «این مضحک است که کسی دروغ بگوید و بگوید این کار نمی‌شود».

در اکتبر ۲۰۲۴ نیوزویک در گزارشی نوشت:

«پس از آن که طوفان هلن از ساحل خلیج فلوریدا تا کوه‌های آپالاچی در ویرجینیا خسارت زد خانم گرین چنین اظهارنظری را بیان کرد. او در پستی دیگر با اشتراک‌گذاری نقشه‌ای از مناطق آسیب‌دیده که اکثریت ساکنانش طرفدارن جمهوری‌خواهانند مدعی شد: این نقشه مناطق آسیب دیده طوفان با پوششی از نقشه انتخاباتی توسط احزاب سیاسی است که نشان می‌دهد ویرانی طوفان چگونه می‌تواند بر انتخابات تأثیر بگذارد.»

تیلور گرین که در رشته‌های مرتبط با آب‌وهوا تحصیل نکرده، به تازگی (۱۳ ژانویه ۲۰۲۵) مدعی شده است که دولت می‌تواند با دستکاری آب‌وهوا به آتش‌سوزی‌های طبیعی (wildfire) در لس‌آنجلس پایان‌ دهند. او در ایکس پرسیده است:

«چرا آنها [دولت دموکرات] از مهندسی زمین (GeoEngineering) مانند بارورسازی ابرها برای باریدن باران در آتش‌سوزی‌های کالیفرنیا استفاده نمی‌کنند؟ آنها می‌دانند چگونه این کار را انجام دهند».

بارورسازی ابرها تنها می‌تواند ابرهای خاصی را تغییر دهد و بر الگوهای پیچیده رویدادهای آب و هوایی و در مقیاس بزرگ تاثیری ندارد. ما پیش از این درباره غیر بارور کردن و بارور کردن ابرها در این مقاله فکت‌نامه توضیح دادیم.

پدیده خشکسالی و کاهش بارش‌ها یا باران‌های سیل‌آسای ناگهانی، پدیده‌ای مختص به ایران یا ایالات متحده نیست. الگوی بارش‌ها در مناطق زیادی در دنیا تغییر کرده و هوا گرم‌تر شده است. تا به امروز هیچ شواهد و قرائن معتبری از دستکاری آب و هوا، در مقیاس ابر دزدی یا تغییر الگوی بارش یک منطقه، ارائه نشده است.

جنگ ویتنام؛ نمونه یک دستکاری در منطقه‌ای محدود

در جریان جنگ ویتنام، ایالات متحده از تکنیک بارورسازی ابرها به‌عنوان بخشی از عملیات پاپای استفاده کرد. این عملیات از سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۲ با هدف افزایش بارش باران در مسیر هو چی مین، شبکه تدارکاتی کلیدی نیروهای ویت‌کنگ، انجام شد. ایالات متحده از طریق تزریق مواد شیمیایی مانند یدید نقره به ابرها، تلاش کرد تا این مسیر را گل‌آلود کرده و عبور و انتقال تجهیزات نیروهای دشمن را دشوارتر کند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که عملیات موفقیت‌آمیز بوده و توانسته است میزان بارندگی در مناطق هدف را افزایش دهد.

این اقدام که یکی از اولین موارد مستند استفاده از تکنیک‌های مهندسی آب‌وهوا در جنگ بود، نگرانی‌های بین‌المللی درباره پیامدهای اخلاقی و زیست‌محیطی چنین اقداماتی را برانگیخت. این نگرانی‌ها در نهایت به امضای کنوانسیون ENMOD در سال ۱۹۷۷ منجر شد که استفاده نظامی از تغییرات محیطی را ممنوع کرد.

هارپ و دستکاری آب و هوا

پیش‌تر فرضیه دیگری هم فراگیر شده بود که بر اساس آن آمریکا با استفاده از دستگاهی به نام هارپ (HAARP) می‌تواند آب‌وهوا را کنترل کند. مشرق‌نبوز از جمله رسانه‌هایی بود که این تئوری را مطرح کرد.

برنامه‌ای تحقیقاتی با عنوان High-Frequency Active Auroral Research Program (که به نام اختصاری هارپ شناخته می‌شود) با بودجه بنیاد ملی علوم در گاکونا، آلاسکا در سال ۱۹۹۰ (۳۴ سال پیش) برای گسترش دانش بشری در مورد جو فوقانی زمین و اثرات آنها با انتشار امواج رادیویی پایه‌ریزی شد. این پژوهش‌ها بر روی لایه یونوسفر، در فاصله ۴۸ تا ۹۶۵ کیلومتری بالاتر از سطح زمین متمرکز است. هارپ قادر به تاثیرگذاری بر آب و هوای محلی سطح زمین نیست، چه رسد به طوفان‌های گرمسیری هزاران مایل دورتر.

از این رو فکت‌نامه به ادعای دست‌کاری آب‌وهوا دلیل نباریدن برف و باران و پودر شدن ابرهای بارشی با امواج نشان شاخ‌دار می‌دهد.