تمجید ماندلا از خمینی

تلویزیون پرس تی‌وی در ۱۴ خرداد سال ۱۴۰۱، نقل قولی منسوب به نلسون ماندلا، رهبر «کنگره ملی آفریقا» را توییت کرد که اخیرا «الیکا ل بن» وکیل و فعال سیاسی بریتانیایی ایرانی‌تبار ساکن لس‌آنجلس آن را بازنشر کرده است. مخاطبان فکت‌نامه نیز از ما خواسته‌اند آن را درستی‌سنجی کنیم. نقل قول روی این عکس‌نوشته این است:

Imam Khomeini was one of the heroes who inspired us to fight against apartheid. He was not only a great leader for Iran, but also for all freedom fighters of the World.
- Nelson Mandela

امام خمینی یکی از قهرمانان الهام‌بخش ما در مبارزه علیه آپارتاید بود. او رهبر بزرگی، نه تنها برای ایران، بلکه برای همه مبارزان آزادی جهان بود.

پرس تی‌وی در گزارشی که در ۱۴ خرداد ۱۴۰۲ (یک سال بعد از توییت قبلی) منتشر کرده، عین همین جملات را از یک حساب کاربری پاکستانی حامی جمهوری اسلامی نقل کرده‌است (بایگانی).

ما این جملات را با ترکیب‌های مختلف، با لغات مشابه، در انگلیسی جستجو کردیم و با کمک سایر ماشین‌های ترجمه در سه زبان‌های آفریقای جنوبی آفریکان Afrikaan، زولو Zulu، زونگا Tsonga هم جستجو کردیم. غیر از یک مورد (ادعای سایت خامنه‌ای که در ادامه می آید)‌ هیچ مدرک معتبری وجود ندارد که نشان دهد نلسون ماندلا چنین اظهاراتی درباره آیت‌الله خمینی، رهبر پیشین جمهوری اسلامی ایران داشته‌باشد؛ چه در قالب الهام گرفتن از او و چه به عنوان «رهبر همه مبارزان آزادی جهان.»

در فارسی هم تنها یک منبع برای این ادعا وجود دارد. در هر دو سایت رهبری جمهوری اسلامی (leader.ir) و رهبر جمهوری اسلامی (khamenei.ir) گزارشی با متن یکسانی از دیدار دوم ماندلا با خامنه‌ای در ۲۵ مهر ۱۳۷۸ درج شده که از زبان ماندلا این‌طور می‌نویسد:

بر پایه همین گزارش در این دیدار آقای نلسون ماندلا نیز طی سخنانی از امکان دیدار با رهبر معظم انقلاب اسلامی ابراز خوشحالی کرد و با تمجید از شخصیت بی‌نظر امام خمینی گفت: امام خمینی نه تنها رهبری بزرگ برای ایران بود، بلکه رهبری برای تمامی نهضت‌های آزادیبخش جهان به شمار می‌رفت و چالش بسیار عظیمی که او در مبارزه با یکی از طاغوت‌های زمان انجام داد، گویای شجاعت ستایش برانگیزی است که فقط ایشان می‌توانست از خود نشان دهد و این افتخار بزرگی بود که توانستم برای دومین بار در کنار مرقد امام خمینی حاضر شوم و به ایشان ادای احترام کنم.

در دیدار قبلی خامنه‌ای و ماندلا در ۳۱ تیر ۱۳۷۱ هم چنین صحبت‌هایی ردوبدل نشده‌است.

یک روز پس از اعلام خبر مرگ نلسون ماندلا در سال ۲۰۱۳، سایت «موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی» در گزارشی انگلیسی که متن آن با متن منتشر شده پرس تی‌وی متفاوت است می‌نویسد:

The late leader of the South Africa Nelson Mandela used to say Imam Khomeini the founder of the Islamic Republic should be considered as a leader of all freedom movements and should be followed throughout all times and eras.

این نشان می‌دهد که ممکن است این متون از این منبع فارسی (سایت خامنه‌ای) برداشته و ترجمه شده‌باشد. در سایت خامنه‌ای هم از این دیدار تنها همان یک ویدیو (رهبر من) وجود دارد و متن انگلیسی این خبر درج نشده‌است.

همچنین بر همین سیاق، سایت‌ها و رسانه‌های ایرانی در متنی مشابه در سال‌های مختلف در تاریخ ۱۴ خرداد در تمجید از خمینی از سوی مقامات کشورهای دیگر منتشر می‌کنند، پاراگراف ثابتی دارند که (خبرگزاری دانشجو، خبرآنلاین، میزان، باشگاه خبرنگاران جوان، انتخاب) به‌این شرح: 

ماندلا در سفر به تهران نیز وقتی مدرک دکترای افتخاری علوم سیاسی دانشگاه تهران را دریافت می‌کرد در تجلیل از مقام بنیانگذار انقلاب اسلامی گفت: «امام خمینی یکی از الگوهای ما در ادامه راهمان بود، او یکی از قهرمانانی بود که ما با اتکاء بر آنان به مبارزه ضد آپارتاید خود ادامه دادیم».

آیا ماندلا از خمینی الهام گرفته است؟

رهبر جمهوری اسلامی ایران، سید علی خامنه‌ای، مدعی شده‌بود که «در اولین سفر ماندلا به ایران او تحت تاثیر روش مبارزاتی امام خمینی قرار گرفت و بعد از این رژیم آپارتاید سقوط کرد.» این ادعا به وضوح شاخ‌دار بود زیرا از لحاظ زمانی امکان‌پذیر نبود.

روز ۱۴ شهریور ۱۳۷۸، روزنامه تهران تایمز خبری از دیدار سفیر ایران در آفریقای جنوبی، جاوید قربان‌اوغلو با نلسون ماندلا که در آن زمان از قدرت کنار گرفته بود، منتشر کرد که او از آیت‌الله خمینی با واژه‌های «رهبری بزرگ و سیاستمداری برجسته توصیف کرد که ایران را از یک حکومت توتالیتر رها کرد». با این‌حال ردپایی از واژه‌هایی که پرس‌تی‌وی در این عکس‌نوشته مشخصا منسوب به ماندلا ذکر کرده، دیده نمی‌شود.

می‌دانیم که مراودات انقلابیون در ایران با کنگره ملی آفریقا، از چند هفته پیش از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ آغاز شده‌بود. روح‌الله خمینی یک‌بار در ۱۸ دی‌ماه ۱۳۵۷ از پاریس، آفریقای جنوبی را تهدید کرده‌بود و یک‌بار هم روز ۳ بهمن ۱۳۵۷ در مصاحبه مطبوعاتی گفته بود در صورت به‌دست گرفتن قدرت در ایران «مناسبات با اسرائیل و آفریقای جنوبی قطع می‌شود». در آن زمان، آفریقای جنوبی شریک تجاری مهمی برای ایران بود.

در ۲۴ بهمن ۱۳۵۷، زمانی که ماندلا، رهبر شبه‌نظامیان «اومخونتو وسیزوه» شاخه نظامی کنگره ملی آفریقا به جرم فعالیت‌های تروریستی در زندان بود، رهبر وقت گروه، اولیور تامبو که در جمهوری خلق موزامبیک در تبعید بود، خطاب به آیت‌الله خمینی نوشت:

به نمایندگی از کنگره ملی آفریقا و توده‌های تحت ستم آفریقای جنوبی، شادی بی‌حد خود را از موفقیت شکوهمند انقلاب ایران به شما ابراز می‌کنم. پیروزی شما نشان‌دهنده قدرت مقاومت‌ناپذیر مردمی است که در تعقیب یک هدف عادلانه متحد شده‌اند. پیروزی تاریخی شما توطئه ننگین رضا پهلوی و ورستر-بوتا (اشاره به روابط دو کشور در دوران رضاشاه) علیه دو ملت ما را در هم شکست که  [سلطه بر]خاک را برای نژادپرستان تضمین کرد. بنابراین پیروزی شما سهم بزرگی در موفقیت مبارزه ما علیه دیکتاتوری فاشیست نژادپرستانه وحشیانه دارد. کنگره ملی آفریقا در جشن دستاورد شما به همه بشریت مترقی می‌پیوندد و از ایران جدید در صفوف جامعه ملت‌های ضدامپریالیست و ضدنژادپرست استقبال می‌کند. ما به مردم قهرمان ایران درود می‌فرستیم. ما پرچم‌های خود را به احترام شهدای جان‌باخته‌ای که پیروزی را ممکن کردند پایین می‌آوریم. خون آنها پیوندهای همبستگی ما را در مبارزه مشترک برای جهانی عادلانه مستحکم کرده است. زنده باد انقلاب کبیر ایران
- اولیور تامبو

در مرداد ۱۴۰۱، سفیر آفریقای جنوبی در تهران ویکا مازوی کومالو (Vika Mazwi Khumalo)، در مراسمی که به یادبود نلسون ماندلا در سفارت ژاپن در تهران برگزار شد، گفت «امام خمینی به ما انگیزه داد تا حکومت آپارتاید را سرنگون کنیم» و در ادامه افزود:

امام خمینی با حکومت آپارتاید آفریقای جنوبی قطع رابطه کرد و به آزادیخواهان آفریقا پیشنهاد کمک کرد و تعدادی از مبارزان آزادی‌خواه را برای آموزش [مسلحانه] به ایران آورد و پس از آماده‌شدن آنها را به آفریقای جنوبی بازگرداند.

این گفته‌ها نشان‌دهنده ارتباط قوی جمهوری اسلامی ایران و کنگره ملی آفریقا پیش از به‌دست‌گیری قدرت در این کشور و ریاست جمهوری نلسون ماندلا است.

«راه طولانی به سوی آزادی» (Long Walk to Freedom) زندگینامه خودنوشت (اتوبیوگرافی) نلسون ماندلا است. آخرین فصول کتاب به تشریح تفکر سیاسی او و اعتقاد او مبنی بر ادامه مبارزه علیه نژادپرستی می‌پردازد. در این‌کتاب یا سایر نقل‌قول‌های او پیداست ماندلا در طول دوران مبارزه‌اش از چهره‌های مختلف الهام گرفته بود، اما بیشتر تحت تأثیر در اندیشه افکار و ایده‌های او را جنبش‌های جهانی علیه استعمار و مبارزه برای برابری نژادی و حقوق بشر افرادی مانند مهاتما گاندی، مارتین لوتر کینگ و دیگر مبارزان حقوق مدنی و آزادی‌خواهانه داشته‌اند.

ماندلا در حضور مقامات ایرانی و در دو سفرش به تهران، از آیت‌الله خمینی و حمایت‌هایش از کنگره ملی آفریقا تمجید کرده‌است. اما غیر از سایت رهبری جمهوری اسلامی ایران، در میان منابع معتبر متنی پیدا نکردیم که ماندلا، خمینی را «رهبر بزرگ نه تنها برای ایران، بلکه برای همه مبارزان آزادی‌خواه جهان» بداند.

بنابراین نقل‌قول ادعایی پرس تی‌وی منسوب به نلسون ماندلا رئیس جمهوری پیشین آفریقا که «امام خمینی از قهرمانان الهام‌بخش ما در مبارزه با آپارتاید بود. او رهبر بزرگی نه تنها برای ایران، بلکه برای همه مبارزان آزادی جهان بود.» نشان نادرست می‌گیرد.