بانک مرکزی چقدر ارز به بازار تزریق کرده‌است؟‌

عبدالناصر همتی، وزیر پیشنهادی امور اقتصادی و دارایی، روز یکشنبه ۲۸ مرداد ماه ۱۴۰۳ در تشریح برنامه‌های خود برای وزارت امور اقتصادی و دارایی در صحن علنی مجلس گفت (بایگانی):

«از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ در مجموع ۲۸۶ میلیارد دلار از سوی بانک مرکزی در بازار ارز تزریق شد. در دوره سه سال فشار حداکثری، نه تنها یک دلار ارز تزریق نکردم بلکه یک میلیارد دلار ارز به ذخایر اضافه کردم،»

به طور معمول بانک مرکزی در دوره‌های مختلف گزارش رسمی و شفافی از میزان مداخلات خود در بازار آزاد ارز منتشر نکرده و نمی‌کند تا بتوان به استناد به آن گزارش‌ها و اعداد و ارقام رسمی مشخص کرد که در هر بازه زمانی چه میزان ارز و به چه ترتیبی برای مدیریت بازار ارز به بازار آزاد تزریق شده است.

اما اعداد و ارقامی که همتی برای اخذ رای اعتماد از نمایندگان به آن اشاره کرده، برای نخستین بار در ۲۷ مهر ۱۳۹۹ در ایبِنا، رسانه وابسته به بانک مرکزی منتشر شده بود. خبرگزاری دولتی ایران، ایرنا در خبری مشابه که در همان تاریخ اما دو ساعت بعد تر در این باره منتشر کرد، اعداد و ارقام مربوط به تزریق ارز در هر دوره از ریاست روسای بانک مرکزی را به نقل از پژوهشکده پولی و بانکی، بازوی تحقیقاتی بانک مرکزی نقل کرده است.

جست‌وجوهای ما در وب سایت پژوهشکده پولی و بانکی برای یافتن اصل گزارش البته بی‌نتیجه بود.

البته عدد سرجمع ارز تزریق شده به بازار در این خبرها ۲۸۲ میلیارد دلار اعلام شده که با عدد اعلام شده از سوی همتی، تفاوتی چهار میلیارد دلاری دارد.

پس از ایرنا، آن گزارش به روزنامه‌ها و دیگر رسانه‌ها و حتی شبکه‌های اجتماعی راه یافت و حتی در سال‌های بعد از انتشار اولیه نیز بارها به بهانه‌های مختلفی بازنشر شد.

از جمله روزنامه شرق با استفاده از همین اعداد و ارقام در ۱۲ بهمن ماه ۱۳۹۹، گزارشی با عنوان «چهار رئیس و یک متهم» منتشر کرد. البته در این گزارش، برای میزان اعداد و ارقام تزریق ارز به بازار آزاد به برآوردهای مراکز تحقیقاتی از جمله دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، استناد شد.

روزنامه تعادل نیز در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ از همین ۲۸۲ میلیارد دلار تزریق شده به بازار از سوی بانک مرکزی نوشت.

روزنامه هم‌میهن در ۲۴ بهمن ۱۴۰۱، بار دیگر با اشاره به همین ارقام، در گزارشی نوشت: «در طول ۳۳ ماه مسئولیت همتی یعنی از مرداد ۱۳۹۷ تا خرداد ۱۴۰۰ روش مداخله در بازار تغییر کرد و بازارسازی انجام شد. به‌ این‌ ترتیب که ارز پایین‌تر از بازار عرضه نمی‌شد لذا تزریق به منفی یک میلیارد دلار رسید.» 

به نظر می‌رسد منبع اولیه تمام اخبار و گزارش‌‌های منتشر شده درباره میزان مداخله بانک مرکزی در بازار آزاد ارز طی سال‌های گذشته همان خبری است که ابتدا در وب‌سایت ایبِنا و پس از آن در ایرنا منتشر شده است.

البته یک سال پیش از انتشار خبر وبسایت ایبنا، ولی‌الله سیف، رئیس کل پیشین بانک مرکزی در یادداشتی که در خبرگزاری ایسنا در آذرماه سال ۱۳۹۸ منتشر کرده بود، اعداد و ارقامی را از مداخلات بانک مرکزی در بازار آزاد ارز طی دوره سال های ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۶ اعلام کرد که در واقع دفاعیه‌اش در برابر اتهاماتی بود که به او و احمد عراقچی، معاون ارزی بانک مرکزی در دوره کاری ولی‌الله سیف، وارده شده بود.

اعداد و ارقام اعلام شده در این یادداشت، عملکرد دوره ریاست‌ کلی عبدالناصر همتی در بانک مرکزی را در بر نمی‌گیرد اما سرجمع ارقام مندرج در این یادداشت با ارقام خبر منتشر شده از سوی ایبنا و ایرنا و ارقام اعلامی از سوی همتی عینا یکسان نیست اما مشابهت‌هایی با آن ارقام دارد.

مجموع ارزش مداخلات ارزی بانک مرکزی در یادداشت سیف، ۲۸۳/۹ میلیارد دلار است.

با این اوصاف فکت‌نامه ضمن تاکید بر اینکه به دلیل نبودن گزارش‌ شفاف و رسمی از مداخله‌های ارزی بانک مرکزی، نمی‌توان صحت این آمار را به طور مستقل تایید یا رد کرد، اما به سه دلیل منطقی به این ادعا نشان «درست» می‌دهد. 

اول، مشابه این ادعا در سال‌های گذشته به نقل از یک منبع معتبر (پژوهشکده پولی و بانکی) مطرح شده. ما اصل این گزارش را پیدا نکردیم اما تصاویر نمودارها آن پیش‌تر در رسانه‌ها منتشر شده‌است.

دوم، به‌رغم تکرار این ادعا در چهار سال گذشته تاکنون کسی از منتقدان صحت آن را زیر سوال نبرده است. 

و سوم، پیش از این در سال ۹۸ ولی‌الله سیف، رئیس پیشین بانک مرکزی نیز آمارهایی از مداخلات بانک مرکزی ارائه کرده بود که با آمارهای پژوهشکده پولی و بانکی و اعداد و ارقام اعلام شده از سوی همتی تقریبا همخوان است.