آیا نوجوانان در انتخابات مجلس حق رای دارند؟

رضا مراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش روز ۲۴ بهمن ۱۴۰۲ در همایش «جشن تکلیف سیاسی دانش‌آموزان رای‌اولی شهر تهران» که با حضور دانش‌آموزان دختر و پسر مدارس تهران در استادیوم ۱۲ هزار نفری آزادی برگزار شد، گفت: «نوجوان امروزی تصمیم می‌گیرد که چه کسی باشد و چه کسی نباشد و اوست که تصمیم می‌گیرد».

او با بیان اینکه «دموکراسی واقعی اینجا و در ایران است» گفته: «این جشن تکلیف سیاسی به دنیا این پیام را دارد ما به آستانه فتح قلعه رسیدیم. نوجوانانی داریم که رای می‌دهند و خانواده و اطرافیان خود را به پای صندوق رای می‌آورند، چرا که انتخابات آینده‌ساز است.»

صداوسیما هم روز ۲۴ بهمن ۱۴۰۲ در گزارشی از همین مراسم، در صحبت با مراد صحرایی و همچنین در گفت‌وگو با تعدادی از دانش‌آموزان، بر این موضوع تاکید کرد که نوجوانان و دانش‌آموزان، امسال در انتخابات شرکت خواهند کرد. برخی از افرادی که با آنها مصاحبه می‌شود نیز می‌گویند هنوز تصمیم نگرفته‌اند به کدام کاندیدا رای دهند. در این گزارش همچنین به نقل از وزیر کشور گفته می‌شود که امسال، ۳/۵ میلیون نفر رای اولی داریم.

اما آیا نوجوانان و دانش‌آموزان می‌توانند در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری امسال شرکت کنند؟ حداقل سن قانونی برای شرکت در انتخابات چند سال است؟ آیا آنطور که وزیر آموزش و پرورش می‌گوید، نوجوانان در ایران قدرت تصمیم‌گیری دارند؟

تعریف قانونی نوجوان

مطابق ماده ۱ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹، نوجوان به همه افراد زیر ۱۸ سال اطلاق می‌شود. یعنی هر فردی که زیر ۱۸ سال کامل شمسی سن دارد، نوجوان محسوب می‌شود.

آیا نوجوانان حق رای دارند؟

اولین نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که در ایران فقط افرادی که بالاتر از ۱۸ سال تمام هستند می‌توانند در انتخابات شرکت کنند.

در مطابق ماده ۳۰ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، یکی از شرایط برخورداری از «حق انتخاب کردن» دارا بودن ۱۸ سال تمام شمسی است. یعنی فرد پس از پایان دوران نوجوانی (۱۸ سال تمام) از حق رای دادن برخوردار می‌شود.

رئیس سازمان ثبت احوال نیز حدود دو ماه پیش از انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان، در تاریخ ۶ دی ۱۴۰۲ در برنامه تلویزیونی شبکه خبر اعلام کرد فقط افرادی که قبل از ۱۱ اسفند ۱۳۸۴ به دنیا آمده‌اند، می‌توانند در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان که سال ۱۴۰۲ برگزار می‌شود رای دهند.

بنابراین برخلاف ادعای وزیر آموزش و پرورش که مدعی است «نوجوان امروزی تصمیم می‌گیرد که چه کسی باشد و چه کسی نباشد و اوست که تصمیم می‌گیرد»، سال‌هاست در ایران حق انتخاب کردن از نوجوانان سلب شده است.

تاریخچه حداقل سن رای‌دادن در ایران

با پیروزی انقلاب اسلامی، حداقل سن رای دادن به ۱۶ سال و بعد به ۱۵ سال تمام کاهش یافت. هرچند حداقل سن رای دادن بین ۱۶ و ۱۵ سال تمام، چند بار تغییر کرد، ولی این رویه تا سال ۱۳۸۵ ادامه داشت تا اینکه مجلس حداقل سن رای دادن را به ۱۸ سال تمام افزایش داد و تلاش‌های بعدی برای کاهش دوباره حداقل سن رای دادن، بی‌نتیجه ماند و دیگر مجلس با کاهش سن رای دادن موافقت نکرد.

آیا دانش‌آموزان می‌توانند رای بدهند؟

تاریخ تولد دانش‌آموزانی که در سال تحصیلی ۰۳-۱۴۰۲ در سن متعارف در مدارس درس می‌خوانند، بعد از اول مهر ۱۳۸۵ است. (جدول سن متعارف تحصیلی در ایران در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳)

در نتیجه به طور قانونی، هیچ دانش‌آموزی در سن متعارف تحصیلی، حق رای دادن در انتخابات را ندارد. هر چند ممکن است معدودی از دانش‌آموزان، به دلایل گوناگون، در سنین بالاتر هم در مدارس مشغول به تحصیل باشند.

البته آمار دقیقی از تعداد دانش‌آموزان بالاتر از سن متعارف در دست نیست، اما دور از ذهن است که جمعیت این دانش‌آموزان در مقیاس شرکت در انتخابات، رقم قابل توجهی باشد.

آیا نوجوانان در انتخابات مجلس خبرگان نوجوانان حق رای دادن دارند؟

خیر. بند ۲ ماده ۱۵ قانون انتخابات مجلس خبرگان نیز حداقل سن رای دادن را ۱۸ سال تمام تعیین کرده است. بنابراین نوجوانان در انتخابات مجلس خبرگان نیز نمی‌توانند رای دهند.

در این انتخابات، همه کاندیداها فقیه هستند و در اسلام، سن بلوغ شرعی برای پسران ۱۵ سال و برای دختران بین ۹ تا ۱۳ سال عنوان شده است. اما در این انتخابات هم، ملاک، سن قانونی یعنی ۱۸ سال تمام است.

آیا در ایران دموکراسی واقعی وجود دارد؟

یکی دیگر از نکاتی که وزیر آموزش پرورش در این مراسم به آن اشاره کرده، ادعای وجود «دموکراسی واقعی» در ایران است.

هر چند انتخابات و حق انتخاب کردن، یکی از الزامات دموکراسی و تشکیل دهنده دموکراسی حداقلی است ولی صرفا برگزاری انتخابات، به منزله دموکراسی نیست.

پیش‌شرط‌های دموکراسی عبارتند از:

• انتخابات آزاد، سالم، عادلانه
• آزادی بیان و آزادی فعالیت‌های سیاسی
• حاکمیت قانون و برابری
• رعایت اصل تفکیک قوا و استقلال قضایی

فکت‌نامه بارها به ادعای وجود دموکراسی کامل در ایران پرداخته و به آن، نشان «شاخ‌دار» داده است. بررسی ادعای حسین امیرعبدالهیان وزیر امور خارجه، مبنی بر اینکه «در ایران دموکراسی کامل وجود دارد»، یکی از این نمونه‌ها است.

فکت‌نامه با بیان اینکه هیچ یک از اصول و ارزش‌های دموکراسی در ایران رعایت نمی‌شود:

• انتخابات آزاد، سالم و عادلانه نیست؛
• حاکمیت قانون وجود ندارد؛ (حتی بسیاری از اصول قانون اساسی مثل حق آزادی تجمعات به رسمیت شناخته نمی‌شود).
• شفافیت وجود ندارد؛
• نظام سیاسی کارآمد نیست؛
• حقوق اقلیت‌ها به رسمیت شناخته نمی‌شود؛
• رسانه‌ها دولتی و یا توسط دولت کنترل شدید می‌شوند؛
• قوه قضاییه مستقل نیست و زیر نظر رهبر ایران اداره می‌شود؛
• جامعه مدنی ضعیف و مشارکت سیاسی پایین است؟
• تفکیک قوا وجود ندارد و همه قوا زیر نظر ولی فقیه اداره می‌شوند.

به این ادعا که در ایران دموکراسی کامل وجود دارد نشان «شاخ‌دار» داده است.

آیا نوجوانان در انتخابات قدرت تصمیم گیری دارند؟

یکی دیگر از ادعاهای وزیر آموزش و پرورش نیز این است که نوجوانان در ایران، قدرت تصمیم‌گیری دارند.

او دقیقا توضیح نداده که منظور از قدرت تصمیم‌گیری نوجوانان چیست اما اگر بر اساس زمینه این سخنرانی، یعنی انتخابات در جمهوری اسلامی به این ادعا بپردازیم، باید به چند نکته اشاره کنیم.

نخستین نکته این است که همان‌طور که پیش‌تر توضیح دادیم، طبق قانون، اصلا نوجوانان در همین انتخابات موجود هم حق رای دادن ندارند.

اما به جز آن، رهبر جمهوری اسلامی، بزرگسالان را هم واجد تشخیص خوب و بد نمی‌داند و معتقد است همه‌پرسی و «مراجعه به آراء عمومی» مندرج در قانون اساسی غیر اجرایی است چون مردم قدرت تشخیص همه مسائل را ندارند.

در عمل نیز واگذاری حق «نظارت استصوابی» به اعضای شورای نگهبان در انتخابات و رد صلاحیت گسترده کاندیداها، نشانه دیگری است که در نظام جمهوری اسلامی، بخش قابل توجهی از قدرت تصمیم‌گیری در اختیار نهادهای دیگری غیر از مردم است. مردم در نهایت می‌توانند از میان افرادی که از فیلترهای نظارت استصوابی عبور کرده‌اند، یکی را انتخاب کنند.

رضا مراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش در مراسمی که با عنوان «جشن تکلیف سیاسی» در سالن ۱۲ هزار نفری آزادی برگزار شده، در مقابل هزاران دانش‌آموز سخنرانی کرده و گفته است نوجوان رای می‌دهند و تصمیم می‌گیرند.

گزارشی تصویری هم از این مراسم در صداوسیما پخش شده که در آن دانش‌آموزان تاکید می‌کنند هنوز تصمیم نگرفته‌اند در انتخابات به چه نامزدی رای دهند.

این در حالی است که هم بر اساس قانون، و هم بر اساس گفته‌های مقامات رسمی از جمله رئیس سازمان ثبت احوال کشور، امسال در انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات مجلس خبرگان، حداقل سن قانونی رای‌دهندگان، ۱۸ سال تمام است. یعنی فقط کسانی می‌توانند در انتخابات رای دهند که پیش از ۱۱ اسفند ۱۳۸۴ به دنیا آمده‌اند.

طبق تعاریف مرسوم، نوجوان، به فردی گفته می‌شود که زیر ۱۸ سال است. دانش‌آموزانی که در سن تحصیلی متعارف تحصیل می‌کنند، نمی‌توانند در انتخابات شرکت کنند.

فکت‌نامه نیز به این ادعای وزیر آموزش و پرورش مبنی بر اینکه دانش‌آموزان در این دوره رای می‌دهند و تصمیم‌گیری می‌کنند، نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.