مقایسه نادرست بودجه آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه

حدود دو سال است که در شبکه‌های اجتماعی پستی با این شرح دست به دست می‌شود که «بودجه حوزه علمیه برای پوشش ۸۰ هزار طلبه، ۲۰ برابر بودجه آموزش و پرورش با پوشش ۱۳ میلیون دانش‌آموز است».

بررسی‌ها نشان می‌دهد، پست‌هایی با این مضمون دست‌کم در دو سال گذشته بارها در شبکه‌های اجتماعی مطرح و دست به دست شده‌اند. به عنوان مثال می‌توان به توییتی اشاره کرد که اواخر پاییز سال ۱۴۰۰ با این مضمون منتشر شده و در مقیاس وسیعی مورد توجه قرار گرفته است. 

اما آیا چنین چیزی صحت دارد؟ برای پاسخ به این سوال باید اول دید، بودجه حوزه‌های علمیه چقدر است؟ 

در قانون بودجه سال ۱۴۰۲،  در مجموع ۱۲ هزار و ۳۵۶ میلیارد تومان اعتبارات، در قالب شش ردیف بودجه در اختیار نهادهای حوزوی قرار گرفته است: شورای عالی حوزه‌های علمیه، حوزه‌های علمیه خواهران، حوزه علمیه خراسان، مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، موسسه امام خمینی و دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. 

اگر به این رقم، بودجه چند نهاد مذهبی و تبلیغاتی دیگر مانند سازمان تبلیغات اسلامی، جامعه‌المصطفی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان اوقاف، مجمع جهانی اهل بیت، دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشگاه علوم و معارف قرآنی، دانشگاه اهل بیت، مجمع تقریب مذاهب اسلامی، سازمان حج و زیارت و همین طور کتابخانه آیت‌الله مرعشی را هم اضافه کنیم، به رقم ۱۸ هزار و ۸۵۵ میلیارد تومان خواهیم رسید.

اما از آن سو بودجه آموزش و پرورش چقدر است؟ 

در قانون بودجه ۱۴۰۲ مجموع ارزش ردیف‌های مرتبط با آموزش و پرورش بیش از ۲۰۹ هزار میلیارد تومان است که ۸۶ درصد آن (حدود ۱۸۰ هزار میلیارد تومان) به واسطه ادارات کل استان‌ها، صرف پرداخت حقوق معلمان و کارکنان شاغل در آموزش و پرورش می‌شود. بعد از ردیف «ادارات کل استان‌ها»، ردیف‌های «سازمان نوسازی مدارس» با حدود ۸ هزار میلیارد تومان، «سرانه دانش‌اموزی»‌ با حدود ۵ هزار میلیارد تومان و ردیف اعتبارات ستادی «وزارت آموزش و پرورش» با ۴۷۵۰ میلیارد تومان بیشترین سهم را از کل بودجه مرتبط با آموزش و پرورش به خود اختصاص داده‌اند.

آیا سرانه بودجه طلاب بیشتر از دانشجویان است؟ 

در ادعاهای مطرح شده، به وضوح عامل جمعیت کنار گذاشته شده است، اما ما برای اطمینان تلاش می‌کنیم برآوردی از سرانه بودجه مرتبط با روحانیون و دانش‌اموزان به دست آوریم. 

اگر معنی سرانه بودجه طلاب را مترادف، تقسیم کل بودجه حوزه‌های علمیه و نهادهای مذهبی به جمعیت طلبه‌ها و سرانه بودجه دانش‌آموزان را مترادف تقسیم کل بودجه آموزش و پرورش به جمعیت  به جمعیت طلاب بدانیم در این صورت با در دست داشتن جمعیت دانش‌آموز بدانیم، می‌توانیم به این سوال پاسخ دهیم. 

طبق آخرین آمار منتشر شده در سالنامه آماری مرکز آمار ایران (لینک بایگانی)، جمعیت دانش‌اموزان در سال تحصیلی ۰۱-۱۴۰۰، دقیقا ۱۶,۳۷۱,۸۶۵ نفر است. با این حال بر اساس گزارش‌هایی که رسانه‌ها به نقل از مقام‌های آموزش و پرورش منتشر کرده‌اند،‌جمعیت دانش‌اموزان در سال تحصیلی جاری به حدود ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر افزایش یافته است. اگر این رقم را مبنا قرار دهیم، در این صورت سرانه بودجه آموزش و پرورش به ازای هر دانش‌آموز در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۲/۷ میلیون تومان خواهد بود. 

اما محاسبه این رقم برای طلبه‌ها، به دلیل نبود آمار مشخص از جمعیت طلاب کمی پیچیده‌تر است. هیچ گزارش آماری از تعداد طلاب در دست نیست، اما مقام‌های روحانی در سال‌های گذشته اعداد و ارقام متفاوتی از ۹۰ هزار تا ۱۳۰ هزار نفر اعلام کرده‌اند. اگر برای احتیاط آمار ۸۰ هزار نفری گفته شده در شبکه‌های اجتماعی را هم حساب کنیم در این صورت، سرانه بودجه حوزه‌های علمیه به ازای هر طلبه، بین ۹۵ تا ۱۵۴ میلیون تومان به دست می‌آید که بین ۷ تا ۱۲ برابر بیشتر از رقم سرانه‌ای است که برای دانش‌آموزان محاسبه می‌شود. 

این محاسبه البته دقیق نیست، چراکه همه ردیف‌های بودجه آموزش و پرورش در اختیار دانش‌اموزان و بالتع همه بودجه نهادهای مذهبی برای آموزش طلبه‌ها استفاده نمی‌شود، اما نتیجه به دست آمده،‌ می‌توان تصویری کلی از واقعیت ترسیم کند.

در شبکه‌های اجتماعی شایعه شده بودجه حوزه‌های علمیه با پوشش ۸۰ هزار طلبه، بیست برابر بودجه آموزش و پرورش است که بیش از ۱۳ میلیون دانش‌آموز را تحت پوشش خود دارد. 

این طور نیست. طبق اسناد بودجه امسال، کل اعتبارات در نظر گرفته شده برای ردیف‌های مرتبط با مجموعه آموزش و پرورش بیش از ۲۰۹ هزار میلیارد تومان است، در حالی که کل بودجه ردیف‌های مرتبط با حوزه‌های علمیه در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان است. به عبارتی ارزش ردیف‌های بودجه‌ مرتبط با آموزش و پرورش حدود ۱۷ برابر حوزه‌های علمیه است.

با توجه داشت جمعیت دانش‌اموزان بیش از ۱۶ میلیون و جمعیت طلاب، بر اساس گفته‌ها بین ۸۰ تا ۱۳۰ هزار نفر است. به عبارتی جمعیت دانش‌اموزان بین ۱۲۵ تا ۲۰۰ برابر جمعیت طلاب است. به عبارتی اگر ارزش ردیف‌های حوزه‌های علمیه را به جمعیت طلاب و دانش‌اموزان تقسیم کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که سهم هر طلبه از بودجه نهادهای مذهبی بین ۷ تا ۱۲ برابر سهم هر دانش‌آموز از ردیف‌های بودجه مرتبط با آموزش و پرورش است. 

البته آنچه در شبکه‌های اجتماعی گفته شده، به وضوح عامل جمعیت را از محاسبات حذف کرده و صرفا درباره کلیات ردیف‌های بودجه صحبت می‌کند. در نتیجه می‌توان با اطمینان گفت این گزاره که «بودجه حوزه‌های علمیه ۲۰ برابر بودجه آموزش و پرورش است»، به وضوح خلاف واقعیت و «نادرست» است.