ادعای شاخ‌دار جلو بودن تجارت ایران از میانگین جهانی

حجت‌‌الله عبدالملکی، دبیر شورای عالی مناطق آزاد و مشاور ابراهیم رئیسی می‌گوید: «اقتصاد ایران از میانگین تجارت جهانی جلوتر است.» عبدالملکی، روز ۲۷ دی ۱۴۰۲، در مراسم افتتاحیه نمایشگاه بین‌المللی صادرات به پاکستان گفته است: 

«در سال ٢٠٢٢ میزان تجارت بین‌الملل در دنیا ٢۵ تریلیون دلار بوده که در مقایسه با تولید ناخالص جهانی که یک صد تریلیون دلار است تقریبا ٢۵ درصد تولید دنیا به تجارت بین‌الملل اختصاص دارد. در حالی که در سطح جهانی ٢۵ درصد تولید ناخالص جهانی را تجارت تشکیل می‌دهد در ایران مجموع نسبت GPD به تجارت ٣٨ درصد بوده‌است. در واقع اقتصاد ایران از میانگین تجارت جهانی جلوتر است»

سهم تجارت بر اساس شاخص‌های بانک جهانی چقدر است؟

از جمله شاخص‌های اقتصادی که بانک جهانی به طور دوره‌ای آن را منتشر می‌کند، نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی است. بانک جهانی این نسبت را به طور مجزا هم برای کشورهای مختلف جهان و هم به صورت میانگین مناطق مختلف و جهانی منتشر می‌کند.

بر اساس آخرین داده‌های بانک جهانی، این نسبت در سال ۲۰۲۲ برای اقتصاد جهان ۷۴درصد بوده است.

بنا بر گزارش بانک جهانی، همین نسبت یعنی سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی (GDP) در سال ۲۰۲۲ برای اقتصاد ایران ۵۲درصد بوده که از میانگین این نسبت در سطح جهانی ۲۲ واحد درصد کمتر است.

منبع بانک جهانی حساب‌های ملی کشورها و داده‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی است و مبنای محاسبه جمع کل ارزش صادرات و واردات انواع کالا و خدمات است. 

سهم تجارت بر اساس نحوه محاسبه حجت عبدالملکی چقدر است؟

اما روش دیگری نیز برای محاسبه نسبت تجارت خارجی به تولید ناخالص داخلی وجود دارد. اگر بخواهیم به شیوه آقای عبدالملکی حجم صادرات را به نسبت تولید ناخالص داخلی بسنجیم، باز هم به نتیجه‌ای متفاوت از آنچه گفته شده می‌رسیم. 

حجم تجارت (به معنی ارزش صادرات) در سال ۲۰۲۲ برای کل دنیا ۲۵تریلیون دلار و برای ایران ۷۷میلیارد دلار (با احتساب نفت) است. به عبارتی سهم ایران از تجارت جهانی ۰/۳درصد است. 

اگر این رقم را به نسبت ارزش تولید ناخالص داخلی بسنجیم این نسبت برای دنیا ۲۵درصد و برای ایران کمتر از ۱۹درصد محاسبه می‌شود. به این ترتیب اگرچه نسبت محاسبه شده برای دنیا با گفته آقای عبدالملکی همخوانی دارد، اما در مورد ایران عدد به دست آمده نصف رقمی است که گفته شده‌است. 

ما نمی‌دانیم مبنای محاسبه سهم ۳۸درصدی ایران چیست؟ ممکن است رئیس مناطق آزاد برای ایران رقم صادرات و واردات را با هم جمع و به ارزش تولید ناخالص داخلی تقسیم کرده باشد. در این صورت باز هم با این محاسبه باید سهم تجارت از کل اقتصاد جهان را هم نه فقط صادرات، بلکه مجموع صادرات و واردات کشورها حساب کرد که بنابراین سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۲ برای کل جهان به ۵۰ درصد می‌رسد و مجددا این ادعا را رد می‌کند. 

با این اوصاف فکت‌نامه این ادعا را که «تجارت ایران از میانگین جهانی جلوتر است» به وضوح خلاف واقعیت می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.